Yiwusyo Yakutyochela kwa Ŵakuŵalanga

Ana ŵa Mboni sya Yehofa akusapochela tumbali twamwanamwana twa miyasi?

Kwanga kwakuli pasipa kwakopwechesoni mu Sanja ja Mlonda ja Juni 15, 2000

Kwanga kwakusosekwa mnope kuli kwakuti ŵa Mboni sya Yehofa ŵangakunda kutajidwa miyasi. Tukusakulupilila kuti lilamusi lya Mlungu nganiliŵa lichenjile kuti likamulane ni nganisyo sya ŵandu. Nambo atamose kuti yili myoyo pakusapagwape yiwusyo yine, ligongo lyakuti pana mbali syekulungwakulungwa sya miyasi syakwana mcheche, soni tumbali twine twamwanamwana twatukusatyochela kumbali syekulungwasi. Mklistu pakuganichisya naga akusosekwa kupochela mbalisi, mpaka atende chenene kulola umbone soni yakusawusya yampaka yipagwe. Akusosekwa ganichisya mnope yajikusasala Baibulo soni kusosekwa kwakuŵa paunasi wambone ni Mlungu Jwamachiligose.

Mfundo syekulungwa munganiji sili syangasawusya kusipikanichisya. Pakusaka kutukamuchisya kupikanichisya nganiji, chitukambilane yajikusasala m’Baibulo, mbili jakala soni yikamuchisyo yine ya mtela.

Yehofa Mlungu ŵamsalile Nowa kuti ajiwoneje miyasi kuŵa jakusosekwa mnope. (Genesesi 9:3, 4) Kaneko malamusi gaŵapele Mlungu kwa Aisalaeli galosisye kuti miyasi jali jakusosekwa mnope. Jwalakwe jwatite, “Naga jwalijose jwa ku Isalaeli kapena mlendo . . . akulya nyama jachiŵela miyasi mkati mwakwe, AMBUJE tachimkana.” Naga ŵane mwa Aisalaeli akakane kupikanila lilamusili ni kuti yikakwayiye ŵane. Ni ligongo lyakwe Mlungu jwajonjechesye kuti, “Chinjimkana ni kumtyosya mwikuga lya ŵandu ŵakwe.” (Lefitiko 17:10) Kaneko pa msongano wawatendekwe ku Yelusalemu, ŵandumetume soni achakulungwa ŵakamulene kuti tukusosekwa kuŵambala “miyasi”. Kutenda yeleyi kwaliji kwakusosekwa ligongo kwaliji mpela kuŵambala kutenda chikululu soni kulambila mafano.—Masengo 15:28, 29.

Ana maloŵe gakuti kuŵambala gagopolelaga pandaŵi jelejo? Aklistu nganasosekwaga kulya miyasi chinga jeteleche (madela gane akusati liwende) kapena jangateleka, soni nganalyaga nyama jangasikita. Kupwatika pelepa jemanjaji nganalyagasoni yakulya yewanganye ni miyasi. Kulya miyasi m’matala gelega kwaliji kwetindane ni malamusi ga Mlungu.—1 Samuele 14:32, 33.

Mwakamulana ni yaŵalembile Tertullian (m’yaka ya m’ma 100 soni 200 Yesu ali ayiche) yikusalosya kuti ŵandu nganadandawulaga ni ngani jakulya miyasi. Pakusaka kusisya nganisyo syakuti Aklistu ŵalyaga miyasi, Tertullian jwasasile ya mitundu jine ja ŵandu ŵaŵalapitaga miyasi pakulosya kusimichisya kuti chachitenda yineyakwe. Jwasasilesoni kuti, “m’maluŵala gane gakutendela maseŵelo mwaŵaga ŵandu ŵaŵajijilikaga ni kumwa miyasi ja mundu jwakuwulajidwa . . . Ŵatendaga yeleyi paganisya kuti miyasijo jili mtela wa ulwele wakugwa kapena kuti kambanga.”

Ndamo jeleji jaliji jangajitichikwa kwa Aklistu (atamose kuti ŵane mwa ŵandu ŵa ku Loma ŵatendaga yeleyo. Tertullian jwalembile kuti, “Payindu yatwalyaga nganitupwatikagapo miyasi.” Ŵandu ku Loma ŵalyaga yakulya yeŵanganye ni miyasi pakusaka kulinga kulupichika kwa Aklistu ŵasyesyene. Tertullian jwasasilesoni kuti, “Sambano ngusaka namwusye kuti, ligongo chichi jemanja mkusaŵecheta kuti Aklistu akusajijilichila kulya miyasi ja ŵandu chitamilecho mkusamanyilila kuti jemanjajo akusaŵengana ni miyasi ja yinyama?”

