Fesili Mai te Kau Fai‵tau

E mata, e talia ne Molimau a Ieova a tamā vaega fo‵liki o te toto?

A te tali tenei ko ia telā ne ‵lomi i te ‵lomiga o te Watchtower i a Iuni 15, 2000.

A te tali fakavae ki ei e se talia ne Molimau a Ieova a te toto. E tali‵tonu katoatoa matou me i te tulafono a te Atua e se mafai o fulifuli ke fetaui mo manatu kese‵kese o tino. Kae e ‵sae aka a kinauga fou ona ko te mea ko mafai nei o ‵vae aka te toto ki vaega ‵lasi e fa mo tamā vaega fo‵liki mai i ei. Ke fai se fakaikuga ki ei, e ‵tau o ‵mao a te kilo a te Kelisiano ki ei i lō tena aogā mo tena fakamataku i togafiti fakatokita. E ‵tau o manavase a ia ki mea kolā e fakaasi mai i te Tusi Tapu mo te pokotia i ei o tena fesokotakiga mo te Atua Malosi Katoatoa.

E faigofie ke maina i manatu tāua i ei. Ko te mea ke malamalama tatou i te pogai e ‵tau ei o fai penā, ke mafau‵fau tatou ki ne tala mai te Tusi Tapu e uiga ki ei e pelā foki mo togafiti fakatokita.

Ne fai atu a Ieova te Atua ki ‵tou tupuga ko Noa me e ‵tau o fakatāua malosi ne ia a te toto. (Kenese 9:​3, 4) Fakamuli ifo, ne fakaasi mai i te tulafono a te Atua ki tino Isalaelu a te tāua o te toto: “Kafai se tino Isalaelu io me se tino fakaalofa . . . e kai ki se ‵kano manu kae koi isi ne toto i ei, ka se talia a ia ne te Aliki.” Mai te ‵teke atu ki te tulafono a te Atua, e mafai o fakalailai ne se tino Isalaelu a nisi tino; tela la, ne toe fai atu ei a te Atua me “ka se talia a ia ne te Aliki ke fai mo tino o tena fenua.” (Levitiko 17:10) Fakamuli ifo, i se fakatasiga e tasi i Ielusalema, ne fakaiku aka ne te kau apositolo mo toeaina i ei me ‘e se ‵tau o ‵kai latou ki te toto.’ E ‵pau eiloa te tāua o te sē ‵kai ki te toto mo te ‵kalo keatea mai te finalalolagi mo te ifo ki tupua.​—Galuega 15:​28, 29.

Se a te mea kāti ne fakauiga ki ei te tugapati ko te “e se ‵tau” o ‵kai ki ei i aso konā? Ne seki fakaaogā ne Kelisiano a te toto, faitalia me se toto fou io me se toto telā ko ‵poto i te tausiga i tua; kae ne seki ‵kai foki latou ki ‵kano o manu kolā e seki fakasali te toto mai i ei. Ne fakatapu foki ma ‵kai ki meakai kolā ne gaosi ki toto e pelā mo sosisi toto. A te fakaaogāga o toto i auala katoa konā ko te soliga tenā o te tulafono a te Atua.​—1 Samuelu 14:​32, 33.

Kāti ne seki manava‵se a te tokoukega o tino i aso mua ki te fakaaogāga o te toto, e pelā mo te mea e fakaasi mai i tusitusiga a Tertullian (i te lua mo te tolu o senitenali T.A.). I te saga atu ki losiga ‵se me ne fakaaogā ne Kelisiano a te toto, ne fakamaoni mai ne Tertullian e uiga ki itukāiga kolā ne ‵sai sāle olotou feagaiga mai te ‵kai ki te toto. Ne fai mai foki a ia me “kafai e fai se fakaasiga i te koga tafao, e inu sāle ne [nisi] tino kaima‵nako a toto fou o tino kolā e fakasala ki te mate . . . ke faka‵lei aka ei olotou ma‵saki.”

