Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Tinhlayo
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Tinhlayo
VAISRAYELE va hleriwe va va tiko endzhaku ka Ku Rhurha ka vona aEgipta. A va ta va va nghene eTikweni leri Tshembisiweke endzhakunyana ka kwalaho, kambe a swi vanga tano. Ku ri na sweswo, va boheke ku tsendzeleka ku ringana malembe ya kwalomu ka 40 “emananga lamakulu ni lama chavisaka.” (Deteronoma 8:15) Ha yini? Rungula ra khale leri kumekaka ebukwini ya Bibele ya Tinhlayo ri hi byela leswi humeleleke. Ri fanele ri hi susumetela ku vona xilaveko xo yingisa Yehovha Xikwembu ni ku xixima vayimeri va yena.
Buku ya Tinhlayo leyi tsariweke hi Muxe emananga ni le Timbaleni ta Mowabu, yi hlanganisa malembe ya 38 ni tin’hweti ta kaye—ku sukela hi 1512 B.C.E. ku fika hi 1473 B.C.E. (Tinhlayo 1:1; Deteronoma 1:3) Vito ra yona ri huma eka swiendlakalo swimbirhi swa ku hlayiwa ka Vaisrayele, leswi a swi siyana hi malembe ya 38. (Tindzima 1-4, 26) Rungula leri ri avanyisiwe hi swiyenge swinharhu. Xiyenge xo sungula xi vulavula hi swiendlakalo leswi humeleleke eNtshaveni ya Sinayi. Xa vumbirhi xi hlamusela leswi humeleleke loko Vaisrayele va ri karhi va tsendzeleka emananga. Kasi xiyenge xo hetelela xi vulavula hi leswi endlekeke eTimbaleni ta Mowabu. Loko u ri karhi u hlaya rungula leri, u nga ha lava ku tivutisa swivutiso leswi: ‘Xana swiendlakalo leswi swi ndzi dyondzisa yini? Xana ebukwini leyi ku ni misinya ya milawu leyi nga ndzi pfunaka namuntlha?’
ENTSHAVENI YA SINAYI
Ku hlayiwa ko sungula ka tiko ku endliwe loko Vaisrayele va ha ri etlhelo ka Ntshava ya Sinayi. Vavanuna lava nga ni malembe ya 20 ni ku ya ehenhla, a va ri 603 550 handle ka Valevhi. Handle ko kanakana ku hlayiwa loku a ku endleriwa swikongomelo swa nyimpi. Nxaxa hinkwawo, ku katsa ni vavasati, vana ni Valevhi, wu nga ha va wu ve ni vanhu vo tlula timiliyoni tinharhu.
Endzhaku ka ku hlayiwa koloko, Vaisrayele va kume swiletelo malunghana ni ndlela leyi va faneleke va famba ha yona, vuxokoxoko malunghana ni mintirho ya Valevhi ni ntirho wa le tabernakeleni, swileriso malunghana ni ku tihambanisa eka vanhu lava vabyaka ni milawu leyi vulavulaka hi vukwele ni swihlambanyo leswi endliwaka hi Vanaziri. Ndzima 7 yi vulavula hi rungula ra malunghana ni magandzelo lawa a ma fanele ma endliwa hi tindhuna ta tinyimba, lama fambisanaka ni ku khanguriwa ka alitari, kasi ndzima 9 yi vulavula hi ku tlangeriwa ka Paseka. Tiko leri ri tlhele ri nyikiwa swileriso malunghana ni ku tlhoma ni ku hahlula mixaxa.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
2:1, 2—A ku ri yini “swikombiso” leswi mintlawa ya tinyimba tinharhu a yi fanele yi dzima mixaxa ekusuhi na swona emananga? Bibele a yi hlamuseli leswaku swikombiso leswi a ku ri yini. Hambiswiritano, a swi nga tekiwi tanihi mimfungho leyi kwetsimaka kumbe swi tekiwa swi hlangana ni vukhongeri hi ndlela yo karhi. Swikombiso leswi a swi tirhiseriwa xikongomelo lexi twalaka—ku pfuna munhu leswaku a kuma ndhawu ya yena leyi faneleke enxaxeni.
