Ankan kxpulakni

«Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo»

«Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo»

«Tuku katsiputunkgo tiku likgalhtawakgakgo»

¿Tlan nakawilinikan kgalhni nema makglhuwata mapitsikanit xtatayananin Jehová?

Uma takgalhtin takilhtiyanit krevista nema maxtuka 15 xla junio kata 2000.

Xtatayananin Jehová ni makgamakglhtinanaw kgalhni. Liwana kanajlayaw pi xlimapakgsin Dios xlakata kgalhni ni talakgpali kaj xlakata tuku lakpuwankgo amakgapitsin. Pero anan atanu tuku kililakpuwanatkan xlakata la uku kgalhni tlan pulaktati la tapitsi chu uma pulaktati na tlan kamapitsiparakan. Akxni nalaksaka komo namakglhtinan o ni, kstalanina Cristo ni kaj nalilakpuwan tuku tlan o tuku nitlan nakitaxtuni. Kuenta xlitlawat tuku wan Biblia chu la nakitaxtu la talalin Dios.

Tuku kilikatsitkan ni lu laktuwa. Xlakata naʼakgatekgsaw kaʼakxilhwi tuku nakinkamakgtayayan nema takilhtinit kBiblia, tuku titaxtunita chu tuku wankgo makuchinanin.

Jehová Dios wanilh Noé, tiku latamalh makgasa, pi kgalhni xliʼakxilhka la tuku xasanto (Génesis 9:3, 4). Limapakgsin nema Dios kamaxkilh alistalh israelitas masiyakgolh pi kgalhni xasanto xlitaxtu: «Komo chatum chixku xalak Israel o xalak alakatanu kachikin […] nawa kaxatukawa kgalhni, xlikana naktalakkaxla tiku nawa kgalhni». Israelitas tiku xlakgmakgankgo xlimapakgsin Dios max xmaxkajwikgolh amakgapitsin wa xlakata wa: «nakmasputu kmilakgstipankan» (Levítico 17:10). Titaxtulh kilhtamaku, kʼakgtum tamakxtumit kJerusalén, apóstoles chu lakgkgolotsin lakkaxwilikgolh pi “xlakgmakgankgolh kgalhni”. Uma lu xlakaskinka xwanit xtachuna ni natlawakan talakgxtumit xalimaxana o nakakninanikan tatlawamakgxtu (Hechos 15:28, 29).

¿Tuku xkilhchanima «nalakgmakgankan» kgalhni ama kilhtamaku? Kstalaninanin Cristo ni xwakgo kgalhni, nema aku xmaxtukanit o xpalhanita; na ni xwakgo xliwa tantum animal nema kaj xjikswanit. Na ni xwakgo makgapitsi liwat nema xkgalhikgo kgalhni la paluwa. Komo xwakgolh kgalhni xmalakatsalikgolh xlimapakgsin Dios (1 Samuel 14:32, 33).

Lhuwa latamanin nema latamakgolh makgasa nitu xlilakpuwankgo akxni xwakgo kgalhni, uma katsiyaw xlakata tuku tsokgli Tertuliano (ksiglo akgtiy chu akgtutu akxni xminita Jesús). Akxni wanka pi kstalaninanin Cristo xwakgo kgalhni, Tertuliano kgalhtinalh, pi makgapitsi kachikinin xwakgo kgalhni akxni xtlawakgo akgtum talakkaxlan. Na lichuwinalh uma: «Tiku nialh xkgalhiputun tajatat xla epilepsia, lhuwa xwa xkgalhni latamanin nema aku xkapixchukukanit kcirco».

Kstalaninanin Cristo nitlan xʼakxilhkgo umakgolh talismanin (maski makgapitsi romanos xwakgo kgalhni xlakata xkuchumputunkgo). «Nipara xkgalhni animales kwayaw akxni ktlawayaw paskua», tsokgli Tertuliano. Romanos xlimaklakaskinkgo liwat nema xkgalhi kgalhni xlakata nakaliʼakxilhkgo xaxlikana kstalaninanin Cristo. Tertuliano na lichuwinalh: «¿La naklilakpuwanaw pi kstalaninanin Cristo nawakgo xkgalhni latamanin komo xkajnikgo xkgalhni animales?».

