“Wendauke Mu Calo”
“Wendauke Mu Calo”
“Uye wendauke mu calo mu kulepa kwa ciko, na mu bufumo bwa ciko.”—Ukutendeka 13:17.
1. Cintu nshi icisuma ico Lesa aebele Abrahamu ukucita?
BUSHE mulaipakisha ukutambe calo, nalimo ukuya muletandala na motoka wenu pa mpela ya mulungu? Bambi kuti batemwa ukuya ne ncinga pa kuti batukusheko no mubili ilyo baletambe fintu mu mutima nteeka. Bambi na bo kuti batemwa ukuya bale-enda fye pa kuti bamone bwino icifulo baletandalako. Ilingi line ukutandala kwa musango yo kuba kwa kashita fye akanono. Lelo, kuti mwatila Abrahamu aumfwile shani ilyo Lesa amwebele ukuti: “Ima, uye wendauke mu calo mu kulepa kwa ciko, na mu bufumo bwa ciko; pantu kuli iwe nkacipeela”!—Ukutendeka 13:17.
2. Lintu afumine mu Egupti, ni kwi Abrahamu aile?
2 Tontonkanyeni pa fyo cali ilyo Lesa alandile aya mashiwi kuli Abrahamu. Wene, umukashi wakwe na bambi, baikele pa kashita akanono mu Egupti. Ukutendeka icipandwa 13 kutweba ukuti bafumine mu Egupti no kutwala imikuni yabo ku “Negebu.” Lyene Abrahamu “atewike na mu Negebu, alaya pa lwendo lwakwe ukufika na ku Betele.” Ilyo kwaimine ubwafya pa bacemi bakwe na bacemi ba kwa Lote, umwana wa kwa munyina, kabili camoneke ukuti balekabila ukupatukana, umuntu onse ukuya ku mpanga yakwe iya mulemfwe, Abrahamu taitemenwe, alekele Lote ukusala impanga alefwaya. Lote asalile ‘Icintengulusha ca Yordani,’ umupokapoka wa mufundo uwali “nge bala lya kwa Yehova,” kabili asukile aikala mu Sodomu. Lyene Lesa atile kuli Abrahamu: “Shi sansula amenso yobe, no kulolesha ukutula apo uli, ku kapinda ka ku kuso na ku kapinda ka ku kulyo, na ku kabanga na ku masamba.” Ukufuma apasansama pa Betele, Abrahamu afwile alimwene ififulo fimbi ifya muli cilya calo. Lelo kwali na fimbi. Lesa amwebele no ‘kwendauka mu calo,’ ukwishiba ifyo caba ne mpanga ya ciko.
3. Mulandu nshi cishayangukila ukwelenganya bwino bwino ififulo Abrahamu aendawikemo?
3 Nangu line tatwaishiba konse uko Abrahamu aendawike ilyo ashilafika ku Hebrone, afwile alishibe bwino Icalo Calaiwe ukucila abengi pali ifwe. Tontonkanyeni pa fifulo fyalumbulwa muli ili lyashi, Negebu, Betele, Icintengulusha ca Yordani, Sodomu, na Hebrone. Bushe cilamwafya ukwelenganya bwino bwino ukwabelele ifi fifulo? Banono sana bengacite co, pantu abantu ba kwa Yehova abengi tabatala abayapo ku fifulo fyalumbulwa mu Baibolo no kwendauka konse nga filya Abrahamu acitile. Na lyo line, kuli icifwile ukulenga twafwaisha ukwishiba ukwabelele ififulo fyalumbulwa mu Baibolo. Nga cinshi ico cine?
4, 5. (a) Bushe Amapinda 18:15 yayampana shani ku kwishiba no kumfwikisha ififulo fyalumbulwa mu Baibolo? (b) Cinshi Sefania icipandwa 2 aletulanga pali ico?
4 Icebo ca kwa Lesa citila: “Umutima wa wa mucetekanya umono kwishiba, no kutwi kwa wa mano kufwayo kwishiba.” (Amapinda 18:15) Kwaba ifingi ifyo umuntu engafwaya ukwishiba, lelo ukwishiba bwino bwino Yehova Lesa ne micitile yakwe, e kwacindama ukucila pali fyonse. Ukwabulo no kutwishika, ukubelenga Baibolo e kulenga tube no kwishiba kwa musango yo. (2 Timote 3:16) Lelo moneni ukuti kufwile kwaba no mucetekanya. E kuti amaka ya kumfwikisha umulandu, ukwiluka nelyo ukwishiba bwino uyo mulandu na fyonse ifikumine wene. E fyo tufwile no kwishiba ififulo fyalumbulwa mu Baibolo. Ica kumwenako fye, fwe bengi twalishiba ukwabela icalo ca Egypt, lelo bushe twafika pi ukumfwikisha amashiwi ya kuti Abrahamu afumine mu Egupti no kulola “ku Negebu,” aile na ku Betele, lyene ku Hebrone? Bushe kuti mwaelenganya bwino bwino ukwabelele ifyo fifulo?