5:27—Swi vula yini ‘ku onhaka ka masenge’ ya wansati la nga ni nandzu wa vuoswi? Laha rito leri nge “masenge” ri tirhiseriwe ku vula swirho swa mbeleko. (Genesa 46:26) Ku “onhaka” ka swirho leswi ku ringanyeta ku nga ha pfuni nchumu ka swona, lerova munhu wa kona a nge he kumi khwiri.
Dyondzo Eka Hina:
6:1-7. Vanaziri a va nga fanelanga va nwa vhinyo ni swakunwa hinkwaswo leswi pyopyaka, leswi a swi lava leswaku va titsona swo karhi evuton’wini. A va fanele va tshika misisi ya vona yi leha—ku nga xikombiso xa ku titsongahata ka vona eka Yehovha, tanihi leswi vavasati a va fanele va titsongahata eka vanuna va vona kumbe vatata wa vona. Vanaziri a va fanele va tshama va tengile hi ku fambela ekule ni ntsumbu wihi ni wihi, hambi wu ri wa xaka ra le kusuhi. Namuntlha vatirheli va nkarhi hinkwawo va kombisa moya wa ku tinyikela loko swi ta emhakeni ya ku titsona swo karhi ni ku titsongahata eka Yehovha ni le ka lunghiselelo rakwe. Swiavelo swin’wana swi nga ha lava leswaku va ya ematikweni ya le kule, leswi nga ha endlaka leswaku swi nonon’hwa kumbe swi nga koteki ku ya enkosini wa xaka ra le kusuhi.
8:25, 26. Leswaku ku tiyisekiwa leswaku a ku vekiwa vavanuna lava fanelekaka entirhweni wa Valevhi, na hikwalaho ko va anakanyela hikwalaho ka ku kula ka vona, vavanuna lava kuleke a va lerisiwa ku tshika ntirho lowu bohaka. Hambiswiritano, a va pfumeleriwa ku tirha hi ku tirhandzela leswaku va pfuna Valevhi van’wana. Hambileswi ku nga riki na ku wisa exiavelweni xa ku va muhuweleri wa Mfumo namuntlha, nsinya wa nawu lowu wu hi dyondzisa dyondzo ya nkoka. Loko Mukreste a nga swi koti ku hetisisa byin’wana bya vutihlamuleri byakwe hikwalaho ka ku dyuhala, a nga ha endla ntirho lowu a wu kotaka.
KU SUKA EKA NDHAWU YIN’WANA KU YA EKA YIN’WANA EMANANGA
Loko papa leri nga ehenhla ka tabernakela ri tlakuka, Vaisrayele va sungule ku famba hi ndlela leyi a yi ta va yisa emananga ya timbala ta Mowabu endzhaku ka malembe ya 38 ni n’hweti kumbe tin’hweti timbirhi. U nga ha swi kuma swi vuyerisa ku landzela ndlela leyi va fambeke ha yona emepeni lowu nga eka tluka 9 ra broxara leyi nge “Vona Tiko Lerinene,” leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha.
Loko va ri endleleni yo ya eKadexi, eMananga ya Parani, va kombise ku vilela hi minkarhi yinharhu. Ku vilela ko sungula ku herisiwe loko Yehovha a rhumela ndzilo wu ta hisa van’wana va vona. Endzhaku ka sweswo Vaisrayele va rilele nyama, kutani Yehovha a va nyika switsatsatsa. Ku vilela ka Meriyamu na Aroni malunghana na Muxe ku vange leswaku Meriyamu a biwa hi nhlokonho swa xinkarhana.
