E Mea Ora te Tuatua a Iehova

Au Manako Maata mei te Puka o Deuteronomi

KO TE mataiti 1473 M.T.N ia. Kua tere atu i te a ngauru mataiti i to Iehova akaora anga mai i te tamariki a Iseraela mei te tuikaa i Aiphiti. I te akapou anga i teia au mataiti nei i roto i te metepara, te vai ua ra rai te ngati Iseraela ei iti tangata e kare e enua. Inara, i teianei, te tu ra ratou i te kotinga o te Enua Taputouia. Eaa te tatari maira ia ratou i te rauka anga ia ratou te reira? Eaa te au manamanata ta ratou ka aro atu, e akapeea ratou i te akono anga i te reira?

mua ake ka tikoti atu ei to Iseraela i te Kauvai Ioridana ki roto i te enua o Kanaana, kua akapapa a Mose i te uipaanga no te angaanga maata te vai ra ki mua. Akapeea ra? Na te oronga anga i tetai au papaanga no te au tuatuaanga te akamaroiroi ra e te pati akatenga ra, te ako ra e te akamatakite ra. Kua akamaara aia ki te ngati Iseraela e kua tau te akamori anga anake ra ki te Atua ko Iehova e auraka rava ratou e aru i te au tu o te iti tangata takapini maira. Kua riro teia au tuatua ei tuanga maata no te puka Pipiria o Deuteronomi. E te akoanga tei orongaia mai i roto i te reira ko ta tatou ia e anoano ra i teia tuatau, no te mea te noo katoa nei tatou i roto i tetai ao i te oronga anga tatou i te akamori anake ra kia Iehova e mea akaaoanga tikai ia.​—Ebera 4:12.

Na Mose i tata inara kare ra i te pene openga, te kapiti maira te puka o Deuteronomi i tetai tuatau e tere ua atu ki te rua marama. * (Deuteronomi 1:3; Iosua 4:19) Ka akara tatou e akapeea e rauka ai tei akakiteia mai i reira i te tauturu anga ia tatou kia aroa atu i te Atua ko Iehova ma to tatou ngakau katoa e te tavini tiratiratu anga iaia.

‘AURAKA E NGAROPOINA I TEI AKARAIA E TOOU MATA’

(Deuteronomi 1:1–​4:49)

I roto i te tuatuaanga mua, kua akakite a Mose i etai o te au tupuanga o te metepara​—te mea tikai te ka tauturu mai i te ngati Iseraela ia ratou e teateamamao ra kia  rauka mai te Enua Taputouia. Te papaanga no te ikianga i te au akava ra penei te akamaara ra ia ratou e na Iehova e akaaere i tona au tangata i roto i tetai tu te akapapu maira i te akono anga aroa. Kua akakite katoa mai a Mose e kua taki atu te ripoti kino a te tino ngauru tutaka ra te poka anga te uki o mua atu i te tomo atu ki roto i te enua tei taputouia. E akamanako ana i te tupu anga ta teia akaraanga akamatakite anga i rave ki runga i te aronga akarongorongo kia Mose ra te vai anga taua enua ra i mua tikai i to ratou au mata.

te akamaara anga i te au autu anga ta Iehova i oronga ki te tamariki a Iseraela i mua ake ka tikoti atu ei ratou ia Ioridana penei kua akamaroiroi ia ratou ma te mataku kore ia ratou e tu ra i te akamata i ta ratou upokotu anga mei tetai tua mai o te kauvai. Te enua te vaitata ra i te nooia e ratou kua ki i te akamori anga itoro. Mei teaa ra te tau e kua oronga a Mose i tetai akamatakite anga pakari no runga i te akamori anga itoro!

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6​—Eaa ra te ngati Iseraela i akapou ei i etai au tangata te noo ra i te tua itinga o Ioridana inara kare i tetai atu? Kua akaue a Iehova i te ngati Iseraela e auraka e piri atu ki roto i te tamaki i te tamariki a Esau. No teaa ra? No te mea e uanga ratou na te tuakana o Iakoba. Auraka te ngati Iseraela e taeko ua atu me kare e tamaki ua atu ki runga i te ngati Moabi e te ngati Amona, no te mea e uanga ratou na te nepeu a Aberahama ko Lota. Inara, kare nga Ariki Amona ko Sihona e Oga tika anga ki te enua i raro ake i ta raua akaaere anga. No reira, te patoi anga a Sihona i te akatika i te ngati Iseraela kia aere mai na roto ra kua aere mai a Oga i te tamaki atu kia ratou, kua akaue atura a Iehova i te ngati Iseraela kia akapou i to raua oire, kare rava akera e tangata i ora mai.

