Skip to content

Mibuzyo Yabasikubala

Mibuzyo Yabasikubala

Mibuzyo Yabasikubala

Sena Bakamboni ba Jehova balazumina tubeela tusyoonto-syoonto twabulowa?

Bwiinguzi butobela bwakalizwide kale mumagazini ya July 1, 2000.

Ibwiinguzi bwini mbwakuti Bakamboni ba Jehova tabazumini bulowa pe. Lusyomo lwesu ndwakuti mulawo wa Leza kujatikizya bulowa taucinci kweelana akucinca kwamizeezo iitobelwa. Nokuba boobo, kuli mibuzyo iibuzyigwa akaambo kakuti bulowa lino bulakonzya kubambwa muzibeela zyone zyabulowa, alimwi kuzwa kuzibeela eezyi, kulakonzya kubambwa tubeela tusyoonto-syoonto twabulowa. Munakristo katanasala kuzizumina zintu eezyi weelede kulanga-langa bubotu buliko mumusamu ooyo alimwi antenda zikonzya kujanika. Weelede kubikkila maano kapati kuzintu nzyolyaamba Bbaibbele mumakani aaya alimwi ambwaakonzya kujatikizya cilongwe cakwe a Leza Singuzuzyoonse.

Ncolyaamba Bbaibbele kujatikizya bulowa, cilisalede. Atulange-lange zintu zikonzya kutugwasya kusala kabotu kwiinda mukubona ncolyaamba Bbaibbele, makani aakaindi alimwi amakani aabusilisi.

Jehova Leza wakaambila syaaneneesu Nowa kuti bulowa bweelede kubonwa kuti ncintu cilibedelede. (Matalikilo 9:3, 4) Mukuya kwaciindi, milawo ya Leza njaakapa bana Israyeli yakali kutondezya kuti bulowa bulisetekene: “Kufwumbwa muntu waluzubo lwabana Israyeli naa mweenzu . . . uulya bulowa buli boonse, ndiyoomukaka muntu ooyo uulya bulowa.” Kwiinda mukunyansya mulawo wa Leza, muna Israyeli wakali kunoosofwaazya bambi; aboobo, Leza wakayungizya kuti: “Eelyo ndiyoomujaya.” (Levitiko 17:10) Nokwakainda ciindi, ibaapostolo alimwi abapati bakaswaangana ku Jerusalemu akusala kuti tweelede ‘kutantamuka bulowa.’ Kucita boobo cilayandika kapati mbubwenya buyo mbuli mbociyandika kulikasya kutola lubazu mumicito yabwaamu alimwi akukomba mituni.—Milimo 15:28, 29.

Ino “kutantamuka” kweelede kuti kwakali kwaamba nzi kuciindi eeco? Banakristo taakwe nobakali kulya bulowa bucili butete naa bwaangene; alimwi taakwe nobakali kulya nyama yamunyama iwatakatendwa amukosi kugwisya bulowa naakajaigwa. Alimwi eeci cakali kubikkilizya akutalya cakulya cibikkidwe bulowa mbuli masoseji aapangwa abulowa. Ikulya bulowa kwiinda munzila eezyi ziindene-indene kwakali kutyola mulawo wa Leza.—1 Samuele 14:32, 33.

Ibantu banji ibakali kupona kuciindi eeco tiibakali kuyeeya kuti cakalilubide kulya naa kunywa bulowa. Tulakonzya kucibona eeci kwiinda mumalembe aa Tertullian (wamumwaanda wamyaka wabili awatatu C.E.). Kavwiila makani aakubeja aakuti Banakristo bakali kulya bulowa, Tertullian wakaamba bantu bamwi bamu Roma bakali kusinizya kuti bazuminana kwiinda mukunywa bulowa. Alimwi wakati, “nobakali kusobana mubbuwa lyazisobano, [ibamwi] ibakali balyato bakali kunywa bulowa bucili butete bwabantu ibakali kujaigwa . . . kabayeeya kuti musamu uusilika bulwazi bwakusuntuka naa cakuwa.”

Micito eeyi (nokuba kuti bana Roma bakali kwiicita kutegwa basilikwe) yakalilubide kapati ku Banakristo. Tertullian wakalemba kuti: “Tatubikkilizyi pe nobuba bulowa bwabanyama muzyakulya zyesu nzyotulya.” Bana Roma bakali kubelesya zyakulya zijisi bulowa kutegwa basunke kusyomeka kwa Banakristo beni-beni. Tertullian wakayungizya kwaamba kuti: “Banakristo tabalyi bulowa bwabanyama, aboobo kunyina kaambo kakonzya kupa kuyeeya kuti balakonzya kunywa bulolwa bwabantu.”