Loko va ha dzime mixaxa eKadexi, Muxe u rhumele vavanuna va 12 leswaku va ya kambela Tiko leri Tshembisiweke. Va vuye endzhaku ka masiku ya 40. Leswi a va tshemba xiviko xo biha xa tinhlori leta khume, vanhu a va lava ku khandla Muxe, Aroni ni tinhlori to tshembeka Yoxuwa na Kalebe. Yehovha u vule leswaku u lava ku hlasela vanhu lava hi ntungu, kambe Muxe u nghenelerile, kutani Xikwembu xi vula leswaku va ta tsendzeleka emananga ku ringana malembe ya 40—kukondza ku fa lava nga hlayiwa hi nkarhi wa ku hlayiwa ka tiko.
Yehovha u nyikele swileriso leswi engetelekeke. Kora ni van’wana va xandzukele Muxe na Aroni, kambe vaxandzuki lava va lovisiwe hi ndzilo kumbe va mitiwa hi misava. Hi siku leri tlhandlamaka nhlengeletano hinkwayo yi n’unun’utile malunghana na Muxe na Aroni. Hikwalaho, Yehovha u xupule vanhu va 14 700 hi rifu. Leswaku xi va tivisa muprista lonkulu loyi xi n’wi hlawuleke, Xikwembu xi endle leswaku nhonga ya Aroni yi hluka. Kutani Yehovha u nyikele milawu leyi engetelekeke malunghana ni vutihlamuleri bya Valevhi ni ku basisiwa ka vanhu. Ku tirhisiwa ka nkuma wa thokazi ro tshwuka a swi fanekisela ku basisiwa hi gandzelo ra Yesu.—Vaheveru 9:13, 14.
Vana va Israyele va tlhelele eKadexi, laha Meriyamu a nga fika a fela kona. Hiloko nhlengeletano yi tlhela yi vilela malunghana na Muxe na Aroni. Xivangelo xa vona a ku ri xihi? A ku ri ku pfumaleka ka mati. Leswi Muxe na Aroni va tsandzekeke ku kwetsimisa vito ra Yehovha loko a va nyika mati hi singita, va lahlekeriwe hi lunghelo ra ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Vaisrayele va suke eKadexi, kutani Aroni a fela eNtshaveni ya Hore. Loko va ha ceceleta tiko ra Edomu, Vaisrayele va sungule ku karhala kutani va vulavula ku biha hi Xikwembu na hi Muxe. Yehovha u rhumele tinyoka leti nga ni vuxungu leswaku a va xupula. Muxe u tlhele a nghenelela, kutani Xikwembu xi n’wi lerisa ku endla nyoka ya koporo a yi hayeka emhandzini leswaku lava va lumiweke va hanya loko va yi languta. Nyoka leyi a yi fanekisela ku beleriwa ka Yesu Kreste leswaku hi ta vuyeriwa hilaha ku nga heriki. (Yohane 3:14, 15) Vaisrayele va hlule Tihosi ta Vaamori ku nga Sihoni na Ogo kutani va teka matiko ya tona.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
12:1—Ha yini Meriyamu na Aroni va pfukele Muxe? Xivangelo-nkulu xa ku pfukela ka vona handle ko kanakana a ku ri ku navela ka Meriyamu ku va ni vulawuri lebyikulu. Loko Zipora nsati wa Muxe a fika emananga, Meriyamu a nga ha va a chave leswaku a a nga ha ta tekiwa tanihi wansati la rhangelaka enxaxeni.—Eksoda 18:1-5.
12:9-11—Ha yini ku ri Meriyamu ntsena la nga biwa hi nhlokonho? Swi nga ha endleka leswaku hi yena a lumekeke ritshwa ra ku vilela kutani a kucetela Aroni leswaku a n’wi joyina. Aroni u kombise langutelo lerinene hi ku phofula xidyoho xakwe.