E se ‵tonu a faifaiga konā (faitalia me ne fai ne tino Loma ke faka‵lei aka ei a masaki) mō Kelisiano: “E seai foki eiloa ne toto o manu e aofia i omotou meakai masani,” ko pati i te tusi a Tertullian. Ne fakaaogā ne te kau Loma a meakai kolā e isi ne toto ne fai ki ei e pelā me se tofotofoga o te fakamaoni o Kelisiano ‵tonu. Ne toe fakaopoopo mai a Tertullian: “Nei la ko fesili atu au, kafai e talitonu katoatoa koe me [i Kelisiano] ne takalia‵lia ki toto o manu, e mata, ka ma‵nako malosi latou ki toto o tino?”

I aso nei, ne nāi tino fua e matea ne latou te aofia o tulafono a te Atua Malosi Katoatoa i se manatu mai se tokita ke fakaaogā te toto. E tiga eiloa e ma‵nako a Molimau a Ieova ke fakatumau olotou ola, e ‵tau eiloa o faka‵logo tatou ki tulafono a Ieova e uiga ki te toto. Se a la tena uiga e ‵tusa mo togafiti fakatokita konei e fai i aso nei?

I te taimi ne lauiloa malosi ei te fakaaogāga o te toto kātoa mai tua o te Taua i te Lua a te lalolagi, ne iloa ne Molimau a Ieova me e se fetaui te mea tenei mo te tulafono a te Atua​—kae tenā eiloa te ‵tou talitonuga nei. Kae ko oti ne mafuli‵fuli a togafiti fakatokita talu mai te taimi tenā. I aso nei, a te fakaaogāga o te toto i te ukega o taimi e se ko te toto kātoa kae se tasi o ana vaega ‵lasi e fa: (1) sela ‵kula; (2) sela ‵kena; (3) platelets; (4) tena sua (serum). E ‵tusa mo te tulaga o te masaki, e mafai o fakaaogā ne tokita se vaega e tasi mai vaega konā. A te fakaaogāga o se vaega lasi e tasi  o te toto i te auala tenei e maua ei te avanoaga ke vaevae aka se paina e tasi o te toto ki masaki e tokouke. E tali‵tonu a Molimau a Ieova me i te taliaga ke fakaaogā te toto kātoa io me se vaega mai vaega e fa konā ko te ‵teke tonu atu ki tulafono a te Atua. E tāua ‵ki, me mai te tautali atu ki tulaga fakavae o te Tusi Tapu ko oti ne puipui ei latou mai mea fakama‵taku e uke, e aofia i ei ko masaki e pelā mo te hepatitis mo te SELAMETE kolā e mafai o maua mai te toto.

Kae ona la ko te mea ko mafai nei o toe vaevae aka a vaega ‵lasi e fa konā ki vaega tai fo‵liki ifo, ko ‵sae aka foki i ei a nisi fesili e uiga ki tamā vaega konā. E fakaaogā pefea a vaega fo‵liki konā, kae se a te mea e ‵tau o mafaufau ki ei se Kelisiano māfai ko fai sena filifiliga?

E se faigofie ke malamalama ‵lei i te toto. Ke oko ki tena vaega ko te sua (plasma)​—telā e 90 pasene i ei ko te vai​—e aofia i ei a mea e uke e pelā mo hormones, inorganic salts, enzymes, niutulisini, minerals mo te suka. E maua foki i te sua a proteins e pelā mo te albumin, clotting factors, mo mea kolā e ‵teke atu ei ki masaki. E ‵vae aka keatea a proteins mai te sua ke fakaaogā i nisi feitu. E pelā mo te clotting factor VIII e tuku atu sāle ki tino kolā e ‵tafegofie te toto mai i a latou. Io me kafai e pokotia sāle se tino i se masaki, e ‵suki atu ki ei te gamma globulin, telā ko oti ne tapale mai i te sua o se tino ko oti ne fāgata e uiga ki te masaki tenā. E mafai foki o fakaaogā a nisi proteins mai te sua o te toto i nisi togafiti fakatokita, kae e fakaasi atu fua i konei a te auala e mafai ei o vaevae aka se vaega lasi e tasi o te toto (te sua) ki vaega likiliki tai fo‵liki ifo. *

