Skip to content

Skip to table of contents

Ngāueʻaki ʻa e Ngaahi Taumuʻa Fakalaumālié ke Fakalāngilangiʻi ʻa Ho Tokotaha-Fakatupú

Ngāueʻaki ʻa e Ngaahi Taumuʻa Fakalaumālié ke Fakalāngilangiʻi ʻa Ho Tokotaha-Fakatupú

Ngāueʻaki ʻa e Ngaahi Taumuʻa Fakalaumālié ke Fakalāngilangiʻi ʻa Ho Tokotaha-Fakatupú

“ʻI HE taimi ʻoku ʻikai ke ʻiloʻi ai ʻe ha tangata ʻa e taulanga ʻokú ne folau ki aí, ʻoku ʻikai ha angi ia ʻa e matangí ʻe tonu.” Ko e ngaahi leá ni, ʻa ia ʻoku pehē naʻe leaʻaki ia ʻe ha filōsefa Loma ʻi he ʻuluaki senitulí, ʻoku tuhu ia ki he fakamatala moʻoni ko ia ke ʻi ai ʻa e tataki ki he moʻuí, ʻoku fiemaʻu pau ha ngaahi taumuʻa.

ʻOku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e faʻahinga tāutaha ʻa ia naʻa nau mātuʻaki hehema ki hono fokotuʻu ʻa e taumuʻá. ʻI heʻene ngāue ʻi ha taʻu ʻe 50 nai, ko Noa “naʻa ne faʻu ʻa e Aake moʻo fakamoʻui hono ʻapi.” Ko e palōfita ko Mōsesé “naʻa ne sio fakamamaʻu atu ki he totongi.” (Hepelu 11:​7, 26) Ko e fetongi ʻo Mōsesé, ʻa Siosiua, naʻá ne maʻu ʻa e taumuʻa naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ki hono ikunaʻi ʻa e fonua ko Kēnaní.​—Teutalonome 3:​21, 22, 28; Siosiua 12:​7-​24.

ʻI he ʻuluaki senituli T.S., ko e ngaahi taumuʻa fakalaumālie ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe tākiekina lahi ia ʻe he ngaahi lea ʻa Sīsū ʻo pehē “ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga.” (Mātiu 24:14) ʻI hono fakalototoʻaʻi ʻe he ngaahi pōpoaki fakafoʻituitui mo e ngaahi vīsone mei he ʻEiki ko Sīsuú, kau ai ʻa e vāhenga-ngāue ke ‘hapai ʻa e hingoa ʻo Sīsuú ʻi he ʻao ʻo e Senitailé,’ naʻe hoko ai ʻa Paula ko e meʻangāue ki hono fokotuʻu ha ngaahi fakatahaʻanga Kalisitiane lahi ʻi he kotoa ʻo ʻĒsia Mainá pea hoko atu ai ki ʻIulope.—Ngāue 9:15; Kolose 1:23.

ʻIo, ko e kau sevāniti ʻa Sihová ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá kuo nau fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa māʻolunga pea kuo nau fakahoko ia ki he lāngilangi ʻo e ʻOtuá. ʻE lava fēfē kia kitautolu he ʻaho ní ke tau fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa fakalaumālie? Ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa ʻe lava ke tau feinga ki aí, pea ko e hā ʻa e ngaahi sitepu ʻaonga ʻe lava ke tau fai ke aʻusia ai kinautolú?