21:14, 15—I yini buku leyi boxiweke laha? Matsalwa ma vulavula hi tibuku to hambana-hambana leti vatsari va Bibele va ti tirhiseke ku kuma rungula ra vona. (Yoxuwa 10:12, 13; 1 Tihosi 11:41; 14:19, 29) “[Buku] ya Tinyimpi ta Yehovha” a yi ri buku ya muxaka wolowo. A yi ri ni rungula ra matimu ra tinyimpi leti lwiweke hi vanhu va Yehovha.
Dyondzo Eka Hina:
11:27-29. Muxe u hi vekele xikombiso lexinene malunghana ni ndlela leyi hi faneleke hi angula ha yona loko van’wana va kuma malunghelo entirhweni wa Yehovha. Ematshan’weni yo va ni mavondzo a tilavela ku dzunisiwa, Muxe u tsakile loko Elidadi na Medada va sungula ku va vaprofeta.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehovha u langutele leswaku vagandzeri vakwe va xixima vanhu lava vekiweke hi yena leswaku va lawula.
14:24. Nchumu lowu nga hi pfunaka ku lwisana ni mintshikilelo ya misava ya leswaku hi endla leswo biha i ku va ni “moya lowu hambaneke,” kumbe langutelo ra mianakanyo leri hambaneke. A ri fanelanga ri fana ni ra misava.
15:37-41. Madziva yo hlawuleka ya tinguvu ta Vaisrayele a ma endleriwe ku va tsundzuxa leswaku a va ri vanhu lava hlawuleriweke ku gandzela Xikwembu ni ku yingisa swileriso swa xona. Xana na hina a hi fanelanga hi hanya hi ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya Xikwembu kutani swi tikomba leswaku hi hambanile ni misava?
ETIMBALENI TA MOWABU
Loko vana va Israyele va dzime mixaxa emananga ya timbala ta Mowabu, Vamowabu va va chave ngopfu. Hikwalaho Hosi Balaka wa le Mowabu, u xave Balama leswaku a ya rhukana Vaisrayele. Kambe Yehovha u sindzise Balama leswaku a va katekisa. Hiloko ku tirhisiwa vavasati va Vamowabu ni va Vamidiyani leswaku va yenga vavanuna va Vaisrayele leswaku va tikhoma hi ndlela yo biha va tlhela va gandzela swikwembu swa hava. Hikwalaho, Yehovha u lovise vadyohi va 24 000. Ntungu wu yime loko Finiyasi a kombise leswaku a nge tshiki munhu a phikizana na Yehovha.
Ku hlayiwa ka vumbirhi ku paluxa leswaku vavanuna hinkwavo lava hlayiweke ro sungula va file, handle ka Yoxuwa na Kalebe. Yoxuwa u lerisiwa ku va mutlhandlami wa Muxe. Vaisrayele va kuma swileriso malunghana ni maendlelo ya magandzelo yo hambana-hambana ni ku endla swihlambanyo. Nakambe Vaisrayele va tirihiserile eka Vamidiyani. Vana va Ruveni, va Gadi ni xiphemu xa nyimba ya Manase va tshame evuxeni bya Nambu wa Yordani. Vaisrayele va nyikiwe swileriso malunghana ni ku tsemakanya Yordani ni ku teka tiko. Mindzilikana ya tiko yi hlamuseriwe hi vuenti. Ndzhaka a yi ta aviwa hi vuhlolotwana. Valevhi va nyikiwe miti ya 48, naswona tsevu wa yona a yi fanele yi va miti ya vutumbelo.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
22:20-22—Ha yini vukarhi bya Yehovha byi pfurhele Balama? Yehovha a a n’wi byerile muprofeta Balama leswaku a nga fanelanga a rhukana Vaisrayele. (Tinhlayo 22:12) Hambiswiritano, muprofeta loyi u fambe ni vavanuna va Balaka hi xikongomelo xo ya rhukana Vaisrayele. Balama a a lava ku tsakisa hosi ya Mowabu ni ku hakeriwa hi yona. (2 Petro 2:15, 16; Yudha 11) Hambiloko Balama a boheke ku katekisa Vaisrayele ematshan’weni yo va rhukana, u lave ku tsakeriwa hi hosi hi ku ringanyeta leswaku ku tirhisiwa vavasati lava gandzelaka Bali leswaku ku yengiwa vavanuna va Israyele. (Tinhlayo 31:15, 16) Hikwalaho, lexi endleke leswaku Xikwembu xi karihela Balama a ku ri makwanga ya muprofeta loyi.
