Skip to content

Skip to table of contents

‘Ko e Faʻahitaʻu Mafaná mo e Faʻahitaʻu Momokó ʻE ʻIkai Ngata Ia’

‘Ko e Faʻahitaʻu Mafaná mo e Faʻahitaʻu Momokó ʻE ʻIkai Ngata Ia’

Ko e Ngaahi Lelei ʻo e Fakatupu ʻa Sihová

‘Ko e Faʻahitaʻu Mafaná mo e Faʻahitaʻu Momokó ʻE ʻIkai Ngata Ia’

KO HA laʻā vevela fakaʻulia ʻoku ulo hifo ia ʻi he toafá. ʻI he ngaahi konga kehe ʻo e māmaní, ʻokú ne ʻomai ʻa e māfana ʻi he hili ha faʻahitaʻu momoko. ʻIo, ko e vela ʻo e laʻaá ko e taha ia ʻo e ngaahi tupuʻanga tefito ki he anga ʻo e ʻeá pea mo e ngaahi faʻahitaʻú.

Ko e ngaahi tuʻunga fakafaʻahitaʻú ʻoku kehekehe ia takatakai ʻi he kolopé. Ka ʻoku anga-fēfē hono uesia koe ʻe he ngaahi faʻahitaʻú? ʻOkú ke fiefia ʻi he toe maʻuiʻui foʻou mai ʻo e taimi failaú ʻi hoʻo sio ki he toe moʻui mai mo matala ʻa e ʻakaú? ʻOku fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e ngaahi efiafi mokomoko lelei ʻi he taimi māfaná? ʻOkú ke fiefia ʻi he ngaahi ʻaho fakatōlau foʻoú fakataha mo ʻene ngaahi fakaʻaliʻali fakaʻofoʻofa ʻo e feliliuaki ʻa e ngaahi lanu ʻo e lauʻiʻakaú? ʻOkú ke ongoʻi nonga ʻi he vakai atu ki ha vaotā ʻoku ʻufiʻufi ʻe he sinoú?

Ko e hā ʻokú ne fakatupunga ʻa e ngaahi faʻahitaʻú? ʻI hono fakanounoú, ko e maleʻei ʻa e foʻi māmaní. Ko hono ʻakisese ʻoku vilo aí ʻoku maleʻei ia ʻi he tikilī nai ʻe 23.5 ʻi he felāveʻi mo e laine ʻoku vilo takatakai ai ʻa e māmaní ʻi he laʻaá. Kapau naʻe ʻikai ke maleʻei ʻa e ʻakisese ʻo e māmaní, ʻe ʻikai ha ngaahi faʻahitaʻu. Ko e anga ʻo e ʻeá ʻe tatau pē ia ʻi he taimi kotoa pē. ʻE uesia ʻe he meʻá ni ʻa e ʻakaú pea mo e vilo ʻa e fua ʻo e ngoué.

Ki he tupuʻanga ʻo e fetongitongi ʻa e ngaahi faʻahitaʻú, ʻoku lava ke te sio ai ki he toʻukupu ʻo e Tokotaha-Fakatupú. ʻI he lea kia Sihova ko e ʻOtuá, naʻe fakamatalaʻi totonu ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Ko koe kuo ke fokotuʻu ʻa e ngaahi vahevahe ʻo mamani: ko e faʻahitaʻu mafana mo momoko hoʻo ngaohi.”—Fakaʻītali ʻamautolu; Sāme 74:17. *