4:15-20, 23, 24​—Te ture no runga i te maani anga i te au tiki tarai ko te aiteanga ainei e e mea tarevake i te maani i te au apinga mei te tu no te au akakoroanga akamanea ra? Kare. Te patoi ra te ture i konei i te maani anga i te au tiki no te akamori anga​—i te ‘akamori i te au itoro e te tavini atura ia ratou.’ Kare te au Tuatua Tapu e arai ana i te tarai anga i te au tutu me kare i te maani anga i te au peni anga no te au apinga no te au akakoroanga akamanea.​—1 Ariki 7:18, 25.

Au Apiianga no Tatou:

1:2, 19. Kua ori aere te tamariki a Iseraela na roto i te metepara no etai 38 mataiti, noatu e “mei Horeba [i te maunga ra takapini i te Maunga Sinai te ngai i orongaia ai te Ture Ngauru ra] e tae ua atu ki Kadesabarenea, kia na te maunga ra na Seira i te aere, okotai ngauru nei te po e okotai ara e tae ei.” Mei teaa ra te kino o te tutaki anga no te akarongo kore anga ki te Atua ko Iehova!​—Numero 14:26-34.

1:16, 17. Te aite ra oki te au turanga a te Atua no te akava anga i teia tuatau. Te aronga tei orongaia te apainga kia tavini ki runga i tetai kumiti akavaanga auraka e tuku i te tu iriiri anga me kare i te mataku i te tangata kia taui i to ratou manako.

4:9. ‘Auraka e ngaropoina i te au mea i akaraia e to ratou mata’ e puapinga maata ia no to Iseraela autu anga. Te vaitata maira te ao ou tei taputouia mai, e mea puapinga tikai e kia tamou katoa tatou ki mua ia tatou i te au angaanga umere a Iehova na te riro anga mai ei aronga apiipii maroiroi i tana Tuatua.

AROA IA IEHOVA, E E AKONO I TANA AU AKAUENGA

(Deuteronomi 5:1–​26:19)

Te rua o tana tuatua, kua akakite a Mose i te oronga anga i te Ture i te Maunga Sinai e kua akakite akaou mai i te Ture Ngauru. Kua akatakaia mai e e itu iti tangata no te akapou takiri anga. Kua akamaaraia te tamariki a Iseraela no tetai apiianga puapinga maata ta ratou i kite ana i roto i te metepara: “Kare o te areto anake ra te mea e oraʼi te tangata nei, ko te au mea katoa ra no roto mai i te vaa o Iehova ra, e ora te tangata i te reira.” I roto i to ratou turanga ou, kia “akono [ratou] i te au akauenga ravarai.”​—Deuteronomi 8:3; 11:8.

Ia ratou e noo ra i roto i te enua i taputouia mai, te anoanoia ra e te ngati Iseraela te au ture kare e no runga ua i te akamori anga mari katoa ra no runga i te akavaanga, te kavamani, te  tamaki, e te oraanga i te au ra ravarai i te ngai tangata e to ratou uaorai oraanga. Kua akara akaou a Mose i teia au ture e kua akaketaketa i te anoano kia aroa ia Iehova e kia akono i tana au akauenga.

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

8:3, 4​—Na roto ainei i teea tu e kare te kakau o te ngati Iseraela i piro e kare to ratou vaevae i e i te tuatau i te aaere anga i te metepara ra? E orongaanga temeio teia, mei te maana tei oronga putuputuia mai. Kua taangaanga te ngati Iseraela i taua au kakau e te tamaka i mua roa ake i to ratou aaere anga, penei te oronga anga i te reira ki tetai ke te maata mai anga te tamariki e te mate anga o te aronga pakari. I te mea e kua raveia nga tatauanga e rua i te akamata anga e i te openga o te aaere anga i te metepara te akaari maira e kare te numero o te ngati Iseraela i maata mai ana, ko te apinga tei akamataia mai o teia au apinga nei kua rava ua oki.​—Numero 2:32; 26:51.