5 Nangu tutile, mu kubelenga kwenu ukwa Baibolo, mwalibelengele Sefania icipandwa 2. Mwasangilemo amashina ya misumba, aya bantu, na ya fyalo. Ayali nga Gasa, Ashkelone, Ashdode, Ekrone, Sodomu, Ninebe, Kanaani, Moabu, Amone, na Ashuri, yonse yasangwa muli ici cine cipandwa fye cimo. Mwafikile pi mu kwelenganya bwino bwino ukwabelele fyo fifulo, ukwaleikala abantu abakuminweko ku kufikilishiwa kwa kusesema kwa mu Baibolo?
6. Cinshi calenga Abena Kristu bamo ukwishiba ubucindami bwa bamapu? (Moneni umukululo.)
6 Abengi balabomfya bamapu ba fifulo fyalumbulwa mu Baibolo pa kusambilila Icebo ca kwa Lesa, kabili balisangamo ubusuma ubwingi mu kucite co. Ico bacitile fyo, te mulandu fye wa kuti balitemwa bamapu, ni co balishiba ukuti bamapu balalenga umuntu ukulundako ukwishiba kwakwe ukwa Cebo ca kwa Lesa. Na kabili, kuti baumfwikishe fishinka pa kumona pali bamapu, no kwampanya filya baishiba kale ku fyebo fimbi ifyo balemona. Ilyo tulebebeta ififulo fimo, na imwe bene mufwile mwalakosha ukutemwa kwenu ukwa kuli Yehova, no kumfwe fingi pa lyashi lyaba mu Cebo cakwe.—Moneni umukululo pe bula 14.
Ukwishiba Intamfu Kulalenga Umuntu Ukumfwikisha
7, 8. (a) Cintu nshi ica kupapa Samsone acitile mu Gasa? (b) Kwishiba ifishinka nshi na fimbi ukwingalenga twaumfwikisha ukuti icacitile Samsone cali ica kupapa? (c) Bushe ukwishiba no kumfwikisha bwino ilyashi lya kwa Samsone kwatwafwa shani?
7 Pa Abapingushi 16:2 palanda pa Mupingushi Samsone mu musumba wa baPelishiti uwa Gasa. Muno nshiku, ishina Gaza lilomfwika sana mu malyashi ya pa milabasa na mu nyunshipepala, kanshi, nakalimo kuti mwaishiba uko Samsone ali, mu calo ca baPelishiti icabela mupepi no Lulamba lwa Bemba wa Mediterranean. [11] Lelo, shi umfweni ifyaba pa Abapingushi 16:3, apatila: “Samsone alisendeme kwasukile kwabo bushiku pa kati. Ubushiku pa kati aliimine, aikete na makoma ya mpongolo ya mushi, na maingwe yabili, afishimpwile pamo ne mipindo, abikile na pa mabeya yakwe, no kufininika pa muulu wa lupili ululi pa cinso ca Hebrone.”
8 Ukwabula no kutwishika, ifiibi fya mpongolo ne nceshi ifyali ku musumba wakosa nga Gasa, fifwile fyali ifikalamba kabili ifyafina. Elenganyeni ukuti umuntu afisenda! E fyo Samsone ena asendele, lelo, ni kwi afitwele, kabili lwendo lwa musango nshi aendele? Kwena, Gasa abela ku lulamba, apalingana na bemba. [15] Lelo, Hebrone abela lwa ku kabanga fye pa muulu apalepa bamita 900, kanshi kutumbika icine cine! Nangu ca kutila tatwaishiba bwino bwino apabela “ulupili ulwaba pa ntanshi ya Hebrone,” pa kati ka Hebrone na Gasa paba bakilomita 60, na ko kutumbika. Bushe ukwishibe ntamfu takulengele twaumfwikisha ifyo icacitile Samsone cali ica kupapa? Na kabili, mwilaba icalengele Samsone ukucita ica musango yu, ‘umupashi wa kwa Yehova walompokele pali wene.’ (Abapingushi 14:6, 19; 15:14) Fwe Bena Kristu ba nomba, tatwenekela umupashi wa kwa Lesa ukutupeela amaka yaibela nga yalya aya kwimya ifyafina. Lelo, umupashi umo wine uwa maka kuti walenga twaumfwikisha ifyashika ifya ku mupashi no kulenga ubuntu bwesu ubwa mu kati ukukosa nga nshi. (1 Abena Korinti 2:10-16; 13:8; Abena Efese 3:16; Abena Kolose 1:9, 10) Nga fintu twamona, ukumfwikisha ilyashi lya kwa Samsone kwalenga twaumfwa icishinka ca kuti umupashi wa kwa Lesa kuti watwafwa.
