Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Deuteronomy

ISUA oro edi 1473 M.E.N. Isua 40 ẹmebe tọn̄ọ Jehovah akanyan̄a nditọ Israel osio ke ufụn Egypt. Ke ẹma ẹkebiat ofụri isua emi ke wilderness, nditọ Israel ẹsụk ẹdi idụt oro mînyeneke isọn̄. Nte ededi, mmọ ẹdu idahaemi ke adan̄a Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Nso iditịbe inọ mmọ nte mmọ ẹbede ẹka ndida enye nnyene? Mme mfịna ewe ke mmọ ẹdinyene, ndien didie ke mmọ ẹdise iban̄a mme mfịna emi?

Mbemiso nditọ Israel ẹbede Akpa Jordan ẹdụk isọn̄ Canaan, Moses etịm mmọ idem eben̄e akwa utom oro anade ke iso. Didie? Ebe ke ndinọ udịm udịm utịn̄ikọ oro ẹdọn̄ọde nsịnudọn̄, item, ye ntọt. Enye eti nditọ Israel ke Jehovah Abasi oyom san̄asan̄a utuakibuot, n̄ko ke inaha mmọ ẹkpebe mme idụt oro ẹkande mmọ ẹkụk. Mme utịn̄ikọ emi ẹnam akamba ikpehe n̄wed Deuteronomy. Ndien, mfịn, nnyịn imenen̄ede iyom item oro ẹdọn̄ọde ke mmọ, koro nnyịn nde idu uwem ke ererimbot oro ọsọn̄de etieti ndinọ Jehovah san̄asan̄a utuakibuot.—Mme Hebrew 4:12.

N̄wed Deuteronomy emi Moses ekewetde, ke ẹsiode akpatre ibuot esie ẹfep, esịne se iketịbede ke se ibede ufan̄ ọfiọn̄ iba. * (Deuteronomy 1:3; Joshua 4:19) Ẹyak nnyịn ise nte se ẹwetde ke n̄wed Deuteronomy ekemede ndin̄wam nnyịn ima Jehovah Abasi ke ofụri esịt inyụn̄ isọn̄ọ ida inam n̄kpọ esie.

‘ẸKÛFRE N̄KPỌ EMI ENYỊN MBUFO ẸKEKỤTDE’

(Deuteronomy 1:1-4:49)

Ke akpa utịn̄ikọ esie, Moses obụk ndusụk n̄kpọ oro ẹketịbede ke wilderness—akpan akpan mbon oro ẹdin̄wamde nditọ Israel nte mmọ ẹben̄ede idem ndida Isọn̄ Un̄wọn̄ọ nnyene. Ana edi mbụk oro aban̄ade edimek mme ebiereikpe ama eti mmọ ke Jehovah esinam ndutịm ọnọ ikọt  esie ke usụn̄ oro owụtde ima ima edikere mban̄a. Moses etịn̄ n̄ko ete ke idiọk etop oro mbon uyep duop oro ẹkedade ẹdi akanam emana oro ekebemde mmọ iso okûdụk isọn̄ oro ẹken̄wọn̄ọde ẹnọ mmọ. Kere nte ntọt emi okotụkde nditọ Israel emi ẹkesụk ẹdade ẹse isọn̄ oro.

Anaedi edifiak nti nte Jehovah ọkọnọde nditọ Israel edikan mbemiso ẹbede Akpa Jordan ama ọsọn̄ọ mmọ idem nte mmọ ẹkeben̄ede idem ndin̄wana n̄kan mbon oro ẹkedude ke edem akpa oko. Ukpono ndem ọkọyọyọhọ isọn̄ oro mmọ ẹkekade ndida nnyene. Odot didie ntem Moses ndinen̄ede ndụri mmọ utọn̄ mban̄a ukpono ndem!

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Ntak emi nditọ Israel ẹkesobode ndusụk mme andidụn̄ ke edem usiahautịn Jordan edi isoboke mbon eken? Jehovah ama owụk nditọ Israel ete ẹkûn̄wana ye nditọ Esau. Ntak-a? Koro mmọ ẹkedi nditọ eyeneka Jacob. Nditọ Israel ikenyeneke ndinam ntịme m̀mê ndin̄wana ye mbon Moab ye mbon Ammon, koro mmọ ẹkedi mme andito ubon Lot eyen eyeneka Abraham. Nte ededi, Ndidem Amorite, Sihon ye Og, ikabuanake n̄kpọ ndomokiet ye nditọ Israel, ntre mmọ ikenyeneke unen ndomokiet ndidụn̄ ke isọn̄ oro mmọ ẹkedụn̄de. Ntem, ke ini Sihon mîkayakke nditọ Israel ẹsan̄a ẹbe, Og onyụn̄ edide edin̄wana ye mmọ, Jehovah ama ọdọhọ nditọ Israel ẹsobo mme obio mmọ, ẹkûnyụn̄ ẹyak owo ndomokiet ọbọhọ.