Masiku agano ŵandu ŵamnono ni ŵakusakamulichisya masengo malamusi ga Mlungu Jwamachiligose naga madokotala gasalile kuti akusosekwa kutajidwa miyasi. Atamose kuti m’weji ŵa Mboni sya Yehofa tukusasaka kutama ni umi, nambope tukusasosekwa kupikanila lilamusi lya Yehofa pangani ja miyasi. Ana yeleyi yikukwaya chamtuli matala gakupochelela mtela gagapali masiku agano?

Pajamasile Ngondo Jaŵili ja Pachilambo Chosope, ngani ja kutagana miyasi jaliji palipose. Nambope ŵa Mboni sya Yehofa ŵayiwonaga kuti yeleyo yaliji yakutindana ni malamusi ga Mlungu. Nambotu matala gakupelechela chikamuchisyo cha mtela gaŵele gali mkuchenga ndaŵi ni ndaŵi. Masiku agano kumpa mundu mbali syekulungwakulungwa sya miyasi ni kwakuŵandile mnope. Mbalisi sili (1) maselo gechejewu; (2) maselo geswela; (3) platelets (gelega gali maselo gagakusakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka) (4) plasma (serum), [gelega gali mesi ga m’miyasi.] Mwakamulana ni mwaŵelele jwakulwala, dokotala mpaka amsalile jwakulwalajo kuti akusosekwa maselo gechejewu, maselo geswela, ma platelets kapena ma plasma. Kumpa mundu mbali sya miyasi syekulungwakulungwasi kukusatendekasya kuti miyasi ja m’libotolo limpepe ajipeleche kwa ŵakulwala ŵajinji. Ŵa Mboni sya Yehofa akusakulupilila kuti kupochela miyasi jisyesyene kapena mbali mcheche syekulungwakulungwa sya miyasi, kuli kwakutindana ni malamusi ga Mlungu. Kupikanila lilamusili kutendekasisye kuti jemanjaji aŵambaleje kujigala yilwele yine yakupelegana mpela Esi (AIDS) soni wine wakutendekasya kuti chiwalo chakamuchisya kutyosya yakusakala m’miyasi chileche kamula chenene masengo gakwe (hepatitis). Yilwele yeleyi mundu mpaka ayijigale kupitila m’miyasi.

Nambope mpaka tukole yiwusyo pakwamba ya tumbali twamwanamwana twa miyasi twatukusatyochela mumbali syekulungwakulungwa sya miyasi. Ana tumbali tweletu akusatukamulichisya masengo chamtuli, soni ana Mklistu akusosekwa ganichisya chichi naga akusaka kupochela tumbalitu kapena iyayi?

M’miyasi mwana yindu yejinji. Mwachisyasyo, plasma jajili mesi ga m’miyasi jana 90 pelesenti ja mesi wamba gagakusakola ma homoni gejinji gakusagakolanga kuti inorganic salts, mapulotini gakolanjidwa kuti enzymes, yindu yakamuchisya chilu kuŵa chakulimbangana, yayikusapwatikapo maminulo soni suga. Mesi ga m’miyasiga ganasoni ma mapulotini gakolanjidwa albumin gakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka, soni mapulotini gakolanjidwa kuti antibody gagakusalimbana ni yilwele. Madokotala gakusakombola kutyosya soni kamulichisya masengo mapulotini gejinji ga mesi ga m’miyasi. Mwachisyasyo, pulotini jakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka akusiŵapa ŵandu ŵakusagamba kopoka miyasi mwangasawusya. Panesoni naga mundu jwine asimanikwe ni ulwele wine wakwe, madokotala mpaka amtote jakisoni jwa gamma globulin jwakusatyochela mmesi ga m’miyasi ja ŵandu ŵele yilu yawo yikusakombola kulimbana ni ulwelewo. Mapulotini gane ga m’mesi ga m’miyasi akusagakamulichisya masengo mpela mtela. Nambo apa tugambile kusala yakusati pakujigaŵa mbali jimo jekulungwa ja miyasi jakolanjidwa kuti plasma kuti jiŵe tumbali twamwanamwana. *