Mei he vakai ʻa ha tokotaha mamata ʻi he māmaní, ko e ngaahi nāunau fakahēvaní ʻoku hoko ia ko ha ngaahi fakaʻilonga taʻetoefehālaaki ʻo e ngaahi faʻahitaʻú. ʻI hono fakatupu hotau sisitemi solá, naʻe tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá: “Ke ai ae gaahi māma i he atā oe lagi . . . , bea ke fakailoga aki ia ae gaahi faahitaʻu, moe gaahi aho, moe gaahi taʻu.” (Senesi 1:​14PM) ʻI he lolotonga ʻo ha taʻu, ʻoku aʻu ai ʻa e foʻi māmaní ki he ongo poini ʻe ua ʻi hono halangá ʻa ia ʻoku ʻasi hangatonu mei ʻolunga ai ʻa e laʻaá ʻi he hoʻataá ʻi he ʻekuetá. Ko e ngaahi hoko ko ení ʻoku ui ia ko e ʻekunoti, pea ʻi he ngaahi fonua lahi ʻoku nau fakaʻilongaʻi ʻa e kamataʻanga ʻo e faʻahitaʻu failaú pea mo e fakatōlaú. Lolotonga ʻa e ngaahi ʻekunoti ko e ngaahi vahaʻa taimi ʻahó mo e poʻulí ʻoku meimei tatau pē ia ʻi he kotoa ʻo e māmaní.

Ko e ʻi ai mo e kamata ʻa e ngaahi faʻahitaʻú ʻoku ʻikai kau ki ai ʻa e ngaahi ngaʻunu fakaʻasitalōnomá pē. Ko e ngaahi faʻahitaʻú, anga ʻo e ʻeá mo e tuʻunga ʻo e ʻatimosifiá ʻoku fehokotaki kotoa ia ʻi ha sisitemi fihi ʻa ia ʻokú ne fakatolonga ʻa e moʻuí. ʻI he lea ki he kakai naʻe nofo ʻi ʻĒsia Mainá—ʻa ia ko e tokolahi ai naʻa nau maheni ʻaupito mo e ngoué pea mo e fakafua ʻo e meʻakaí—naʻe fakahaaʻi ai ʻe he ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá mo hono takanga ko Panepasá ko e ʻOtuá ʻa e tokotaha ʻokú ne “ʻatu kiate kimoutolu mei langi ʻa e ngaahi ʻuha, mo e ngaahi taʻu mahu, ʻo ne ʻai ke fonungutungutu homou loto ʻi he meʻa tokoni mo e fakafiefia.”—Ngāue 14:​14-17.

Ko e faʻunga fakaofo ʻo e fotosinifesisá ʻoku tokoni ia ki he ʻakau ʻi he fonuá mo e fanga kiʻi ʻakau valevale ʻi he tahí. Koeʻuhi ko e meʻá ni, ko e hokohoko lolotonga ʻo e meʻakaí pea mo e netiueka ʻo e ngaahi meʻamoʻui kehekehe kotoa pē ʻoku nau feangainga ki he anga ʻo e ʻatimosifiá mo e anga ʻo e ʻeá ʻi he ngaahi founga fihi. Naʻe fai ʻe Paula ha lave feʻungamālie ki he toʻukupu ʻo Sihová ʻi he meʻa kotoa ko ení, ʻi heʻene pehē: “Naʻa mo ha kelekele, ʻa ia kuo ne inumia ʻa e ʻuha ʻoku faʻa to ki ai, pea fakatupu ha ngaahi ʻakau ʻoku ʻaonga kiate kinautolu ʻa ia ʻoku ngoueʻi foki maʻanautolu, ʻoku fai tapuekina ʻa e kelekele ko ia mei he ʻOtua.”—Hepelu 6:7.