Fiemaʻu Pau ʻa e Ngaahi Fakaueʻiloto Totonu

ʻE lava ke fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa ʻi he meimei tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí, pea ʻoku toe maʻu ʻe he māmani ko ení ʻa e kakai hehema ki he fokotuʻu taumuʻá. Kae kehe, ko e ngaahi taumuʻa fakateokalatí, ʻoku ʻikai ke tatau ia mo e ngaahi taumuʻa fakamāmaní. Ko e ngaahi fakaueʻiloto tefito ʻi mui ʻi he ngaahi taumuʻa lahi ʻi he māmaní ko hano maʻunimā ha holi ki he koloá mo ha hoholi taʻetopono ki he tuʻungá mo e mafaí. Ko ha fehālaaki ē ko ia ke tuli ki ha taumuʻa ke maʻu ai ʻa e mafaí mo e tuʻu-ki-muʻá! Ko e ngaahi taumuʻa ʻoku ʻoatu ai ʻa e lāngilangi kia Sihova ko e ʻOtuá ʻoku felāveʻi fakahangatonu ia mo ʻetau lotu kiate iá pea mo e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá. (Mātiu 6:​33) Ko e ngaahi taumuʻa ko iá ʻoku tupu ia mei he ʻofa ki he ʻOtuá mo e kaungā faʻahinga ʻo e tangatá pea ʻoku nau huʻufataha ki he anga-līʻoa fakaʻotuá.​—Mātiu 22:​37-​39; 1 Timote 4:7.

ʻOku totonu ke maʻa ʻetau ngaahi fakaueʻilotó ʻi heʻetau fokotuʻu mo tuli ki he ngaahi taumuʻa fakalaumālié, pe ko ʻetau taumuʻá ke fakalahi ʻa e ngaahi monū ʻi he ngāué pe ko hono fai ha laka ki muʻa fakafoʻituitui fakalaumālie. Neongo ia, naʻa mo e ngaahi taumuʻa ʻoku ueʻi totonu ʻe he lotó ʻoku ʻikai ke lavaʻi ia ʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻE lava fēfē ke tau fokotuʻu ʻa e ngaahi taumuʻá pea fakalahi ʻa e ngali malava ko ia ke aʻusia iá?

Kuo Pau ke ʻi Ai ha Holi Mālohi

Fakakaukau atu ki he anga hono lavaʻi ʻe Sihova ʻa e fakatupu ʻo e ʻunivēsí. ʻI he ngaahi lea “pea naʻe efiafi, pea naʻe pongipongi,” naʻe fakaʻilongaʻi ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi vahaʻa taimi hokohoko ʻo e fakatupú. (Senesi 1:​5, 8, 13, 19, 23, 31) ʻI he kamataʻanga ʻo e vahaʻa taimi fakaefakatupu taki taha, naʻá ne ʻafioʻi lelei ʻa ʻene taumuʻá pe kolo ki he ʻaho ko iá. Pea naʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene taumuʻa ke fakatupu ʻa e ngaahi meʻá. (Fakahā 4:​11) “Ko e meʻa ʻoku holi ki ai hono finangalo [ʻo Sihová], ko ia ia ʻoku ne fai,” ko e lea ia ʻa e pēteliake ko Siopé. (Siope 23:13) He meʻa fakafiemālie ē kuo pau naʻe hoko kia Sihova ʻi heʻene ʻafio ki he “meʻa kotoa pe kuo ne ngaohi” pea fakahaaʻi ia ʻoku “lelei ʻaupito”!—Senesi 1:31.