Kkinkilhtamakujkan, ni lhuwa latamanin lilakpuwankgo tuku wan xlimapakgsin Dios xlakata kgalhni komo makuchina kawani pi talakaskin nakawilinikan kgalhni. Xlikana, xtatayananin Jehová latamaputunaw, pero liwana katsiyaw pi nakgalhakgaxmataw xlimapakgsin Jehová xlakata kgalhni. ¿Tuku kilhchanima uma xlakata la makuchinankan uku?

Akxni xtitaxtunita xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni tlakg tsukuka maklakaskinkan kgalhni xlakata namakuchinankan, pero xtatayananin Jehová kʼakgatekgswi pi xmalakatsalimakgo xlimapakgsin Dios chu chuntiya kanajlayaw. Pero chuna la titaxtutilhanit kilhtamaku na talakgpalitilhanit likuchun. Uma kilhtamaku nialh xatakgatsin wilikan kgalhni, kajwatiya wilikan pulaktum tuku litakgatsi kgalhni: 1) glóbulos rojos, 2) glóbulos blancos, 3) plaquetas o 4) plasma (suero sanguíneo), tuku xachuchutwa. Xlakata la tatekgsa tiku makuchimaka, makuchina tlan nalimaklakaskin glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas o plasma. Akxni kaj wilikan pulaktum tuku litakgatsi kgalhni tlawa pi atsinu ni itat litro tlan nalimaklakaskinkgo chalhuwa tiku tatatlakgo. Xtatayananin Jehová wanaw pi komo namakglhtinanaw xatakgatsin kgalhni o kaj pulaktum nema litakgatsi kgalhni malakatsali xlimapakgsin Dios. Tlan nawanaw pi kgalhakgaxmatkan uma tastakyaw xalak Biblia xlakata kgalhni kinkamakgtayanitan, xlakata ni nakinkapasayan hepatitis chu sida, nema tlan pasanan akxni wilikan kgalhni.

Xlakata tlan kamapitsikan akgatunu tuku litakgatsi kgalhni wi makgapitsi takgalhskinin. ¿La kalimaklakaskinkan, chu tuku nalilakpuwanaw kstalaninanin Cristo akxni nalaksakaw xlakata uma?

Kgalhni lhuwa tuku litakgatsinit. Asta plasma nema 90% chuchut, kgalhi lhuwa hormonas, sales inorgánicas, enzimas chu nutrientes, nakgalhi minerales chu azúcar. Na kgalhi proteínas, la albúmina, factores de coagulación chu anticuerpos nema makgtayanankgo xlakata ni lu natatatlakan. Makuchinanin tiku lu katsinikgo mapitsikgo kgalhni, maklakaskinkgo proteínas nema kgalhi plasma. Akgtum liʼakxilhtit hemofílicos, tiku lhuwa kataxtuni xkgalhni, kawilinikan tuku lakapala kamapalhini xkgalhni (factor de coagulación VIII). Chu latamanin tiku lakapala kapasa tajatat, max makuchinanin nakamaxkikgo inyecciones xla gammaglobulina nema maxtukan kplasma sanguíneo xla latamanin nema kamakuchikanita. Anan atanu proteínas xla plasma nema kamaklakaskinkan xlakata nalimakuchinankan, pero nema kalichuwinanitawa limasiya la pulaktum tuku litakgatsi kgalhni la (plasma) tlan pulaklhuwa mapitsikan. a

Xtachuna la mapitsikan plasma, na tlan mapitsikan atanu tuku litakgatsi kgalhni la (glóbulos rojos, glóbulos blancos chu plaquetas) xlakata namaxtukan tuku tlakg aktsina litakgatsi. Akgtum liʼakxilhtit kglóbulos blancos tlan maxtukan interferones chu interleuquinas, nema kamaklakaskinkan akxni kgalhikan tajatat nema mapasinan akgtum virus chu makgapitsi cáncer. Plaquetas nakamapitsikan xlakata namaxtukan tuku makgtayanan lakapala napaksa niku kilhki makni. Chu na nataxtukgo atanu likuchun nema litatlawanit tuku maxtukan akxni makglhuwata mapitsikan kgalhni. Uma tuku limakuchinankan ni namaklakaskinkan pulaktum tuku litakgatsi kgalhni; wata limaklakaskinkan pulaktum tuku mapitsikanita. ¿Tlan namakgamakglhtinan kstalanina Cristo pulaktum nema makglhuwata mapitsikanit kgalhini xlakata nalimakuchikan? Nila mastayaw akgtum takgalhtin. Biblia nitu wan xlakata uma, pero kstalaninanin Cristo kiʼakstukan nalaksakaw kxlakatin Dios tuku natlawayaw chuna la kintalakapastaknikan nakinkamaxkiyan talakaskin.