Mpela mwatuyiwonele ni mbali ja plasma, nombe mbali sine syekulungwakulungwa sya miyasi mpela (maselo gechejewu, maselo geswela soni maselo gakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka) mpaka ajigaŵesoni ni kuŵa tumbali twamwanamwana. Mwachisyasyo, maselo geswela mpaka gakoposye mapulotini gakolanjidwa kuti interferons soni interleukins gampaka agakamulichisye masengo mpela mtela wa yilwele yakutanda ni mafayilasi nambosoni kansa. Pele mu maselo gakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka, mpaka apatemo mtela wakamuchisya kuposya liŵanga. Panasoni mitela jine jakusajipanganya kutyochela kumbali syekulungwakulungwa sya miyasi. Kupochela mitela jeleji nganikuŵa kupochela mbali syekulungwakulungwa sya miyasi sila. Nambo ndaŵi sine mtelawu ukusawupanganya kupitila mu tumbali twamwanamwana twa mumbali syekulungwakulungwa sila. Ana Aklistu akusosekwa kupochela mtela wakola tumbali twamwanamwana? M’wejo nganituŵa tusasile chilichose. Baibulo jangasala yosope panganiji. Myoyo Mklistu jwalijose akusosekwa kusagula jika pameso pa Mlungu mwakamulana ni yawukumjitichisya mtima wakwe.

Ŵandu ŵane mpaka akane kupochela chikamuchisyo cha mtela chilichose chakutyochela m’miyasi (atamose tumbali twamwanamwana twatukusatendekasya kulimbana ni yilwele kwa kandaŵi kamnono). Mpaka atende yeleyi pakamulichisya masengo yakusati kapikane lilamusi lya Mlungu lyakwamba kuŵambala miyasi. Jemanjaji mpaka asaleje kuti lilamusi lyaŵapele Aisalaeli lyasasile kuti miyasi jakutyochela ku chindu chaumi akusosekwa ‘kujijitila pasi.’ (Detulonomo 12:22-24) Ligongo chichi yeleyi yili yakupikanika? Pakupanganya pulotini jwakolanjidwa kuti gamma globulin soni pulotini jakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka, pakusasosekwa kujigala miyasi ni kujilinganya chenene kuti yeleyi yikomboleche. Ligongo lya yeleyi Aklistu ŵane akusakana kupochela ma pulotini gelega mpela mwakusatendela ni miyasi jisyesyene soni mbali syakwe mcheche syekulungwakulungwa. Myoyo Aklistuŵa yawukwajitichisya mtima wawo kutenda panganiji, ŵane akusosekwa kuyichimbichisya.

Nambo Aklistu ŵane akusasagula yakulekangana ni yeleyi. Jemanjaji akusakana kupochela miyasi jisyesyene soni mbali syakwe syekulungwakulungwa. Mpela maselo gechejewu, maselo geswela, maselo gakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka soni mesi ga m’miyasi. Nambope, jemanjaji mpaka akunde kupochela chikamuchisyo cha mtela wakutyochela mu tumbali twa miyasi twakusapanganya kutyochela kumbali syekulungwakulungwa sila. Atamose pa mfundo jeleji ŵandu mpaka asagule mwakulekangana. Mklistu jwine mpaka akunde kupochela jakisoni jwa pulotini jwa gamma globulin, nambo Mklistu jujojo mpaka akane kapena kunda kupochela jakisoni jwakola yindu yine yakutyochela m’maselo gechejewu kapena m’maselo geswela. Sano ana chichi champaka chatendekasye Aklistu ŵane kunda kupochela tumbali twine twamwanamwana twa miyasi?

Ngani jakuti “Yiwusyo Yakutyochela kwa Ŵakuŵalanga” jajili mu Sanja ja Mlonda ja Juni 1, 1990, jasasile kuti ma pulotini gakutyochela mu mesi ga m’miyasi (tumbali twamwanamwana) gakusajenda m’miyasi ja jwamkongwe jwakwete msigo ni kwinjila m’miyasi ja mwanache jwanganaŵe kupagwa. Myoyo nangolo akusampela mwanachejo pulotini jakolanjidwa kuti immunoglobulins jajikusakamuchisya kuti chilu cha mwanachejo chikomboleje kulimbana ni yilwele. Naga maselo gechejewu ga mwanache jwanganaŵe kupagwajo galesile kamula masengo, kambali kakakusajendesya mpweya wa okosijeni kakusachenga. Mbali jakwe jine jikusaŵa bilirubin, jwakusapita m’chibelekelo ni kwinjila mwa nangolo kaneko ni kopoka pampepe ni yindu yine yangasosekwa. Ligongo lya yeleyi Aklistu ŵane mpaka aganisye kuti, pakuŵa tumbali twamwanamwana twa miyasi tukusajinjila mwa mundu jwine mwachipago, myoyo pangali chakusawusya kupochela tumbali twamwanamwana twa miyasi twatukusatyochela mu mesi ga m’miyasi kapena m’maselo gane.