Ke hoko ʻo moʻoni ʻetau ngaahi taumuʻá, ko kitautolu foki kuo pau ke tau maʻu ha holi mālohi ke lavaʻi ia. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke fakatupu ha holi lahi peheé? Naʻa mo e lolotonga ʻo e maomaonganoa mo lala ʻa e māmaní, naʻe lava ke tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa ʻe iku ki aí—ko ha siueli fakaʻofoʻofa ʻi he vavaá, ʻokú ne ʻoatu kiate ia ʻa e kolōlia mo e lāngilangi. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko ʻetau holi ke lavaʻi ʻa e meʻa naʻa tau fakataumuʻa ke faí ʻe lava ke pouaki ia ʻe he fakalaulauloto ki he ngaahi ola mo e ngaahi ʻaonga ʻo hono lavaʻi ʻa e taumuʻa ko iá. Ko e meʻa ia naʻe hokosia ʻe Tony taʻu 19. Naʻe ʻikai ʻaupito ngalo ʻiate ia ʻene ʻuluaki ʻaʻahi ki ha ʻōfisi vaʻa ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi ʻIulope Hihifo. Mei ai ʻo faai mai ai, ko e fehuʻi naʻe nōfoʻi ʻi he ʻatamai ʻo Tony, ‘ʻE fēfē ha nofo ʻo ngāue ʻi ha feituʻu hangē ko iá?’ Naʻe ʻikai ʻaupito tuku ʻa e fakakaukau ʻa Tony fekauʻaki mo ʻene ala lavá, pea naʻe hokohoko atu ʻene kakapa atu ki aí. He fiefia ē ko ia ʻi he ngaahi taʻu ki mui aí ʻi hono tali ʻa ʻene tohi kole ke ngāue ʻi he vaʻá!

Ko ʻetau feohi mo e niʻihi kehe ko ia kuo nau ʻosi aʻu ki ha taumuʻa paú ʻe toe lava ke ne fakatupu ʻia kitautolu ha holi ke maʻu ia. Ko Jayson, taʻu 30, naʻe ʻikai te ne fiefia ʻi he kau ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú ʻi he taimi naʻá ne taʻu hongofulu tupu aí. Ka ʻi he hili ʻene fakakakato ʻene ako ʻi he akoʻanga māʻolungá, naʻá ne hū loto-vēkeveke ai ki he ngāue tāimuʻá, ʻo ne hoko ai ko ha tokotaha fanongonongo taimi-kakato ʻo e Puleʻangá. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Jayson ke ne fakatupulekina ʻa e holi ke tāimuʻá? ʻOkú ne tali: “Ko e talanoa ki he niʻihi kehe ko ia kuo nau tāimuʻá mo e ngāue fakataha mo kinautolu ʻi he ngāue fakafaifekaú naʻá ne tākiekina mālohi au.”

Ko Hono Hiki ʻEtau Ngaahi Taumuʻá ʻe Lava ke Tokoni Ia

Ko ha fakakaukau noa ʻoku hoko ia ʻo hā mahino mo makehe ʻi he taimi ʻoku tau filifili ai ʻa e ngaahi foʻi lea ke fakahaaʻi ʻaki iá. Naʻe fakatokangaʻi ʻe Solomone ko e ngaahi foʻi lea totonú ʻe lava ke hoko ia ʻo mālohi hangē ha ngaahi tao fakateka pulú ʻi hono fai ha tataki ʻi he moʻuí. (Koheleti 12:11) ʻI he taimi ʻoku hikiʻi ai ʻa e ngaahi foʻi lea ko iá, ʻoku nau ʻai ke maongo loloto ia ki he ʻatamaí mo e lotó. ʻIkai ko e ʻuhinga pē ia ne fekauʻi ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tuʻi ʻo ʻIsilelí ke nau hiki ha tatau fakafoʻituitui ʻo e Laó? (Teutalonome 17:18) Te tau fakaʻamu nai ai ke tau hiki ʻi ha pepa ʻetau ngaahi taumuʻá mo e palani ke aʻusia ai iá, ʻo fakahokohoko ai ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ʻoku tau ʻamanekiná fakataha mo e ngaahi founga ke ikuʻi ai iá. ʻE toe ʻaonga foki ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi kaveinga kuo pau ke tau hoko ʻo ʻiloʻí, ko e ngaahi pōtoʻi ʻoku fiemaʻu ke tau maʻú pea mo e faʻahinga tāutaha ʻa ia ʻe lava ke nau tokoni mo poupou kiate kitautolú.

