Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Deuteronoma

KI SILIMO sa 1473 B.C.E. Ku fitile lilimo ze 40 ku zwa f’o Jehova n’a lukululezi bana ba Isilaele ku zwa mwa butanga bwa mwa Egepita. Bakeñisa kuli ba tandile lilimo-limo zeo mwa lihalaupa, Maisilaele ba sa li sicaba se si si na naha. Nihakulicwalo, ba fa museto cwale wa Naha ya Sepiso. Ki sika mañi se si ka ezahala ha ba ka luwa naha yeo? Ki matata mañi e ba ka katana ni ona, mi ba ka a tatulula cwañi?

Pili Maisilaele ba si ka sila kale Nuka ya Jordani ku ya mwa naha ya Kanana, Mushe u zibisa sicaba ku itukiseza musebezi o mutuna o kwapili. Ka nzila ifi? Ka ku ba bulelela manzwi a ku ba susueza ni ku ba lemusa. U hupulisa Maisilaele kuli Jehova Mulimu ki yena a nosi ya swanelwa ku lapelwa ni kuli ha ba lukeli ku likanyisa macaba a n’a ba potolohile. Manzwi ao ki ona a tezi mwa buka ya Deuteronoma. Mi kelezo ya manzwi ao ki yona ye lu tokwa ku latelela kacenu, kakuli ni luna lu pila mwa lifasi le ku li t’ata ku lapela Jehova a nosi.—Maheberu 4:12.

Buka ya Deuteronoma ne i ñozwi ki Mushe kwand’a fela kauhanyo ya mafelelezo, mi i bulela za lika ze ne ezahezi mwa nako ye bat’o fitelela hanyinyani likweli ze peli. * (Deuteronoma 1:3; Joshua 4:19) Ha lu boneñi ka m’o ze ñozwi mwateñi li kona ku lu tuseza ku lata Jehova Mulimu ka pilu ya luna kaufela ni ku mu sebeleza ka busepahali.

‘U SI KE WA LIBALA Z’O IPONEZI KA METO A HAO’

(Deuteronoma 1:1–4:49)

Mwa manzwi a hae a pili, Mushe u bulela ze ñwi za lika ze ne ba ipumani ku zona mwa lihalaupa—sihulu ze ne ka tusa hahulu Maisilaele ha ba nze  ba itukiseza ku yola Naha ya Sepiso. Litaba za ku ketiwa kwa baatuli li lukela ku ba ze n’e ba hupulisize kuli Jehova u bakanya batu ba hae ka pabalelo ye lilato. Mushe hape u talusa kuli piho ye maswe ya litwela ze 10 ne i palelwisize ba bahulu ba masika ku kena mwa naha ya sepiso. Mu nahane mo ne ba ikutwezi be ne ba teeleza ku Mushe ha ba fa temuso yeo inze ba iponela naha ya sepiso.

Ku hupula tulo yeo Jehova n’a file bana ba Isilaele pili ba si ka sila kale Jordani, ku lukela kuli ne ku ba ndumebisize ha ne ba nze ba itukiselize ku kalisa ku tula macaba a n’a li mwa buse bwa nuka. Naha ye ne ba tuha ba yola ne i tezi maswaniso. Ne ku swanela luli Mushe ha n’a file temuso ye tiile ka za ku lapela maswaniso!

Lipuzo za mwa Mañolo Za Alabiwa:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Ki kabakalañi Maisilaele ha ne ba bulaile ba bañwi kwa batu ba ne ba pila kwa upa wa Jordani? Jehova n’a laezi Isilaele kuli a si ke a lwanisa bana ba Isau. Libaka? Kakuli ne li bana ba muhulwan’a Jakobo. Maisilaele ne ba sa lukeli ku nyandisa kamba ku lwanisa Mamoabi ni Maamoni, kakuli ne li bana ba Lota mwan’a muhabo Abrahama. Kono Malena ba Maamori bo Sihoni ni Ogo ne ba si na m’ata fahalimw’a naha ye ne ba luwile. Kacwalo, Sihoni ha n’a hanezi bana ba Isilaele ku fita mwa naha ya hae mi Ogo a to ba lwanisa, Jehova a laela Maisilaele ku sinya minzi ya bona, ku si na wa lubandangoti ya n’a bandukile.