Mazuba aano, mbasyoonto bantu ibakonzya kuyeeya kuti nkutyola mulawo wa Leza Singuzuzyoonse, ikuzumina kubelesya bulowa ikuti naa dokota wabaambila kuti beelede kucita oobo. Nokuba kuti Bakamboni ba Jehova balabuyanda buumi, balikanzide ikutobela mulawo wa Jehova caboola kumakani aabulowa. Aboobo, ino mbuti mbotukonzya kutobela mulawo wa Leza kujatikizya bulowa mazuba aano?

Ikubikkwa bulowa kwakaduma kapati noyakamana Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, pele Bakamboni ba Jehova bakacibona kuti eeci cilakazyanya amulawo wa Leza, alimwi oolu ndolusyomo ndotucijisi asunu. Alimwi kuzwa ciindi eeco, kwaba nzila zinji izibelesyegwa kubikka bulowa. Mazuba aano, ibunji bwabulowa mbobabikka bantu tabuli bulowa bwini kubugama pele nzibeela zimwi zyabulowa: (1) red cells (maseelo aapanga bulowa); (2) white cells (maseelo aalwana tuzunda mumubili); (3) platelets (tubeela tugwasyilizya kuti bulowa kabuleka kuzwa ciindi muntu naalicisa); (4) plasma, (maanzi ajanika mubulowa). Kweelana ambwabede mulwazi, bamadokota balakonzya kwaamba kuti apegwe maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana tuzunda mumubili, tubeela tugwasilizya kuti bulowa kabuleka kuzwa naa maanzi aajanika mubulowa. Mbwaanga bulowa bulaandaanizyidwe muzibeela-beela, bulakonzya kubelesyegwa kusilika balwazi banji. Bakamboni ba Jehova basyoma kuti ikuzumina kubikkwa bulowa naa cimwi cazibeela eezyi zyone zyabulowa nkutyola mulawo wa Leza. Aboobo ikukakatila kunjiisyo yamu Bbaibbele eeyi kwabakwabilila kuntenda zinji kapati, zyalo zibikkilizya kuciswa bulwazi bwakuzimba muni (hepatitis) alimwi abwasikalileke (AIDS) ibukonzya kubayambukila kwiinda mukubikkwa bulowa.

Pele mbwaanga bulowa bulakonzya kwaandaanizyigwa kuzwa kuzibeela zipati-pati zyone zyabulowa akupanga tubeela tusyoonto-syoonto, kuli mibuzyo iiyandika kwiingulwa kujatikizya tubeela ootu tugwisyigwa muzibeela zyabulowa. Ino tubeela ooto tubelesyegwa buti alimwi ncinzi Munakristo ncayelede kubikkila maano ciindi nasala mumakani aaya aajatikizya ntuto?

Bulowa bubambidwe aazintu zinji kapati. Naaba maanzi aajanika mubulowa, alo aasika ku 90 pesenti ajisi zintu zinji kapati, zintu mbuli mahomoni, munyo uujanika mubulowa (inorganic salts), busani (nutrients) kubikkilizya ama enzyme alimwi asyuga. Alimwi maanzi aamubulowa aaya alijisi mapuloteni aamumubili ayitwa kuti albumin, misamu iipa kuti bulowa kabwaangana alimwi amaseelo aalwana malwazi mumubili. Bamadokota balakonzya kugwisya mapuloteni aajanika mumaanzi aamubulowa aaya alimwi akwaabelesya. Mucikozyanyo, puloteni iizwa mumaanzi aamubulowa ilakonzya kubelesyegwa kugwasya bantu ibazumanana kuzwa bulowa nociba ciindi nobalicisa aniini buyo. Alimwi, ikuti naa muntu waciswa bulwazi bumwi, bamadokota balakonzya kwaamba kuti ayaswe nyeleti yamusamu uujisi tubeela tulwana malwazi uutegwa gamma globulin walo uugwisyigwa mumaanzi aamubulowa bwabantu ibakakwabililwa kale kubulwazi oobo. Kuli mapuloteni aambi aajanika mumaanzi aamubulowa ngobakonzya kubelesya bamadokota mubusilisi, pele zikozyanyo eezyi zitondezya buyo kuti cilakonzyeka kugwisya tubeela tusyoonto-syoonto kapati kuzwa mumaanzi aamubulowa. *