Pakuŵa yakusagula panganiji yikusaŵa yakulekangana, ana tujile kuti nganiji nganijiŵa jekulungwa? Iyayi. Nganiji jili jakusosekwa mnope, soni jili jangasawusya kujipikanichisya. Mfundo syatusasile penanisi sikulosya kuti ŵa Mboni sya Yehofa akusakana kupochela miyasi jisyesyene soni mbali syakwe syekulungwakulungwa. Baibulo jikusasalila Aklistu kuti ‘akalyaga chakulya chakupelechedwa kwa milungu jakupanganyidwa ni ŵandu, akalyaga miyasi soni kuti akatendaga chikululu.’ (Masengo 15:29) Nambope pangani ja kupochela mtela wakutyochela m’tumbali twamwanamwana twa miyasi, Mklistu jwalijose akusosekwa ganichisya chenene soni kupopela kuti asagule mwakamulana ni yawukumjitichisya mtima wakwe.

Ŵandu ŵane akusagamba kupochela chikamuchisyo chilichose cha mtela champaka chakamuchisye mwachitema, atamose yili yakuti chiyitandisye yakusawusya yine m’chilu mwawo, mpela mwampaka yiŵele ni tumbali twine twa miyasi. Mklistu jwalijose akusosekwa kujipikanichisya chenene nganiji. Ŵa Mboni sya Yehofa akusayamichila mnope madokotala gagakusapeleka chikamuchisyo cha mtela chakuŵajilwa, soni akusalola umbone kapena yakusawusya yampaka yipagwe ligongo lyakupochela chikamuchisyocho. Nambope, pangani ja tumbali twamwana twakutyochela ku miyasi, jemanjaji akusaganichisya mnope yakusasala Mlungu panganiji soni mwampaka yikwayile unasi wawo ni Mlungujo.—Salimo 36:9.

Kusala yisyene uli upile wekulungwa kwa Mklistu kola chikulupi mpela chaŵakwete jwa masalimo jwaŵatite, “Pakuŵa AMBUJE ŵakutuchinjilichisya ŵetu ni mwenye jwetu jwa lumbili, akusatupa upile mwa umbone wakwe mtima ni mwa uchimbichimbi. Jwalakwejo jwangakanya yindu yambone kwa ŵele ŵakwenda mwagoloka. Ŵalakwe AMBUJE . . . , ŵana upile ŵele ŵakulupilila mwa ŵalakwe.”—Salimo 84:11, 12.

[Maloŵe ga Mwiŵanda]

 [Libokosi pa peji 31]

YIWUSYO YAKUSOSEKWA KUMWUSYA DOKOTALA

Naga akusosekwa kwatenda opaleshoni kapena kupochela chikamuchisyo cha mtela chakwayana ni tumbali twa miyasi akusosekwa kuwusya kuti:

Ana madokotala gosope gakumanyilila kuti pakuŵa ndili jwa Mboni sya Yehofa ngangusosekwa kutajidwa miyasi (miyasi jisyesyene, maselo gechejewu, maselo geswela, maselo gakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka, kapena mesi ga m’miyasi) atamose yindu yili yasawisye chamtuli?

Naga chikamuchisyo cha mtela chakusosekwa kupochela chili chakutyochela ku mesi ga m’miyasi, kapena ku maselo gechejewu kapena geswela, kapenasoni ku maselo gakamuchisya kuti miyasi jileche kopoka, akusosekwa kuwusya kuti:

Ana mtela wakumbawu awupanganyisye pakamulichisya masengo mbali mcheche syekulungwakulungwa sya miyasi? Naga yili myoyo ana mpaka alondechesye muŵapanganyichisye mtelawu?

Ana mtela wakupanganyidwa kutyochela ku miyasiwu chiwutupe chamtuli, soni chakamulichisye masengo matala gapi pakumba?

Naga mtima wangu ukunjitichisya kupochela tumbali twamwanamwana twa miyasi, ana mtelawu mpaka wuyikasye yakusawusya yamtuli mchilu mwangu?

Naga mtima wangu ngawukunjichitisya kupochela tumbali twamwanamwana twa miyasi, ana mpaka ambe mtela wine wamtuli?

Naga ndili najiganichisye chenene nganiji, ana mpaka tusimane chakachi kuti nasalile yisagwile?