9, 10. (a) Bushe Gideone acimfishe shani abena Midiani? (b) Bushe ukwishiba ififulo bafikileko muli bulya bulwi kuti kwalenga shani twaumfwikisha ili lyashi?
9 Ilyashi lya fyo Gideone acimfishe abena Midiani na lyo line lilatusambilisha ifyo cacindama ukwishiba intamfu yali pa kati ka fifulo filelandwapo. Ababelenga Baibolo abengi balishiba ukuti Umupingushi Gideone no mulalo wakwe uwa baume 300 bacimfishe impuka ya bashilika abalwani 135,000 abena Midiani, abena Amaleke, na bambi abacitile nkambi mu mawanga ya Yesreele, mupepi no lupili lwa More. [18] Abaume ba kwa Gideone balishishe intandala, batobawile imitondo, ukwasha ifyenge, no kupunda abati: “Ulupanga lwa kwa Yehova no lwa kwa Gideone!” E fyo na balwani bafulunganishiwe no kutiina, ica kuti batendeke ukwipayana fye abene. (Abapingushi 6:33; 7:1-22) Bushe kwena bacitile fye ifyo fine bacimfya no kucimfya? Mukwai twalilileni ukubelenga ifipandwa 7 na 8 mwi buuku lya Abapingushi. Mwalasango kuti Gideone alitwalilile bulya bulwi. Kwena, ififulo fyalumbulwa muli ili lyashi fyena fingi, kanshi fimo tafisangwa na pali bamapu ba Baibolo pantu tatwaishiba bwino bwino apo fyabelele. Na lyo line, ififulo ifingi fyalishibikwa, kanshi te kuti citwafye ukwishiba umo Gideone apitile lintu atwalilile na bulya bulwi.
10 Gideone akunkunike abashilika bashelepo pali ulya mulalo ukuyafika na ku Bete-shita no kuya ku ntanshi, kabili alolele ku kapinda ka ku kulyo ku Abele-mehola, lwa ku Yordani. (Abapingushi 7:22-25) Ilyashi litila: “Kabili Gideone afikile ku Yordani, alyabwike, wene na bantu imyanda itatu abali nankwe, [nabanaka, NW] bacili balesupila.” Ilyo bayabwike Yordani, abena Israele basupile abalwani ukulola lwa ku kapinda ka ku kulyo ku Sukote na Penuele, mupepi na Yaboke, lyene ukutumbika ukulola ku Yogebea (mupepi na ku musumba wa muno nshiku uwa Amman, mu Yordani). E kutila basupile abalwani no kulwa na bo pali bakilomita 80. Gideone alikete no kwipaya ishamfumu shibili isha bena Midiani; lyene abwelele ku musumba wakwe uwa Ofera, mupepi fye na kulya kwine ubulwi bwatendekele. (Abapingushi 8:4-12, 21-27) Ubulwi bwa kwa Gideone kanshi tabwali bwa kulisha fye ntandala, ukwasha ifyenge, no kupunda, apo pene no kucimfya acimfya. Ico kanshi calenga amashiwi yalanda pa baume ba citetekelo yatufike pa mutima, ayatila: ‘Pantu inshita kuti yancepela nga nati nkonkanyepo ukushimika ulwa kwa Gideone, [na bambi] abalengelwe aba maka ukufuma ku kunaka, bali abakosa mu nkondo.’ (AbaHebere 11:32-34) Abena Kristu na bo bene balanaka lwa ku mubili, lelo bushe tacacindama ukutwalilila ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa?—2 Abena Korinti 4:1, 16; Abena Galatia 6:9.
Bushe Amatontonkanyo ya Bantu ne Micitile Fyaba Shani?