14:21​—Eaa ra te ngati Iseraela i oronga ai ki te tangata ke me kare i oko ei ki tetai tangata tuitarere ra i tetai manu mate kare i akataeia te toto e kare oki ratou uaorai i kai ana? I roto i te Pipiria, te tuatua “tangata ke” ka rauka i te taikuia ki tetai tangata kare i te ngati Iseraela tei riro mai e ei poroteraita me kare ki tetai tangata te akono ra i te au ture maata o te enua inara kare i riro mai ana ei tangata akamori ia Iehova. Ko tetai tangata tuitarere me kare te tangata ke ra kare i riro mai ana ei au poroteraita ra kare oki i raro ake i te Ture e ka rauka i te taangaanga i te au manu mate ra kare te toto i akataeia i roto i te au mataara tukeke. Kua akatikaia te ngati Iseraela kia oronga me kare kia oko i taua au manu kia ratou. Ko te poroteraita, i tetai tua, kua tatuaia e te Ture koreromotu. Mei tei akakiteia mai ia Levitiku 17:10, kua tureia taua tangata ra i te kai i te toto o tetai manu.

24:6​—Eaa ra i akaaiteia ai te rave anga “i te toka tavirianga to raro ake e to rungao ei tutaki” ki te rave anga ‘i te ora’? Te akatutu maira te toka tavirianga i raro ake e to rungao i te ‘ora’ o tetai tangata, me kare tona au anoano o te oraanga. Te rave anga i tetai o teia nga mea nei ka riro ei akangere anga i te ngutuare tangata katoa ra i ta ratou manga no te au ra ravarai.

25:9​—Eaa te aiteanga no runga i te kiriti anga i te tamaka e te tutua anga i te uavare ki te mata o tetai tangata tei patoi mai i te rave i te akaipoipoanga taokete ra? Kia tau ki “to Iseraela peu i muatangana ra, i te oko anga . . . ; e kiriti tetai i tona tamaka, ka tuku atu ei ki tetai.” (Ruta 4:7) Te kiriti anga i te tamaka o tetai tangata tei patoi atu i te rave i te akaipoipoanga taokete te akapapu maira i reira e kua akakore aia i tona taoonga e te tika anga kia anauia mai tetai tamariki na tona taeake tei mate ra. E mea kino tikai teia. (Deuteronomi 25:10) Te tutua anga i te uavare ki tona mata e ravenga taakamaanga.​—Numero 12:14.

Au Apiianga no Tatou:

6:6-9. Mei tei akaueia ki te ngati Iseraela no runga i te Ture, kia tamou ngakau katoa tatou i te au akauenga a te Atua, kia vai tamou i te reira ki mua ia tatou i te au taime ravarai, e te apii anga atu i te reira ki ta tatou tamariki. Kia ‘tākai oki tatou i te reira ki runga i to tatou rima ei akairo’ e ta tatou au angaanga ra​—tei akatutuia mai e to tatou rima ra​—kia akaari e te akarongo ra tatou kia Iehova. E mei te ‘tarae ki mua i te mata,’ kia kiteaia mai to tatou akarongo e te katoatoa.

 6:16. Auraka rava tatou e akakoko ia Iehova mei te ngati Iseraela akarongo kore ra i rave ana i Masa, te ngai i tauetono ei ratou no runga i te rava kore o te vai.​—Exodo 17:1-7.

8:11-18. Ka rauka i te apinga materia i te akariro ia tatou kia akangaropoina ia Iehova.

9:4-6. Kia matakite tatou no runga i te tuatua tika uaorai.

13:6. Auraka tatou e akatika i tetai ua atu tangata i te akaanga ke atu ia tatou mei te akamori anga ia Iehova.

14:1. Te kotikoti anga ia koe uaorai te akaari ra i te akangateitei kore no te kopapa tangata, penei te piri atura ki te akonoanga pikikaa, e e mea tau kia kopaeia. (1 Ariki 18:25-28) To tatou manakonakoanga i roto i te tuakaouanga te akariro ra i taua akaari anga kino pakari no te aue anga i tei mate ra ei mea tau kore ia.

20:5-7; 24:5. Kia akaariia te manakoanga ki te aronga ma te au turanga takake, noatu e e mea puapinga maata te angaanga ka raveia.

22:23-27. Ko tetai au paruru anga meitaki roa atu ta tetai vaine ka rave me tamatakuia mai aia no te tauati koia oki kia kapiki maata.