4:15-20, 23, 24—Nte edikpan ndinam ndisọi mbiet ọwọrọ ke akwan̄a ndinam mme mbiet nte mme n̄kpọ mbana? Baba-o. Se ẹkekpande ekedi ndinam mme edisọi mbiet kaban̄a utuakibuot—oro edi, ‘ndituak ibuot nnọ mmọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ mmọ.’ N̄wed Abasi ikpanke edinam mme mbiet m̀mê mme mbuwed nte mme n̄kpọ mbana.—1 Ndidem 7:18, 25.

Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:

1:2, 19. Nditọ Israel ẹma ẹyo ke wilderness ke n̄kpọ nte isua 38, okposụkedi ekpekedide ‘isan̄ usen duopekiet ndito ke Obot Horeb [mbọhọ Obot Sinai emi ẹkenọde Ibet Duop] nsan̄a ke usụn̄ Seir n̄kesịm Kadesh-barnea.’ Nso ekọmurua ke mmọ ẹkekpe ntem ke ndikọsọn̄ ibuot ye Jehovah Abasi!—Numbers 14:26-34.

1:16, 17. Mme idaha ubiereikpe Abasi ẹdi ukem mfịn. Inaha mbon oro ẹbuanade ke kọmiti ukpeikpe ẹyak uma m̀mê uten̄e owo anam mmọ ẹyụt ikpe.

4:9. Man nditọ Israel ẹkụt unen, ikanaha mmọ ẹfre ‘n̄kpọ emi enyịn mmọ ẹkekụtde.’ Nte obufa ererimbot oro ẹn̄wọn̄ọde asan̄ade ekpere, edi akpan n̄kpọ nnyịn n̄ko ndika iso n̄kere mban̄a mme utịben̄kpọ Jehovah ebe ke ndikpep Ikọ esie ifịk ifịk.

MA JEHOVAH, NYỤN̄ NỊM MBET ESIE

(Deuteronomy 5:1-26:19)

Ke udiana utịn̄ikọ esie, Moses etịn̄ nte ẹkenọde Ibet ke Obot Sinai onyụn̄ afiak okot Ibet Duop. Enye asiak idụt itiaba oro anade ẹsobo taktak. Enye onyụn̄ eti nditọ Israel ata akpan ukpepn̄kpọ oro mmọ ẹkekpepde ke wilderness: “Idịghe uyo ikpọn̄-ikpọn̄ ke owo ada odu uwem, ke edi kpukpru se itode Jehovah ke inua ke owo ada odu uwem.” Ke obufa idaha oro mmọ ẹdude, nditọ Israel ẹnyene ‘ndinịm kpukpru mme ewụhọ Jehovah.’—Deuteronomy 8:3; 11:8.

Nte mmọ ẹdụn̄de ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, nditọ Israel ẹyeyom mbet oro ẹbuanade utuakibuot, ubiereikpe, ukara, ekọn̄, ye mme edinam eke usen ke usen ke obio. Moses afiak odụn̄ọde mbet emi onyụn̄ ọsọn̄ọ etịn̄ ufọn edima Jehovah nnyụn̄ nnịm mbet esie.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

8:3, 4—Ke nso usụn̄ ke edisịne-n̄kpọ nditọ Israel mîkatahake, ukot mmọ mîkonyụn̄ ifụtke ke adan̄aemi mmọ ẹkeyode  ke wilderness? Emi ekedi utịben̄kpọ, ukem nte manna oro ẹkenọde kpukpru usen. Nditọ Israel ẹkesịne kpa ọfọn̄ ye ikpaukot oro mmọ ẹkenyenede mbemiso ẹtọn̄ọde isan̄ mmọ, etie nte mmọ ẹma ẹsikpọn̄ mme ọfọn̄ ye ikpaukot ẹnọ nditọ nte mmọ ẹkponide ye ke ikpọ owo ẹma ẹkekpan̄a. Sia akpa ubatowo oro ẹkenamde ke ini emi ẹketọn̄ọde isan̄ ye udiana ubatowo oro ẹkenamde ke ini emi ẹketrede isan̄ ẹkewụtde ke nditọ Israel ikawakke ikan nte ẹkedide, anaedi ọfọn̄ ye ikpaukot oro mmọ ẹkenyenede ke ntọn̄ọ ẹma ẹkem.—Numbers 2:32; 26:51.