4:15-20, 23, 24—Kana ku hanisa ku beta maswaniso ku talusa kuli ku fosahalile ku beta maswaniso a za bukabali? Batili. Se ne si haniswa f’o ki ku beta maswaniso a ku lapela—ku ‘kubama fapil’a ona, ni ku a sebeleza.’ Mañolo ha hanisi ku beta maswaniso kamba ku swanisa maswaniso a za bukabali.—1 Malena 7:18, 25.

Ze Lu Ituta:

1:2, 19. Bana ba Isilaele ne ba yambaezi mwa lihalaupa ka lilimo ze 38, nihaike kuli “musipili wa ku zwa kwa Horebe [mwa naha ya malundu ye potolohile Lilundu la Sinai ko ne ku fezwi milao ye lishumi], ku y’o fita fa Kadeshi-Baranea ka nzila ya lilundu la Seiri, ki wa mazazi a 11.” Yeo luli ne li koto ya ku sa utwa Jehova Mulimu!—Numere 14:26-34.

1:16, 17. Lipimo za Mulimu za ku atula ka zona li sa swana ni kacenu. Ba ba filwe buikalabelo bwa ku atula mwa katengo ka buatuli ha ba lukeli ku atula ka sobozi kamba ka ku saba mutu.

4:9. ‘Ku sa libala ze a iponezi meto a bona’ ne li kwa butokwa kuli Maisilaele ba ikete. Lifasi le linca ha li nze li sutelela, ki kwa butokwa kuli ni luna lu si ke lwa libala likezo ze makaza za Jehova ka ku ituta Linzwi la hae ka tukufalelo.

MU LATE JEHOVA, MI MU UTWE MILAO YA HAE

(Deuteronoma 5:1–26:19)

Mwa manzwi a hae a bubeli, Mushe u kandeka za Mulao o ne ba filwe kwa Lilundu la Sinai mi u kutela ku bulela Milao ye Lishumi. Macaba a 7 a atulelwa sinyeho ya ku a yundiseleza. Bana ba Isilaele ba hupuliswa tuto ya butokwa ye ne ba itutile mwa lihalaupa kuli: “Mutu h’a na ku pila buhobe fela, kono mutu a pile kaufela ze zwa mwa mulomo wa [Muñ’a] Bupilo.” Mwa muinelo o se ba li ku ona, ba lukela ku ‘tokomela litaelo kaufela.’—Deuteronoma 8:3; 11:8.

Ha se ba li mwa naha ya sepiso, Maisilaele ha ba na fela ku tokwa milao ye ama bulapeli kono hape ba ka tokwa milao ye ama likatulo, mulonga, lindwa, mupilelo wa mañi ni mañi ni wa mwa silalanda. Mushe u kutela milao yeo ni ku koñomeka butokwa bwa ku lata Jehova ni ku kuteka milao ya hae.

Lipuzo za mwa Mañolo Za Alabiwa:

8:3, 4—Ki ka nzila ifi liapalo za Maisilaele ha ne li si ka pazauha ni mahutu a bona ha ne a si ka luluhiswa ki musipili wa mwa lihalaupa? Yeo ne li makazo, sina manna mo  ne i felwanga ka makazo. Maisilaele ne ba itusisize liapalo ni makatulo a ne ba na ni ona kwa makalelo a musipili, mi mwendi ne ba a tubulelanga ba bañwi, banana ha ne ba nze ba hula ni ba bahulu ha ne ba nze ba shwa. Bakeñisa kuli sipalo se ne si ezizwe kwa makalelo a musipili wa mwa lihalaupa ni kwa mafelelezo a ona ne si bonisa kuli palo ya Maisilaele ne i si ka ekezeha, lika ze ne ba na ni zona pili ne li ba likana.—Numere 2:32; 26:51.