Mbubwenya mbuli mbobakonzya kugwisya tubeela tusiyene-siyene mumaanzi aamubulowa, azyalo zibeela zimbi zyabulowa zipati (nkokuti ma red cells, white cells, platelets) zilakonzya kwaandaanizyigwa akupanga tubeela tumbi tusyoonto-syoonto kapati. Mucikozyanyo, mumaseelo aalwana malwazi mumubili (white cells) balakonzya kugwisya tubeela tubelesyegwa kupanga misamu iisilika malwazi aaletwa atuzunda alimwi akusilika kkansa, imusamu mbuli wakulesya kuzyalana kwatuzunda (interferons), aweendelezya kupangwa kwatubeela twakulikwabilila kumalwazi (interleukins). Mumaseelo aapa kuti bulowa kabwaangana (platelets) balakonzya kugwisya tubeela tubelesyegwa ikupanga musamu wakusilika cilonda. Alimwi kuli misamu aimbi iipangwa kuzwa kutubeela ootu tusyoonto-syoonto twabulowa. Kubelesya misamu eeyi takuli kubikkwa bulowa; pele ilapangwa kuzwa kuzibeela naa tubeela twabulowa. Sena Banakristo baleelede kuzumina misamu iijisi tubeela ootu nobasilikwa? Tatukonzyi kumusalila pe. Ibbaibbele talitupi twaambo tugaminide tujatikizya makani aaya, aboobo Munakristo umwi aumwi weelede kubelesya manjezeezya aakwe ikusala kabotu kutegwa azumanane kuba aacilongwe a Leza.

Ibamwi balakonzya kuukaka musamu uli woonse wakapangwa kuzwa kubulowa (notuba tubeela itupegwa kutegwa tukwabilile muntu kumalwazi). Oobo mbobauteelela mulawo wa Leza ‘wakutantamuka bulowa.’ Balimvwa kuti mulawo ooyu ngwaakapa bana Israyeli wakali kupandulula kuti bakeelede “kubutila ansi” bulowa ibwagwisyigwa kucinyama cili coonse cijailwa kuligwa. (Deuteronomo 12:22-24) Ino lugwalo oolu luswaangene buti atubeela twabulowa? Nkaambo kutegwa kupangwe misamu eeyi iilwana malwazi alimwi amisamu iimbi, kuyandika bulowa akugwisya tubeela tumwi tuyandika. Nkakaambo kaako Banakristo bamwi balaikaka misamu iili boobo mbubwenya mbobatayandi kubikkwa bulowa kubugama buya naa zibeela zipati-pati zyone zyabulowa. Aboobo, kusala kwabo kweelede kulemekwa.

Pele Banakristo bamwi basala bumbi. Abalo balakaka kubikkwa bulowa kubugama, maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana malwazi mumubili, cibeela cipa kuti bulowa kabwaangana, naa maanzi aajanika mubulowa. Nokuba boobo, balakonzya kuzumizya dokota kubasilika kwiinda mukubelesya musamu iwakapangwa kwiinda mukubelesya kabeela ikakagwisyigwa muzibeela zipati zyabulowa. Aalo aawa kulakonzya kuba kwiindana. Munakristo umwi ulakonzya kuzumina kuyaswa nyeleti yamusamu wa gamma globulin, pele alimwi ulakonzya kuzumina naa kukaka kuyaswa nyeleti yamusamu wakapangwa kwiinda mukubelesya tubeela itwakagwisyigwa kumaseelo aapanga bulowa naa maseelo aalwana malwazi mumubili. Pele ncinzi cikonzya kupa Banakristo bamwi kulimvwa kuti balakonzya kuzumina musamu wakapangwa kwiinda mukubelesya tubeela tusyoonto-syoonto twabulowa?

Mibuzyo Yabasikubala” mu Ngazi Yamulindizi ya Chikuwa yamu June 1, 1990 yakaamba kuti mapuloteni aajanika mumaanzi aamubulowa (tubeela tusyoonto-syoonto) alakonzya kweenda kuzwa mubulowa bwamukaintu uumitide kuya mubulowa bwamwana uuli mwida. Aboobo, banyina balapa tubeela tusyoonto-syoonto twabulowa kumwanaabo itumukwabilila kumalwazi. Mpoonya, maseelo aapanga bulowa aamwana uuli mwida akomena, aamwi alaunka muli banyina kumane mubili wabanyina ulaagwisya kwiinda mutubi. Banakristo bamwi balakonzya kwaamba kuti, mbwaanga tubeela twabulowa tulakonzya kuzwa kumuntu umwi kwiinda munzila eeyi yacilengwaleza, nkokuti balakonzya kuzumina kupegwa musamu wakapangwa kwiinda mukubelesya kabeela kasyoonto kabulowa ikakazwa mumaanzi aajanika mubulowa naa mumaseelo aabulowa.