14:21—Ntak emi nditọ Israel ẹkpenọde odudụn̄ unam oro owo mîduọkke iyịp m̀mê ndinyam nnọ esenowo, ke ini mmọ ke idemmọ mîkpataha? Ke Bible, ẹkeme ndida ikọ oro “esen owo” ntịn̄ mban̄a owo oro mîdịghe eyen Israel emi akabarede edi okpono Abasi ke ido mme Jew m̀mê odudụn̄ emi enịmde mme akpan ibet obio edi emi mîdịghe andituak ibuot nnọ Jehovah. Esenowo ye odudụn̄ emi mîkedịghe andikpono Abasi ke ido mme Jew ikodụhe ke idak Ibet, ndien enye ama ekeme ndida unam oro owo mîduọkke iyịp nnam se enye amama. Ẹma ẹnyịme nditọ Israel ẹnọ m̀mê ẹnyam utọ unam oro ẹnọ mmọ. Ke n̄kan̄ eken, owo emi okponode Abasi ke ido mme Jew okodu ke idak Ibet ediomi. Nte ẹwụtde ke Leviticus 17:10, ẹma ẹkpan utọ owo oro ndidia iyịp unam.

24:6—Ntak emi ẹkemende edimụm ‘itiat ukọk ibokpot ye eyen itiat’ ẹdomo ye edimụm “uwem owo” ke ukat-a? Itiat ukọk ibokpot ye eyen itiat ẹda ẹban̄a “uwem owo,” m̀mê se inọde owo udia. Ndimụm ekededi ke otu emi ke ukat idiyakke ubon enyene udia eke usen ke usen.

25:9—Nso ke edisio ikpaukot ye ediduọk etap ke iso owo emi mîmaha ndida n̄wan eyenete esie ndọ, ada abana? Nte ekemde ye “akani ido ke Israel, ke ikọ edifak, . . . owo osio ikpa-ukot esiemmọ emen ọnọ mbọhọidụn̄ esie.” (Ruth 4:7) Ntre, ndisio ikpaukot ke ukot owo oro esịnde ndida n̄wan eyenete esie ndọ, ọkọsọn̄ọ owụt ke eyenete oro ama esịn idaha ye unen oro enye enyenede ndisiak ubon nnọ eyenete esie emi akakpade. Emi ekedi ata n̄kpọ esuene. (Deuteronomy 25:10) Ndiduọk enye etap ke iso ekedi ndisuene enye.—Numbers 12:14.

Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:

6:6-9. Kpa nte ẹkewụkde nditọ Israel ẹte ẹfiọk Ibet, nnyịn nde inyene ndifiọk mme ibet Abasi ke esịt nnyịn, iti mmọ kpukpru ini, inyụn̄ ikpep nditọ nnyịn n̄ko. Ana ‘iyịri mmọ ke ubọk nnyịn man edi idiọn̄ọ,’ koro mme edinam nnyịn—emi ubọk adade aban̄a—ana ẹwụt ke imokop item Jehovah. N̄ko, ukem nte ‘frontlet ke ufọt enyịn,’ ana kpukpru owo ẹkụt eti ido nnyịn.

6:16. Ẹyak nnyịn ikûdede idomo Jehovah nte unana mbuọtidem akanamde nditọ Israel ẹdomo enye ke Massah, kpa ebiet emi unana mmọn̄ akanamde mmọ ẹsụk Jehovah uyo.—Exodus 17:1-7.

 8:11-18. Uma-inyene ekeme ndinam nnyịn ifre Jehovah.

9:4-6. Ana nnyịn ikpeme ibiọn̄ọ edikụt idem ke edinen.

13:6. Inaha iyak owo ekededi ọwọn̄ọde nnyịn ọkpọn̄ utuakibuot Jehovah.

14:1. Ndisịbe idem edi unana ediwụt ukpono nnọ idem owo, ekeme ndinyene ebuana ye nsunsu ido ukpono, ndien inaha inam emi. (1 Ndidem 18:25-28) Idotenyịn oro nnyịn inyenede ke mme owo ẹyeset ke n̄kpa owụt ke ndifụhọ mme akpan̄kpa ke utọ usụn̄ oro idotke.

20:5-7; 24:5. Ẹkpenyene ndiwụt mbon oro ẹdude ke san̄asan̄a idaha edikere mban̄a, idem ke ini n̄kpọ oro ẹnamde edide akpan n̄kpọ.

22:23-27. Ndifiori n̄kpo edi kiet ke otu mfọnn̄kan n̄kpọ oro n̄wan ekemede ndida nnyan̄a idem ke ini ẹyomde ndidan̄ enye ke n̄kanubọk.

