Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Kapadokia: Muaba uvua bantu basombele mu bipoko biondola kudi lupepele ne mâyi

Kapadokia: Muaba uvua bantu basombele mu bipoko biondola kudi lupepele ne mâyi

Kapadokia: Muaba uvua bantu basombele mu bipoko biondola kudi lupepele ne mâyi

MUPOSTOLO Petelo wakakula bua Kapadokia. Munkatshi mua bantu bakatuminaye mukanda wende wa kumpala mufundisha ku nyuma wa Nzambi, muvua ‘benyi bena tshimuangi ba mu Kapadokia.’ (1 Petelo 1:1) Kapadokia uvua buloba bua mushindu kayi? Bua tshinyi benamu bavua basombele mu bipoko biondola mu mabue? Mmunyi muakafikabu ku dimanya Buena-Kristo?

William Ainsworth, muendakanyi mukuabu wa mu Grande-Bretagne uvua muye mu Kapadokia mu bidimu bia 1840 wakamba ne: “Tuakadimona diakamue bu bantu bajimine mu ditu dia makunji ne mabue masongoloke.” Mushindu utu muaba eu umueneka utu ukemesha bantu batu baya kuendakana lelu mu tshitupa etshi tshia ditunga dia Turquie. Munkatshi mua bibandabanda bia mu Kapadokia mudi mabue aa a pa buawu adi amueneka bu “mpingu” mimane milondangane kayiyi yakula anu bu basalayi badi balama tshimenga. Amue adi anu bu mimbunda minene ya bule bua metre 30 anyi kupita apa. Makuabu mmasongoloke bu ntondo, manga mmafuanangane ne makunji anyi ne bowa.

Patu dîba dikenkesha mabue adi bu mpingu aa, atu angata mekala mashilashilangane. Patshiatshia atu amueneka ne mubidi wa manyimanyi. Mundamunya adi angata mubidi wa mubanga wa kapumbu mutokoloke ne pakadi dîba dibuela adi amueneka ne mubidi wa kalabi. Mmunyi muakafika “ditu dia makunji ne mabue masongoloke” edi ku dikalaku? Bua tshinyi bantu ba mu tshitupa etshi bakenzelamu nzubu yabu?

Miondola kudi lupepele ne mâyi

Kapadokia udi munkatshinkatshi mua tshitupa tshia buloba tshidi tshibuele mu mâyi tshia Anatolie, tshidi tshilamakaja Asia ne Mputu. Muaba eu uvua mua kuikala mpata bu kabiyi bua mikuna ibidi itu iluka kapia. Kukadi bidimu binunu ne binunu, pakaluka mikuna ayi mudilu biakabuikidija tshitupa atshi ne mabue a mishindu ibidi: mabue makole a basalte ne matekete a bikalabua, mabue matokoloke menza ne butu bukuatakane budi mikuna eyi miluke.

Pakabanga misulu ne mvula ne lupepele kudia dibue dia tshikalabua, bipoko biakondoka. Mu bungi bua matuku, imue ya ku nsongo ya kumpenga kua bipokopoko ebi yakakoseka ku kakese ku kakese ne kuluayi mabue masongoloke, adi mapeteshe ditunga edi bimfuanyi bisonga bidi kabiyi muaba mukuabu pa buloba apa nansha. Amue mabue masongoloke akalua anu bu tuzubu tua mbulubulu. Bantu ba tshitupa etshi bakuondola mabue manene a bikalabua bua kuenzamu nzubu, bavua badiundisha nzubu pavua dîku didiunda. Bakamona kabidi ne: nzubu eyi ivua ne tshitalela mu tshikondo tshia luya ne ivua ne luya mu tshikondo tshia mashika.

Basombele mu masangu a njila minene

Bantu bavua basombele mu bipoko bia mu Kapadokia kabavua pamu’apa mua kuikala batamba kupetangana ne banga bantu bu buobu kabayi mu masangu a njila minene to. Njila udi muende lumu wa Swa, njila wa kilometre 6 500 uvua bangenda-mushinga bayila uvua utuangaja Ampire wa bena Lomo ne ditunga dia Chine, uvua upitshila mu Kapadokia. Pa kumusha bangenda-mushinga, biluilu bia bena Pelasa, bia bena Grèce ne bia bena Lomo bivua bipitshila pabi mu njila eu. Bena ngendu bonso aba bakalua ne ntendelelu mishilashilangane.

Mu bidimu bia 100 kumpala kua bikondo bietu ebi, bena Yuda bakavua basombele mu Kapadokia. Bena Yuda ba mu Kapadokia bavua kabidi mu Yelushalema mu tshidimu tshia 33 bikondo bietu ebi. Bavua bayamu bua kuenza tshibilu tshia Pentekoste. Nunku, mupostolo Petelo wakayisha bena Yuda ba mu Kapadokia panyima pa dipeta nyuma muimpe. (Bienzedi 2:1-9) Bidi bimueneka ne: bamue bakitaba mukenji eu ne bakapingana kuabu ne malu a Nzambi mapiamapia aa. Ke bualu kayi Petelo wakafundila kabidi bena Kristo ba mu Kapadokia mukanda wende wa kumpala.

Kadi mu bungi bua bidimu, bena Kristo ba mu Kapadokia bakatuadija kuitaba nkindi ya bantu ba bisamba bia bende. Balombodi banene basatu ba tshitendelelu tshia mu Kapadokia ba mu bidimu bia 300 bakitaba ne muoyo mujima dilongesha dia dishima dia Busatu Bunsantu. Bantu abu ke Grégoire wa mu Nazianze, Basile Munene ne muakunyende Grégoire wa mu Nysse.

Basile Munene wakanyisha kabidi nsombelu wa diditola mu nzubu ya badiambike. Bu muvua nzubu ya bena mu Kapadokia mienzela mu mabue ne kayiyi ya lumu, ivua mikumbanyine bimpe menemene nsombelu wa didikengesha uvua Basile ukankamija. Pavua bungi bua bantu bavua bitaba nsombelu au buvula, bavua bibaka nzubu ya nzambi munda mua bimue bipoko binene. Mu bidimu bia 1200, bakavua benze nzubu ya nzambi mitue ku nkama isatu mu dibue. Ya bungi ya ku nzubu eyi itshidiku too ne lelu’eu.

Nansha mudibu kabatshiyi benza mudimu ne nzubu ya nzambi ne ya badiambike eyi, nsombelu wa bantu ba mu Kapadokia mmushintuluke anu kakese. Bantu ba bungi batshidi basombele mu bipoko ebi. Bantu ba bungi batu baya kuendakana mu Kapadokia batu bakema bua mushindu uvua benamu benze nzubu mimpe mu mabue.

[Karte mu mabeji 24, 25]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

KAPADOKIA

CHINE (Cathay)