Ko hono fokotuʻu maʻana ʻa e ngaahi taumuʻa fakalaumālié naʻe ʻi ai hono ola fakafiemālie kia Geoffrey, ko ha tāimuʻa makehe fuoloa ʻi ha feituʻu mamaʻo ʻi ha fonua ʻĒsia. Naʻe hoko ʻa e tuʻunga fakamamahi ʻi he mate taʻeʻamanekina ʻa hono uaifí. ʻI he hoko atu ai ha vahaʻa taimi ʻo e feʻunuʻakí, naʻe fili ai ʻa Geoffrey ke nōfoʻi kakato ʻi heʻene ngāue fakafaifekau tāimuʻá ʻaki hono fokotuʻu ʻa e ngaahi taumuʻa. Hili hono hiki ʻi ha pepa ʻa ʻene ngaahi palaní, naʻá ne fokotuʻu ai ha taumuʻa fou ʻi he lotu ke kamata ha ako foʻou ʻe tolu ʻi he aʻu ki he ngataʻanga ʻo e māhiná. ʻI he ʻaho taki taha, naʻá ne vakaiʻi ʻa ʻene ngāué, pea ʻi he ʻaho ʻe hongofulu kotoa pē, naʻá ne vakaiʻi ai ʻa ʻene fakalakalaká. Naʻá ne aʻusia ʻa ʻene taumuʻá? ʻI hono līpooti ʻo e ako Tohi Tapu foʻou ʻe fā, ʻokú ne tali fiefia, ʻio!

Fokotuʻu ha Ngaahi Taumuʻa Taimi Nounou ko ha Ngaahi Fakaʻilonga

ʻE muʻaki hā lavaʻingataʻa ʻa e ngaahi taumuʻa ʻe niʻihi. Kia Tony ʻa ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ko e ngāue ʻi ha ʻōfisi vaʻa ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová naʻe hā ia ʻo hangē ha misí. Naʻe peheé koeʻuhi ko ʻene founga moʻuí naʻe taʻemangoi, pea naʻe teʻeki ai te ne fai ha fakatapui ki he ʻOtuá. Ka naʻe fakapapauʻi ʻe Tony ke fakafehoanaki ʻa ʻene moʻuí ki he ngaahi founga ʻa Sihová pea ʻai ko ʻene taumuʻá ia ke taau ke hoko ʻo papitaiso. Hili hono lavaʻi ʻa e taumuʻa ko iá, naʻá ne kakapa atu leva ki he tāimuʻa tokoní mo e tāimuʻa tuʻumaʻú, ʻo fakaʻilongaʻi ʻi heʻene tohimāhiná ʻa e ongo ʻaho kamatá. Hili ʻene tāimuʻa ʻi ha taimí, naʻe ʻikai hā ngali ko ha taumuʻa taʻealaaʻusia ʻa e ngāue ʻi he ʻōfisi vaʻá.

ʻE toe lelei foki kia kitautolu ke vahevahe ʻa ʻetau ngaahi taumuʻa taimi lōloá ki ha ngaahi taumuʻa taimi nounou. Ko e ngaahi taumuʻa ʻi he vahaʻá ʻe lava ke hoko ia ko e ngaahi fakaʻilonga ala aʻusia ʻi he feinga ke lavaʻi ha taumuʻa taimi lōloa. Ko hono toutou vakaiʻi ʻetau fakalakalaká ʻi he vakai ki he ngaahi fakaʻilonga ko ia ʻi he halá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi ai pē ke huʻufataha ʻa hotau ʻatamaí. Ko e toutou lotu kia Sihova fekauʻaki mo ʻetau ngaahi palaní ʻe toe tokoniʻi ai kitautolu ke nofo ʻi he ʻalunga ko iá. “Lotu taʻetuku,” ko e ekinaki ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá.—1 Tesalonaika 5:17.