14:21—Ki kabakalañi Maisilaele ha ne ba fa muenyi kamba ku mu lekisa folofolo ye si ka sululwa mali ye ne ba sa koni ku ca bona? Mwa Bibele, linzwi la “muenyi” li kona ku talusa mutu ya si Muisilaele ya n’a bile muproselite kamba muzwahule ya n’a latelela milao ye mituna ya naha kono inz’a si mulapeli wa Jehova. Muenyi ni muzwahule ba ne ba si baproselite ne ba sa tamiwi ki Mulao mi ne ba kona ku itusisa folofolo ye shwile ye si ka sululwa mali ka linzila ze shutana-shutana. Maisilaele ne ba lumelelizwe ku fa kamba ku lekisa lifolofolo ze cwalo ku bona. Kono muproselite n’a tamiwa ki bulikani bwa Mulao. Sina ha ku bonisizwe kwa Livitike 17:10, muproselite n’a haniswa ku ca mali a folofolo.

24:6—Ki kabakalañi ku nga “cika ye sitwa, kamba licwe le li belelwa, ku li eza swalele” ha ku swanisezwa kwa ku nga “bupilo bwa mutu”? Cika ni licwe le li belelwa ne li yemela “bupilo” bwa mutu kamba lika za ku ipilisa ka zona. Ku nga ye ñwi ya lika zeo ne ku byangula lubasi kaufela sico sa ka zazi ni zazi.

25:9—Ku talusañi ku tubula sikatulo ni ku kwela mati mwa pata ya munna ya n’a hana ku nyala mulamwae wa mbelwa? “Mwa linako za kale, mukwa wa ku tiisa litaba kaufela za ku liulula . . . ne li ona o: Mutu n’a tubula sikatulo sa hae, a si fe wahabo.” (Ruti 4:7) Ku tubula sikatulo mutu ya hanile ku nyala mulamwae wa mbelwa ne ku bonisa kuli mutu y’o u hanile buikalabelo ni tukelo ya hae ya ku tahiseza lusika mwanahabo ya shwile. Nto yeo ne i swabisa. (Deuteronoma 25:10) Ku kwela mati mwa pata ya hae ne li nzila ya ku mu swabisa ka yona.—Numere 12:14.

Ze Lu Ituta:

6:6-9. Sina Maisilaele mo ne ba laelezwi ku ziba Mulao, ni luna lu lukela ku ziba litaelo za Mulimu, lu li beye fapil’a luna nako kaufela, mi lu li lute bana ba luna. Lu lukela ku ‘li tama, kuli li be poniso fa mazoho a luna,’ mi f’o ki ku talusa kuli, likezo za luna—zona ze swanisezwa ki mazoho a luna—li lukela ku bonisa kuli lu ipeya ku utwa Jehova. Mi sina ‘lwamuhelo lwa fa pata, fahal’a meto,’ ku utwa kwa luna ku lukela ku bonwa ki batu kaufela.

6:16. Haike lu si ke lwa lika Jehova sina m’o Maisilaele ka kutokwa tumelo ne ba mu likezi kwa Masa, ko ne ba bilaezi ka za kutokwa mezi.—Exoda 17:1-7.

8:11-18. Sifumu sa kona ku lu libalisa Jehova.

 9:4-6. Lu swanela ku tokomela ku sa ipona ku luka.

13:6. Ha lu swaneli ku lumeleza ufi kamba ufi ku lu yembulula kwa bulapeli bwa Jehova.

14:1. Ku ipaza ha ku bonisi ku itebuha mubili wa luna, ku kana kwa lu swalisanisa ni bulapeli bwa buhata, mi ku lukelwa ku tokolomohiwa. (1 Malena 18:25-28) Bakeñisa sepo ya luna ya zuho, ku eza cwalo ha lu lila ya shwile ha ku swaneli.

20:5-7; 24:5. Mu utwele butuku batu ba ba mwa miinelo ye ipitezi, nihaikaba kuli nto ye mu eza ki ya butokwa.

22:23-27. Ku huwa ki mukwa o tusa hahulu ku musali ha tundaniswa kuli a swaliwe likalala.

“IKETELE BUPILO”

(Deuteronoma 27:1–34:12)

Mwa manzwi a hae a bulalu, Mushe u talusa kuli ha se ba silile Jordani, Maisilaele ba lukela ku ñola Mulao fa macwe a matuna mi hape ba lukela ku bulela likuto za ku sa utwa ni limbuyoti za ku utwa. Manzwi a hae a bune a kalisa ka manzwi a ku uncafazwa kwa bulikani bwa Jehova ni Isilaele. Mushe hape u lemusa batu za ku sa utwa mi u ba susueza ‘ku iketela bupilo.’—Deuteronoma 30:19.