Makgapitsi ni katimakglhtinankgolh tuku litapitsinit kgalhni (asta nema makglhuwata mapitsikanit maski kaj ni makgas nalimaklakaskin). Chuna akgatekgskgo xlimapakgsin Dios xlakata «nalakgmakgankgo kgalhni». Lilakpuwankgo pi limapakgsin nema xkamaxkikanit Israel xlakata kgalhni xwan pi “namakgankan kkatiyatni” (Deuteronomio 12:22-24). ¿Tuku xlakata lu xlakaskinka uma? Xlakata natlawakan gammaglobulina, factores de coagulación, talakaskin namakikan kgalhni chu nalakkaxtlawakan. Wa xlakata makgapitsi kstalaninanin Cristo ni mastakgo talakaskin nakalimakuchikan umakgolh likuchun, chu na ni mastakgo talakaskin nakawilinikan kgalhni o pulaktum nema litakgatsi kgalhni. Nila tiku kaliwani xlakata tuku laksakkgo chu xlakata tuku lakpuwankgo.

Atanu kstalaninanin Cristo tanu tuku laksakkgo. Na ni mastakgo talakaskin nakawilinikan kgalhni, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas o plasma, pero mastakgo talakaskin pi makuchinananin nakalimakuchikgo akgtum likuchun nema litatlawanit pulaktum tuku litakgatsi kgalhni nema mapitsikanit. Asta tiku chuna tlawakgo ni lakxtum tuku lakpuwankgo. Max kstalanina Cristo namasta talakaskin nawilinikan akgtum inyección xla gammaglobulina, pero ni katimastalh talakaskin nalimakuchikan tuku litatlawanit glóbulos rojos o blancos maski makglhuwa kamapitsikanita. Pero ¿tuku tlawa pi chatum kstalanina Cristo namasta talakaskin nalimakuchikan tuku litatlawanit kgalhni akxni makglhuwata kamapitsikanit?

Sección «Preguntas de los lectores» xla revista La Atalaya 1 xla junio kata 1990 lichuwinalh pi makgapitsi proteínas nema maxtukan kplasma (fracciones sanguíneas) xla lakpuskatin tiku nakgalhikgo skgata matitaxtini xkgalhni skgata nema wi xpan. Chuna skgata makglhtinan inmunoglobulinas nema matitaxtini xtse, uma makgtaya ni natatatla anta kxpan xtse. Atanu tuku nala, wa pi akxni glóbulos rojos katlankgo, chu makglhuwa tapitsikgo taxtu oxígeno. Akxni tapitsi nataxtu bilirrubina, nema titaxtu kplacenta chu matitaxtini xtse nema maxtu akxni xla maxtu tuku nialh limakkwani. Makgapitsi kstalaninanin Cristo lakpuwankgo pi komo makgapitsi tuku litakgatsi kgalhni nema makglhuwata tapitsinit tamatitaxti akxni chatum tse nakgalhi skgata, xlakan tlan makglhtinankgo akgtum likuchun nema litatlawanit tuku makglhuwata mapitsikanit xla plasma o xla glóbulos rojos chu blancos.