E pelā mo te sua o te toto telā e mafai o vaevae aka ki tamā vaega fo‵liki ifo, e penā foki a nisi vaega ‵lasi aka o te toto (sela ‵kula, sela ‵kena, platelets). E pelā mo sela ‵kena e mafai o maua mai i ei a interferons mo interleukins, kolā e fakaaogā ke faka‵lei aka ei a nisi masaki ‵pisi e pelā foki mo nisi vaega o te kenisa. E mafai o vaevae aka a platelets ke maua mai i ei a vailakau faka‵mafu pakiaga. Kae ko ga‵lue foki nei ki nisi vailakau kolā e aofia i ei (kāti i te taimi muamua fua) a mea kolā ne tapale mai i nisi vaega o te toto. A vaegā togafiti penā e se ko te fakaaogāga o vaega ‵lasi o te toto; e masani sāle o aofia i ei se tamā vaega o se vaega lasi o te toto. E mata, e ‵tau o talia ne Kelisiano a te fakaaogāga o tamā vaega konei? E seai se tali e tuku atu ne matou. E seai ne fakamatalaga likiliki e tuku mai i te Tusi Tapu, tela la, e ‵tau o fai ne se Kelisiano tena fakaikuga e ‵tusa mo tena loto lagona i mua o te Atua.

Kāti ka sē talia ne nisi tino so se mea telā ne maua mai i te toto (ke oko ki tamā vaega fo‵liki kolā e tuku mai fua i ei se fakatapūga toetoe). Tenā eiloa te lotou malamalama e uiga ki te fakatonuga a te Atua e uiga ki te ‘sē ‵kai ki te toto.’ E fakasakosako mai latou me ne manakogina i tena tulafono ki te kau Isalaelu ke “‵ligi ki te laukele,” te toto telā e tapale mai i so se mea ola. (Teutelonome 12:​22-24) Kaia e tāua ei te mea tenā? Ko te mea ke maua a gamma globulin, mo nisi mea, e ‵tau o maua ne toto ke fakagalue aka. Tenā te pogai e se talia ei ne nisi Kelisiano a togafiti konā, e pelā eiloa mo te sē talia ne latou te toto kātoa io me ko ana vaega ‵lasi e fa. E ‵tau o amanaia ki olotou lagonaga.

Kae e ‵kese a fakaikuga a nisi Kelisiano. E se talia foki ne latou te fakaaogāga o te toto kātoa, sela ‵kula, sela ‵kena, platelets io me ko tena sua. Kae e mafai o talia ne latou ke fakaaogā ne se tokita se tamā vaega foliki mai vaega ‵lasi e fa o te toto. Kae e mafai foki o kese‵kese a fakaikuga a tino e uiga ki te mea tenei. E mafai o talia ne se Kelisiano ke ‵suki a ia ki te gamma globulin, kae kāti ka talia io me sē talia ne ia ke fakaaogā ki a ia se mea telā ne maua mai i sela ‵kula io me ko sela ‵kena. Kae, se a te mea kāti e fakavae ki ei te fakaikuga a se Kelisiano ke talia ne ia te fakaaogāga o tamā vaega fo‵liki o te toto?

E fakaasi mai i te “Questions From Readers” i The Watchtower o Iuni 1, 1990, me e ‵sali atu a proteins (tamā vaega fo‵liki) mai te sua o te toto o te fafine faitama ki te toto o tena pepe. Tela la, ko avatu i ei ne te mātua ki tena pepe a immunoglobulins, ke puipui ei tena pepe mai masaki. I te taimi e ‵tupu aka ei a sela ‵kula o te pepe, ko ‵tupu aka ei a mea kolā e avatu ne latou te ea ko te okisene. A nisi mea mai i ei e fai mo fai ne bilirubin, kolā e toe ‵foki atu ki te mātua e auala i te placenta ko ave ei o ‵pei ki tua māfai ko fano te mātua ki  ana tinae. E mafai o fakaiku aka ne nisi Kelisiano me ona ko te mafai o aveave sāle a tamā vaega fo‵liki o te toto mai se tino ki te suā tino i te auala masani tenei, e mafai o talia ne latou se tamā vaega foliki mai te sua o te toto io me ko sela.