“KIA RAVE I TE ORA”

(Deuteronomi 27:1–​34:12)

Te toru o tana tuatua, kua akakite a Mose e i muri ake i te tikoti anga ia Ioridana, kia tata te ngati Iseraela i te Ture ki runga i te toka mamaata e kia akakite katoa i te au taumaa anga no te akarongo kore e te au akameitakianga no te akarongo anga. Kua akamata te a o te tuatuaanga na te akaou anga i te koreromotu i rotopu ia Iehova e to Iseraela. Kua akamatakite akaou a Mose i te akarongo kore e kua akamaroiroi atu i te au tangata kia “rave i te ora.”​—Deuteronomi 30:19.

Kapiti atu ki te oronga anga i te a o te au tuatuaanga, kua uriuri manako a Mose i te taui anga i te taoonga arataki e te apiianga i te ngati Iseraela i tetai imene manea te akapaapaa ra ia Iehova e te akamatakite anga i te au mate tei tupu mai mei te tu tiratiratu kore. I muri ake i te akameitakianga i te au kopu tangata, kua mate atura a Mose i te mataiti 120 e kua tanuia. Kua taeria e 30 ra te tuatau aueanga, vaitata rai e apa o te tuatau tei akonoia e Deuteronomi.

Pauia te Au Uianga Tuatua Tapu:

32:13, 14​—I te mea e kua tureia te ngati Iseraela i te kai i tetai ua atu tongaua, eaa te aite anga i to ratou kai anga “[“i te tongaua o te,” NW] mamoe toa” ra? Kua taangaangaia te tuatua i konei ei akatutuanga e te akakite maira i te meitaki o te anana. Kua akakiteia mai taua tuatua akatutuanga ra i te tika anga e te tuatua ra taua irava no te “faraoa sitona meitaki” e “te toto kaui vine.”

33:1-29​—Eaa ra a Simiona i kore ei i taikuia mai tikai i roto i te akameitakianga i to Mose akameitaki anga i te tamariki a Iseraela? Teia oki te tumu no te mea kua rave a Simiona pera katoa a Levi i te “mea viviki,” e to raua riri ra “e mea taae ïa.” (Genese 34:13-31; 49:5-7) Kare ta raua tuanga i aite ki ta tetai o te au kopu tangata. Kua rauka mai ia Levi e 48 oire, e ko ta Simiona tuanga ra tei roto i te kotinga a Iuda. (Iosua 19:9; 21:41, 42) No reira, a Mose kare i akameitaki tikai ana ia Simiona. Inara, kua kapitiia ta Simiona akameitakianga ki roto i te akameitakianga a to Iseraela.

Au Apiianga no Tatou:

31:12. Kia noo oki te aronga ou ma te aronga mamaata i te au uipaanga putuputuanga e te tauta anga kia akarongo atu e kia apiiia atu.

32:4. Pouroa te au angaanga a Iehova e tika ia e te akakite maira aia i tona au tu no te tu tika, te pakari, te aroa, e te mana i roto i te tu tau apa kore ra.

E Puapinga Maata kia Tatou

Kua akakite mai a Deuteronomi ia Iehova e e “okotai Iehova.” (Deuteronomi 6:4) E puka te reira no runga i tetai iti tangata i roto i tetai pirianga takake ma te Atua. Te akamatakite katoa maira te puka o Deuteronomi i te akamori anga itoro e te akakite maata maira i te anoano kia oronga ki te Atua mou i te akamori anga anake ra.

E mea papu e e puapinga maata tikai a Deuteronomi kia tatou! Noatu e kare tatou i raro ake i te Ture, e maata atu ta tatou ka kite mei te reira te ka tauturu ia tatou kia ‘inangaro atu tatou i to tatou Atua ia Iehova ma to tatou ngakau katoa, e ma to tatou vaerua katoa, e ma to tatou maroiroi katoa.’​—Deuteronomi 6:5.

[Tataanga Rikiriki i Raro]

[Mapu i te kapi 24]

(No runga i teia, akara i te puka)

SEIRA

Kadesa- barenea

Maunga Sinai (Horeba)

Tai Muramura

[Akameitakianga]

Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Tutu i te kapi 24]

Kua riro te au tuatuaanga a Mose ei tuanga maata no Deuteronomi

[Tutu i te kapi 26]

Eaa te apiianga tei apiiia mai te orongaanga mai a Iehova i te maana?

[Tutu i te kapi 26]

Te rave anga i te toka tavirianga o raro ake e to rungao ei tutaki anga kua akaaiteia ki te rave anga ‘i te ora’