¿Wamputun pi xlakata tanu tanu la lakpuwankan chu tanu tanu tuku laksakkan ni lu xlakaskinka uma? Ni. Uma lu xlakaskinka. Pero wi pulaktum tuku xaxlikana. Putum tuku lichuwinanitaw masiya pi xtatayananin Jehová ni mastakgo talakaskin nakawilinikan kgalhni o pulaktum tuku litakgatsi nema ni kamapitsikanit. Biblia kamapakgsi kstalaninanin Cristo pi “kalakgmakgankgolh tuku kamakamaxkikanit tatlawamakgxtu, chu kgalhni, chu talakgxtumit nema ni xlitatlawat” (Hechos 15:29). Pero akxni lichuwinanaw tuku litakgatsi kgalhni nema makglhuwata mapitsikanit, chatunu chatunu kstalanina Cristo nalaksaka tuku natlawa, akxni tlawanita oración chu lakpuwanit komo xtalakapastakni namaxki talakaskin namaklakaskin o ni.

Lhuwa latamanin mastakgo talakaskin nakalimakuchikan tuku lakapala nakamakgtaya, maski alistalh tuku laksakkgo nakatlawani tuku nitlan, la akxni limaklakaskinkan tuku litatlawanit kgalhni. Kstalaninanin Cristo ni lakapala tuku laksakaw akxni nakinkamakuchikanan kaj xlakata ni natatatlayaw, wata nalilakpuwanaw tuku wan Dios xlakata kgalhni. Xtatayananin Jehová paxtikatsiniyaw putum xtaskujutkan nema tlawakgo makuchinanin kimpalakatakan, pero lilakpuwanaw tuku tlan o nitlan nakitaxtu akxni nalaksakaw tuku nakinkalimakuchikanan. Pero akxni nalimaklakaskinkan likuchun tuku litatlawanit kgalhni maski makglhuwata mapitsikanit, liwana klilakpuwanaw tuku wan Dios chu la ktalalinaw xlakata wa kinkamaxkiyan latamat (Salmo 36:9).

Akgtum tasikulunalin xpalakata kstalaninanin Cristo nalipawankgo tuku tsokgli salmista: «Jehová wa chichini chu escudo; xla masta tamakgtay chu lilanka. Jehová nakamaxki tuku tlan tiku xaʼakgstitum lamakgo. Oh Jehová […], lu paxuwa chixku tiku lipawanan» (Salmo 84:11, 12).

[Nota]

a Kaʼakxilhti sección «Preguntas de los lectores» xla revista La Atalaya 1 xla noviembre kata 1978 chu 1 xla octubre kata 1994. Niku tlawakan likuchun tlawakanit likuchun nema ni kgalhi kgalhni, chu tlan namaklakaskinkan nixawa likuchun nema pulana xkamaklakaskinkan chu xlitatlawanit kgalhni.

[Dibujo chu recuadro]

TAKGALHSKININ NEMA TLAN NAKATLAWANIYAW MAKUCHINANIN

Komo nachukukana o nalimakuchikana likuchun nema litatlawanit tuku litakgatsi kgalhni maski makglhuwata kamapitsikanit, kakgalhskinti:

¿Katsikgo putum tiku taskujkgoyan pi akit xtatayana Jehová, chu pi liwana kwanit pi ni nakiwilinikan kgalhni (kgalhni nema ni mapitsikanit, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas chu ni para plasma sanguíneo) maski katuwa tuku nala?

Komo likuchun nema namaxkikana litlawakanit plasma sanguíneo, glóbulos rojos o blancos, o plaquetas, kakgalhskinti:

¿Litlawakanit uma likuchun pulaktum tuku litakgasi kgalhni nema ni mapitsikanit? Komo chuna, ¿tlan xkiwani tuku talakgtlawakanit?

¿La xlilhuwa uma likuchun nema litlawakanit kgalhni nema makglhuwata mapitsikanit natamaklakaskin chu la nakiwilinikan?

Komo kintalakapastakni nakimaxki talakaskin nakmakglhtinan uma likuchun nema litlawakanit tuku litakgatsi kgalhni nema makglhuwata mapitsikanit, ¿wi tuku max nitlan naki’akgspula?

Komo kintalakapastakni ni nakimaxki talakaskin nakmakglhtinan likuchun nema litlawakanit tuku litakgatsi kgalhni nema makglhuwata mapitsikanit, ¿wi atanu likuchun nema tlan xkilimakuchika?

¿Tuku kilhtamaku tlan nakmakatsiniyan tuku naktlawa?