30:6-8—Xana wanuna la nga Mukreste a nga swi herisa switshembiso leswi hlambanyiweke swa nsati wakwe? Malunghana ni switshembiso leswi hlambanyiweke, Yehovha sweswi u yisa nyingiso eka leswi mugandzeri un’wana ni un’wana wa yena a tiboheke ha swona. Hi xikombiso, ku tinyiketela eka Yehovha i xitshembiso lexi hlambanyiweke xa munhu hi xiyexe. (Vagalatiya 6:5) Wanuna a nga na mfanelo yo herisa xitshembiso lexi hlambanyiweke hi nsati wakwe. Kambe, wansati u fanele a papalata ku endla xitshembiso lexi hlambanyiweke lexi lwisanaka ni Rito ra Xikwembu kumbe leswi a faneleke a swi endlela nuna wakwe.
Dyondzo Eka Hina:
25:11. Finiyasi u hi vekele xikombiso xa ku hisekela vugandzeri bya Yehovha hakunene! Loko hi navela ku hlayisa vandlha ri basile, xana a hi nge susumeteleki ku vika munhu wihi na wihi loyi hi n’wi tivaka a ri ni mahanyelo yo biha eka vakulu lava nga Vakreste?
35:9-29. Mhaka ya leswaku munhu la nga dlayangiki hi vomu a a fanele a suka ekaya ka yena a balekela emutini wa vutumbelo ku ringana nkarhi wo karhi, yi hi dyondzisa leswaku vutomi bya kwetsima ni leswaku hi fanele hi byi xixima.
35:33. Misava leyi thyakisiweke hi ngati leyi halatiweke ya munhu la nga riki na nandzu yi nga kombeleriwa ku rivaleriwa ntsena hi ngati ya lava va yi halateke. Swi fanerile leswi Yehovha a nga ta lovisa lavo homboloka loko misava leyi yi nga si endliwa paradeyisi!—Swivuriso 2:21, 22; Daniyele 2:44.
Rito Ra Xikwembu Ri Ni Matimba
Hi fanele hi xixima Yehovha ni lava va vekiweke leswaku va va ni vutihlamuleri exikarhi ka vanhu va yena. Buku ya Tinhlayo yi kandziyisa mhaka leyi. Yoleyo i dyondzo ya nkoka ya ku hlayisa ku rhula ni vun’we evandlheni namuntlha!
Swiendlakalo leswi hlamuseriweke eka Tinhlayo swi kombisa ndlela leyi swi olovaka ha yona leswaku lava va honisaka vumoya bya vona va wela exidyohweni, xo tanihi ku vilela, ku tikhoma hi ndlela yo biha ni ku gandzela swikwembu swa hava. Swin’wana swa swikombiso ni tidyondzo leti hi ti kumaka ebukwini leyi ya Bibele ku nga vulavuriwa ha swona eka swilaveko swa vandlha eka Nhlangano wa Ntirho emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha. Hakunene, “rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba” evuton’wini bya hina.—Vaheveru 4:12.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]
Hi ku tirhisa papa ra singita ehenhla ka tabernakela, Yehovha u kongomise ku tlhomiwa ni ku hahluriwa ka nxaxa wa Vaisrayele
[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]
Yehovha u faneriwa hileswaku hi n’wi yingisa naswona u langutele leswaku hi xixima vayimeri vakwe