Mbwaanga Banakristo balakonzya kusala munzila yiindene kujatikizya kuzumina tubeela twabulowa, sena eeci caamba kuti kusala ooku taali makani mapati? Peepe. Aaya makani aayandika kapati. Pele makani aaya alisalede. Makani aabandikwa atala aawa atondezya kuti Bakamboni ba Jehova tabazumini kubikkwa bulowa bwini kubugama alimwi azibeela zipati-pati zyone zyabulowa. Bbaibbele lipa malailile ku Banakristo aakuti ‘amutantamuke zintu zituulwa kumituni, bulowa, alimwi abwaamu.’ (Milimo 15:29) Pele caboola kutubeela tusyoonto-syoonto itugwisyigwa kuzibeela zipati zyone zyabulowa, Munakristo umwi aumwi weelede kusaanguna kwaayeeyesya makani aaya alimwi akupaila kuli Jehova, mpoonya weelede kulisalila mwini kweelana amanjezeezya aakwe.

Mazuba aano, bantu banji balakonzya kuzumina busilisi buli boonse bwalo bukonzya kubagwasya, nobuba busilisi oobo mbobazyi kuti bulakonzya kubaletela ntenda mubuumi mbubwenya mbuli mbocibede ikuti muntu wabikkwa bulowa. Pele Banakristo bakasimpe, balizyi kuti kuli cintu ciyandika kapati ikutali buyo kubikkila maano kulugwasyo lwakumubili. Bakamboni ba Jehova balabuyanda busilisi buli kabotu, alimwi balakkala ansi kuyeeya kabatanazumina naa kukaka nzila zili zyoonse zyabusilisi. Nokuba boobo, caboola kumisamu iyakapangwa kwiinda mukubelesya bulowa, balazinzibala kuyeeya kujatikizya ncaamba Leza alimwi acilongwe ncobajisi anguwe mbwali Sikutupa Buumi.—Intembauzyo 36:9.

Eelo kaka ncilongezyo ku Munakristo ikuba alusyomo mbuli ndwaakajisi sintembauzyo iwakalemba kuti: “Jehova Leza ndizuba alimwi nintobo; ulafwida luzyalo akupa bulemu. Jehova kunyina nayakubaima cintu cili coonse cibotu, aabo beenda kabatajisi kampenda. O Jehova . . . , ulikkomene muntu ooyo uukusyoma!”—Intembauzyo 84:11, 12.

[Bupanduluzi Buyungizidwe]

^ munc. 13 Amubone cibalo cakuti “Mibuzyo Yabasikubala” mu Ngazi Yamulindizi yamu Chikuwa ya June 15, 1978, alimwi aya October 1, 1994. Basikupanga misamu bakapanga musamu umwi uutajisi bulowa, walo uukonzya kubelesyegwa muciindi cakubelesya musamu uujisi tubeela tumwi twabulowa iwakali kubelesyegwa kaindi.

[Kabbokesi]

MIBUZYO NJOMUKONZYA KUBUZYA DOKOTA

Ikuti naa kwasalwa kuti mwaandulwe naa kusilikwa kuli koonse kujatikizya kubikkwa cibeela cimwi cabulowa, amubuzye kuti:

Sena basilisi boonse bajatikizidwe balizyi kuti mebo mbondili umwi wa Bakamboni ba Jehova tandizumini kubikkwa bulowa (bulowa kubugama, maseelo aapanga bulowa (red cells), maseelo aalwana malwazi mumubili (white cells), cibeela icipa kuti bulowa kabwaangana (platelets), naa maanzi aajanika mubulowa (blood plasma) tacikwe makani abukkale mondibede?

Ikuti naa muyeeya kuti musamu ngobayanda kumupa ngooyo wakapangwa kuzwa kumaanzi aajanika mubulowa, kumaseelo aapanga bulowa, aalwana malwazi mumubili naa cibeela icipa kuti bulowa kabwaangana, amubuzye kuti:

Sena musamu ooyu wakapangwa kwiinda mukubelesya cibeela cimwi akati kazibeela zyone zyabulowa? Ikuti kacili boobo, ndalomba mundipandulwide zijatikizidwe mumusamu ooyu.

Ino munji buti musamu ooyu iwakapangwa kuzwa kuzibeela zimwi zyabulowa ngomuyanda kundipa, alimwi ino mulabelesya nzila nzi?

Ikuti naa manjezeezya aangu andizumizya kuzumina musamu ooyu uujisi tubeela twabulowa, ino nintenda nzi ziliko mubusilisi oobu?

Ikuti naa manjezeezya aangu andikasya kuzumina musamu ooyu, ino ninzila nzi iimbi iikonzya kubelesyegwa?

Ndaakumana kwaayeeyesya makani aaya, ino ndilili nondikonzya kumuzyibya kusala kwangu?