Fiemaʻu ʻa e Fakapapau mo e Kīvoi

Neongo ʻa ʻetau maʻu ʻa e ngaahi palani leleí pea mo ha holi mālohi ke fakahoko iá, ko e ngaahi taumuʻa ia ʻe niʻihi ʻoku kei ʻikai ai pē ke ala lavaʻi ia. He siva ē kuo pau naʻe hoko ki he ʻamanaki ʻa e ākonga ko Sione Maʻaké ʻi he taimi naʻe ʻikai loto ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ke ʻave ia ʻi heʻene fononga fakamisinale hono uá! (Ngāue 15:​37-​40) Naʻe pau ke ako ʻa Maʻake mei he siva ko eni ʻa e ʻamanakí pea feʻunuʻaki ʻene taumuʻá ki ha ngāue lahi ange. ʻOku hā mahino naʻá ne fai pehē. Ki mui ai, naʻe lave lelei ʻa Paula fekauʻaki mo Maʻake pea naʻá ne maʻu ha feohi vāofi mo e ʻapositolo ko Pitá ʻi Pāpilone. (2 Timote 4:​11; 1 Pita 5:​13) Mahalo ko hono monū lahi tahá ko ʻene hiki ko ia ha fakamatala fakamānavaʻi fekauʻaki mo e moʻui pea mo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú.

ʻI heʻetau tuli ki he ngaahi taumuʻa fakalaumālié, ko kitautolu foki te tau hokosia nai ʻa e ngaahi fakaholomui. ʻI he ʻikai ke foʻí, kuo pau ke tau toe vakaiʻi, toe sivisiviʻi pea toe feʻunuʻaki. ʻI he malanga hake ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻangá, ʻoku fiemaʻu ke tau feinga ke fakalakalaka fakataha mo e fakapapau pea mo e kīvoi. “Tekaki kia Sihova ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ke fai: pea ʻe fakaai hoʻo ngaahi fakakaukau,” ko e fakapapauʻi mai ia ʻe Tuʻi Solomoné.—Palovepi 16:3.

Neongo ia, ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻai ʻe he ngaahi tuʻungá ʻa e tuli ki ha ngaahi taumuʻa ʻe niʻihi ke taʻealaaʻusia. Ko e fakatātaá, ko e mahamahakí pe ko e ngaahi fatongia ʻi he fāmilí te ne ʻai nai ke ʻoua te tau aʻusia ʻetau ngaahi taumuʻá. ʻOfa ke ʻoua ʻaupito ʻe mole meiate kitautolu ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e pale taupotú ko e moʻui taʻengatá—ʻi hēvani pe ʻi Palataisi ʻi he māmaní. (Luke 23:43; Filipai 3:​13, 14) ʻOku anga-fēfē hono maʻu ení? “Ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻoku ne nofo maʻu ʻo taʻengata,” ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo ko Sioné. (1 Sione 2:17) Lolotonga ko hotau tuʻungá ʻe ʻikai nai fakaʻatā ai kitautolu ke aʻu ki ha taumuʻa tefito, ʻe kei lava pē ke tau “ʻapasia kia Elohimi, ʻo tauhi ʻene ngahi fekau.” (Koheleti 12:13) Ko e ngaahi taumuʻa fakalaumālié ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke nofoʻaki tokangataha ki hono fai ʻa e finangalo fakaʻotuá. Ko ia tau ngāueʻaki ia ke fakalāngilangiʻi ʻa hotau Tokotaha-Fakatupú.

[Puha ʻi he peesi 22]

Ngaahi Taumuʻa Fakalaumālie ke Fakakaukau ki Ai

○ Lau fakaʻaho ʻa e Tohi Tapú

○ Lau ʻa e ʻīsiu taki taha ʻo e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake!

○ Fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga ʻo ʻetau ngaahi lotú

○ Fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālié

○ Kakapa atu ki ha ngāue lahi ange

○ Hoko ʻo ola lelei ange ʻi he malangá mo e faiakó

○ Fakatupu ʻa e ngaahi pōtoʻi hangē ko e faifakamoʻoni telefoní, ʻi he founga ʻikai anga-mahení mo e feituʻu pisinisí