Ona ko te mea e mafai o kese‵kese a manatu mo lagona o tino i konei, e mata, e fakauiga i ei me e seai se mea e fai i ei? Ikai. E se ‵tau o manatu māmā ki ei. Kae e faigofie ke maina i ei. E fakaasi mai i fakamatalaga konei me e se talia ne Molimau a Ieova te fakaaogāga o te toto kātoa mo ana vaega ‵lasi e fa. E fakatonu mai te Tusi Tapu ki Kelisiano ke ‘‵kalo keatea mai taulaga ne ofo ki tupua; e pelā foki mo te toto kae ke mo a foki ma finalalolagi.’ (Galuega 15:29) I tafa i ei, kafai ko manakogina ke fakaaogā se tamā vaega foliki o vaega e fa o te toto, e ‵tau mo Kelisiano taki tokotasi o fai olotou fakaikuga totino e ‵tusa mo olotou loto lagona, māfai ko oti ne mafaufau ‵loto faka‵lei ki ei fakatasi mo te faiga o ‵talo.

E fia‵fia a tino e tokouke ke talia so se togafiti telā e ‵lei fakavave i ei se masaki, ke oko ki togafiti tai fakama‵taku, e pelā mo te fakaaogāga o te toto. E ‵tau o lasi atu te malamalama e maua ne te Kelisiano, se kilokiloga paleni telā e se aofia fua i ei a mea kolā e aogā ki te masaki. E talia mo te loto fakafetai ne Molimau a Ieova a taumafaiga fakatokita katoa, kae panaki tonu mo latou a mea fakama‵taku/mea aogā kolā e iku mai i togafiti konā. Kae kafai ko aofia i ei a mea kolā ne ‵vae keatea mai i te toto, e mafaufau faka‵lei latou ki pati a te Atua e uiga ki ei e pelā foki mo te lotou fesokotakiga totino mo te Māfuaga o te ola.​—Salamo 36:9.

Ma‵faga o fakamanuiaga gali mō se Kelisiano ke maua ne ia te loto talitonu telā ne maua ne te faisalamo i ana pati konei: “A te Aliki ko te ‵tou ‵puiga mo te ‵tou tupu ‵malu, e fakamanuia mai ki a tatou i tena alofa mo te fakaaloalo. E se taofi ne ia so se mea ‵lei ki tino kolā e fai meatonu. Te Atua . . . amutia a latou kolā e tali‵tonu ki a koe!”​—Salamo 84:​11, 12.

[Fakamatalaga mai lalo]

[Pokisi i te itulau e 21]

FESILI AOGĀ E MAFAI O FESILI ATU KI TE TOKITA

Kafai e ‵tipi koe io me fai se togafiti telā kāti e aofia i ei te fakaaogāga o se vaega o te toto, ke fesili atu penei:

E mata, e iloa ne tino katoa kolā ka fai ne latou te ‵tipiga me i a au se Molimau a Ieova kae e se talia ne au ke faulu te toto (te toto kātoa, sela ‵kula, sela ‵kena, platelets io me ko tena sua) ki au mai lalo i so se tulaga?

Kafai e isi ne vailakau e fakaaogā ki a koe kae kolā ne faite mai i te sua o te toto, sela ‵kula mo sela ‵kena, io me ko platelets, ke fesili atu penei:

E mata, ne faite te vailakau tenei mai se vaega e tasi o vaega e fa o te toto? Kafai e penā loa, e mafai o fakamatala mai ne koe a mea kolā e aofia i ei?

E pefea te uke o vailakau kolā ne faite mai te toto e mafai o fakaaogā, kae i te auala fea?

Kafai e ‵lei toku loto lagona ke fakaaogā se tamā vaega foliki o te toto tenei, ne a mea fakama‵taku e mafai o iku mai i ei?

Kafai e se ‵lei toku loto lagona ke fakaaogā a tamā vaega fo‵liki konei, ne a nisi togafiti e mafai o fakaaogā?

Kafai ko oti ne mafaufau faka‵lei au ki te mea tenei, ko te taimi fea e mafai ei o fakailoa atu ki a koe a taku fakaikuga?