Kwand’a ku bulela manzwi a hae a pili, a bubeli, a balalu, ni a bune, Mushe u talusa za cinceho ya bueteleli mi u luta Maisilaele pina ye nde ye lumbeka Jehova ni ku ba lemusa za bumai bo bu zwa mwa kutokwa tumelo. Hamulaho wa ku fuyaula masika, Mushe wa shwa inze a na ni lilimo ze 120 mi wa bulukiwa. U liliwa mazazi a 30, mi leo ki licika la nako ye ne li ezahezi lika ze ñozwi mwa Deuteronoma.

Lipuzo za mwa Mañolo Za Alabiwa:

32:13, 14—Bakeñisa kuli Maisilaele ne ba haniswa ku ca mafula afi kamba afi, ku ca kwa bona “mafula a lingunyana” ne ku talusañi? Pulelo yeo ya mafula i itusiswa ka swanisezo mi i talusa likomu ze nde ka ku fitisisa mwa mutapi. Se si bonisa kuli manzwi ao a itusisizwe ka swanisezo ki taba ya kuli timana ye swana yeo hape i bulela za “mali a’ zwa mwa sisansa.”

33:1-29—Ki kabakalañi Simioni ha n’a si ka pundiwa mwa mbuyoti yeo Mushe n’a fuyauzi ka yona bana ba Isilaele? Libaka ne li la kuli Simioni hamoho ni Livi ne ba bonisize “situhu,” mi bunyemi bwa bona ne bu “sabisa.” (Genese 34:13-31; 49:5-7) Sanda sa bona ne si sa swani hahulu ni sa ba masika a mañwi. Livi n’a amuhezi minzi ye 48, mi sanda sa Simioni ne si li mwahal’a sanda sa Juda. (Joshua 19:9; 21:41, 42) Kacwalo, Mushe n’a si ka fuyaula Simioni tenyene. Nihakulicwalo, mbuyoti ya Simioni ne i kopanyelelizwe mwa mbuyoti ye ne filwe ku Isilaele kaufela.

Ze Lu Ituta:

31:12. Banana ba swanela ku ina hamoho ni ba bahulu kwa mikopano ya puteho ni ku lika ka t’ata ku utwa ni ku ituta.

32:4. Misebezi ya Jehova kaufela i lukile kakuli Mulimu u bonahaza tulemeno twa hae twa katulo ye lukile, butali, lilato, ni m’ata ka ku likanyeleza hande.

Ki Buka ya Butokwa Hahulu ku Luna

Deuteronoma i bonisa kuli Jehova ki yena ‘Muñ’a bupilo a nosi.’ (Deuteronoma 6:4) Ki buka ye bulela za batu be ne ba itamile silikani se si ipitezi ni Mulimu. Buka ya Deuteronoma hape i fa temuso ka za ku lapela maswaniso mi i koñomeka butokwa bwa ku lapela fela Mulimu a nosi.

Kaniti Deuteronoma ki ya butokwa hahulu ku luna! Nihaike ha lu tamiwi ki Mulao wa Mushe, lwa kona ku ituta ze ñata ku yona ze ka lu tusa ‘ku lata Muñ’a Bupilo Mulimu wa luna, ka pilu ya luna kaufela, ni ka moya wa luna kaufela, ni ka mata a luna kaufela.’—Deuteronoma 6:5.

[Litaluso za kwatasi]

[Mapa ye fa likepe 24]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Kadeshi- Baranea

SEIRI

Lilundu la Sinai (Horebe)

Liwate Le Li Fubelu

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Manzwi a Mushe ki ona a tezi mwa buka ya Deuteronoma

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Ki tuto mañi ye lu ituta kwa tukiso ya Jehova ya ku fa manna?

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Ku nga cika ye sitwa kamba licwe le li belelwa ku li eza swalele ne ku swanisezwa kwa ku nga “bupilo bwa mutu”