Ko e foʻi lea “tapuekina” ʻokú ne maʻu ʻa e ʻuhinga foʻou kapau te ke kiʻi tuʻu hifo ʻo fakakaukau fekauʻaki mo e meʻa ʻoku hoko ʻi he ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku ʻomai ai ʻi he taimi failaú ʻa e māfana lelei ʻa e ʻeá, ngaahi ʻaho lōloa ange, ulo lahi ange ʻa e laʻaá pea mo e ʻuhoʻuha lelei. ʻOku matala ʻa e ngaahi matalaʻiʻakaú pea ʻasi mai ʻa e fanga kiʻi ʻinisēkité mei honau ngaahi nofoʻanga he taimi momokó, ʻo mateuteu ke nau fakafua ʻa e ʻakaú. Ko e fanga manupuná hangē ko e blue jay ʻokú ke sio ki ai hení, ʻoku nau fakafonu ʻa e vaotaá ʻaki ʻa e lanu mo e hiva, pea ko e funga fonuá ʻoku hoko ia ʻo longomoʻui. ʻOku fakavaveʻi ai ʻa e tuʻunga longomoʻui ʻa e moʻuí, pea ʻoku hokohoko atu ʻa e ngaahi meʻamoʻuí ʻi heʻenau vilo takai ʻo e fanauʻí, toe fanauʻi foʻoú mo e tupú. (Hiva ʻo e Hiva 2:​12, 13) ʻOku teuteu ʻe he meʻá ni ʻa e tuʻunga ki he utu-taʻú ʻi he konga ki mui ʻo e faʻahitaʻu māfaná pe ʻi he faʻahitaʻu fakatōlaú.​—Ekisoto 23:16.

ʻOku fakahaaʻi fakaofo ʻa e ngaahi ngāue ʻa Sihová ʻi he founga ʻo e ngaʻunu ʻa e foʻi māmaní, ʻo ne tokonaki mai ai ʻa e ʻahó mo e poó, ngaahi faʻahitaʻú, mo e taimi tūtūʻí pea mo e utu-taʻú. ʻOku tau falala pau ʻe muimui mai ʻa e faʻahitaʻu māfaná ʻi he faʻahitaʻu momokó. He ko e moʻoni, ko e ʻOtuá ia naʻá ne talaʻofa: “Lolotonga ʻa e tuʻu ʻa mamani, ko e totaʻu mo e ututaʻu, mo e momoko mo e pupuha, mo e faʻahitaʻu mafana mo e faʻahitaʻu momoko, mo e ʻaho mo e po, ʻe ʻikai ngata ia.”—Senesi 8:22.

[Fakamatala ʻi lalo]

^ pal. 6 Sio ki he 2004 Calendar of Jehovah’s Witnesses, Siulai/​ʻAokosi.

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 9]

Ko ha Satelaite ʻOku Mahuʻinga ki he Moʻuí

ʻI he faai mai ʻa e ngaahi kuongá, kuo hanga ʻe he māhiná ʻo ueʻi mo ʻai ke ofo ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko ia ai, ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku tākiekina ʻe he māhiná ʻa e ngaahi faʻahitaʻú? Ko e ʻi ai ʻa e māhiná ʻoku tokoni ia ke fokotuʻu maʻu ʻa e tuʻuʻanga totonu ʻo e foʻi māmaní, ʻa ia ko e tikilī ʻo e maleʻei ʻa ʻene vilo ʻi hono ʻakisesé. ʻOku hanga ʻe he meʻá ni ʻo fakahoko “ha ngafa mātuʻaki mahuʻinga ʻi hono fakatupu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻi he Māmaní ʻa ia ʻe lava ke ne fakatolonga ʻa e moʻuí,” ko e fakamatala ia ʻa e faʻu-tohi saienisi ko Andrew Hill. Kapau naʻe ʻikai ha satelaite lahi fakanatula ke ne fokotuʻu maʻu ʻa e maleʻei ʻa e ʻakisese ʻa hotau foʻi palanité, ʻe mahiki hake ai ʻa e māfana ʻo e ʻeá pea ʻe ngalingali te ne ʻai ke taʻemalava ʻa e moʻui ʻi he māmaní. Ko ia ai, naʻe fakaʻosiʻaki ʻe ha timi ʻa e kau ʻasitalōnomá: “ʻE lava ke lau ʻe ha taha ko e Māhiná ʻoku malava ke ne puleʻi ʻa e anga ʻo e ʻeá ki he foʻi Māmaní.”​—Sāme 104:19.

[Maʻuʻanga Tā]

Māhina: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Bart O’Gara

[Fakatātā ʻi he peesi 9]

Fanga kāmeli, ʻi ʻAfilika Tokelau mo e Muitolotolo ʻAlepeá