“MEK UWEM”

(Deuteronomy 27:1-34:12)

Ke ọyọhọ utịn̄ikọ esie ita, ke ẹma ẹkebe Akpa Jordan, Moses ọdọhọ ke nditọ Israel ẹnyene ndiwet Ibet ke akwa itiat, enye onyụn̄ atan̄a isụn̄i odori mbon nsọn̄ibuot, atan̄a edidiọn̄ ọnọ mbon n̄kopitem. Ọyọhọ utịn̄ikọ inan̄ ọtọn̄ọ ye edifiak nnam ediomi ke ufọt nditọ Israel ye Jehovah. Moses afiak odụri mmọ utọn̄ aban̄a ntụtutọn̄ onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mmọ ete ‘ẹmek uwem.’—Deuteronomy 30:19.

Ke adianade ye ọyọhọ utịn̄ikọ inan̄ oro, Moses etịn̄ ke ẹkpụhọ adausụn̄ onyụn̄ ekpep nditọ Israel ata edinem ikwọ emi otorode Jehovah onyụn̄ odụride owo utọn̄ aban̄a ndiọi utịp oro ẹtode unana edinam akpanikọ. Ke ama ọkọdiọn̄ kpukpru esien, Moses akpa ke edide isua 120 ẹnyụn̄ ẹbụk enye. Ẹda usen 30 ẹtua enye, emi ekperede ndidi mbahade iba ke otu ofụri ini oro n̄kpọntịbe emi ẹwetde ke Deuteronomy akadade itie.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

32:13, 14—Sia ẹkekpande nditọ Israel ndita ikpọn̄ ekededi, nso ke mmọ ndita “ikpọn̄ nditọ erọn̄” ọwọrọ? Ẹda ikpọn̄ mi ẹtịn̄ ikọ ke ndamban̄a usụn̄, ndien enye ọwọrọ mfọnn̄kan ke otu erọn̄. Ẹwụt ke emi edi ndamban̄a ikọ koro kpasụk ufan̄ikọ oro etịn̄ aban̄a “wheat ikpọn̄ ekpụt” ye “iyịp grape.”

33:1-29—Ntak emi owo mîkasiakke enyịn̄ Simeon ke ini Moses ọkọdiọn̄de nditọ Israel? Koro Simeon ye Levi ẹma ẹnam n̄kpọ ‘afai afai,’ ndien iyatesịt mmọ ekedi “ọkpọsọn̄.” (Genesis 34:13-31; 49:5-7) Udeme mmọ ikedịghe ata ukem ye eke mme esien eken. Levi ọkọbọ obio 48, ndien udeme Simeon okodu ke ikpehe isọn̄ Judah. (Joshua 19:9; 21:41, 42) Ntem, Moses ikọdiọn̄ke Simeon san̄asan̄a. Nte ededi, Simeon ama etiene ọbọ edidiọn̄ oro ẹkenọde ofụri Israel.

Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:

31:12. Mme uyen ẹkpenyene nditie ye ikpọ owo ke mbonoesop nnyụn̄ ndomo ndikpan̄ utọn̄ nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ.

32:4. Kpukpru edinam Jehovah ẹfọn ẹma koro enye esida mme akpan edu esie emi ẹdide unenikpe, ọniọn̄, ima, ye odudu anam n̄kpọ ke mfọnmma usụn̄.

Enen̄ede Enyene Ufọn Ọnọ Nnyịn

Deuteronomy ọdọhọ ke Jehovah edi “Jehovah kiet.” (Deuteronomy 6:4) Enye edi n̄wed oro etịn̄de aban̄a mme owo oro ẹkenyenede san̄asan̄a itie ebuana ye Abasi. N̄wed Deuteronomy odụri owo utọn̄ aban̄a ukpono ndem n̄ko onyụn̄ ọsọn̄ọ etịn̄ ufọn edinọ ata Abasi san̄asan̄a utuakibuot.

Ke akpanikọ, Deuteronomy enen̄ede enyene ufọn ọnọ nnyịn! Okposụkedi nnyịn mîdụhe ke idak Ibet, nnyịn imekeme ndikpep ekese nto enye, ndien oro ayan̄wam nnyịn ‘ima Jehovah Abasi nnyịn ke ofụri esịt, ukpọn̄, ye ekikere.’—Deuteronomy 6:5.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise obio ke page 24]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

SEIR

Kadesh- barnea

Obot Sinai (Horeb)

Ididuot Inyan̄

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ọkọn̄ọ ke n̄wed ndise obio emi ẹkebọde unen ẹto Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Ndise ke page 24]

Mme utịn̄ikọ Moses ẹnam akamba ikpehe n̄wed Deuteronomy

[Ndise ke page 26]

Nso n̄kpọ ke manna oro Jehovah ọkọnọde ekpep?

[Ndise ke page 26]

Ẹkemen edimụm itiat ukọk ibokpot ye eyen itiat ẹdomo ye edimụm “uwem owo” ke ukat