11. Bushe abena Israele baendele shani ilyo bashilafika mu Kadeshe, na lintu bafumineko?
11 Bamo balamona pali bamapu ba Baibolo pa kwishiba ukwabelele ififulo fimo, lelo bushe mwalishiba ukuti bamapu kuti balenga umuntu ukwiluka? Ico twingamwenako fye, ni filya abena Israele baendele ukufuma ku Lupili lwa Sinai ukulola ku Calo Calaiwe. Ukufuma ku nkambi ne nkambi, basukile bafika mu Kadeshe (nelyo, Kadeshe-barnea). [9] Amalango 1:2 yatila bwali bulendo bwa nshiku 11, ubwa bakilomita 270. Ukufuma kulya, Mose atumine inengu 12 ukuya mu Calo Calaiwe. (Impendwa 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26) Inengu shalolele ku kapinda ka ku kuso ukupita mu calo ca Negebu, nalimo na mu Bere-sheba na Hebrone, no kuyafika lwa ku mpela ya Calo Calaiwe, ku kapinda ka ku kuso. (Impendwa 13:21-24) Ku mulandu wa kumfwila ilyashi lyabipa ilya nengu 10, abena Israele bali no kululumba mu matotolo pa myaka 40. (Impendwa 14:1-34) Bushe cinshi ico cisokolola pa musango wa citetekelo cabo no kuitemenwa kwabo ukwa kucetekela muli Yehova?—Amalango 1:19-33; Amalumbo 78:22, 32-43; Yuda 5.
12. Cinshi twingasondwelela pa citetekelo ca bena Israele, kabili mulandu nshi cingawamina ukutontonkanyapo sana na ifwe?
12 Tontonkanyeni pa fyo ubulendo bwali no kuba ilyo mwaishiba bwino ukwabelele ififulo bapitilemo. Abena Israele ababa ne citetekelo no kukonka ifyalandile Yoshua na Kalebu, bushe nga balyendele ne milundu iitali pa kufika ku Calo Calaiwe? Kadeshe yali fye nalimo bakilomita 16 ukufuma ku Beere-lahai-roi, ukwaleikala Isaki na Rebeka abaliko kale. [7] Na kabili, ukufuma mu Kadeshe mwine, pali nalimo bakilomita 95 ukufika ku Bere-sheba, iyo batila e yabelele ukwapelela Icalo Calaiwe ku kapinda ka ku kulyo. (Ukutendeka 24:62; 25:11; 2 Samwele 3:10) Apo balyendele ukufuma ku Egupti ukufika ku Lupili lwa Sinai, no kwenda bakilomita 270 ukufika ku Kadeshe, awe ninshi ne Calo Calaiwe cali fye apepi nga nshi. Na ifwe tuli fye mupepi sana na Paradaise wa pano isonde uwalaiwa. Cinshi twingasambililako ku bena Israele? Umutumwa Paulo alumbwile ifyacitile abena Israele ilyo afundile ukuti: “E ico tuibikilisheko ukwingila muli uko kutuusha, epali umo awila mu cipasho cimo cine ica kubulwa icumfwila.”—AbaHebere 3:16–4:11.
13, 14. (a) Bwafya nshi ubwalengele abena Gibeone ukucitapo cimo? (b) Cinshi cisokolola ifyali umutima wa bena Gibeone, kabili cinshi twingasambililako?
13 Ilyashi lya mu Baibolo ilya bena Gibeone, lyena litulanga abantu ba mutima umbi, uwa kutetekela muli Lesa ukuti akafishapo ukufwaya kwakwe. Ilyo Yoshua atungulwile abena Israele ukwabuka Umumana wa Yordani no kwingila mu calo ico Lesa alaile ku bufyashi bwa kwa Abrahamu, yali ni nshita ya kufumyamo abena Kanaani. (Amalango 7:1-3) Na bena Gibeone bene bali no kufumishiwamo. Abena Israele bacandile Yeriko na Ai, kabili bacitile inkambi lwa mupepi mu Gilgali. Abena Gibeone tabalefwaya ukufwa nga bena Kanaani bambi, e co batumine inkombe kuli Yoshua ku Gilgali. Babepele ukuti bafumine ku calo cishaba mu Kanaani ku kupangana icipangano ca mutende na baHebere.
14 Inkombe shatile: “Ku calo ca kutali nga nshi e ko ababomfi benu bafumiine shina lya kwa Yehova Lesa wenu.” (Yoshua 9:3-9) Ifya kulya ne fya kufwala fyabo fyalengele camoneka kwati ca cine bafumine ukutali nga nshi, lelo Gibeone ali fye nalimo bakilomita 30 ukufuma pa Gilgali. [gl 19] Apo camoneke ukuti balesose cine, Yoshua na bakankaala ba lukuta bacitile icipangano ca mutende na bena Gibeone ne misumba imbi iyabashingulwike. Bushe ukucenjela kwa bena Gibeone kwali kufwaya fye umwa kupusukila? Awe mukwai, kwalangile ukuti umutima wabo wa kufwaya ukusenaminwa na Lesa wa kwa Israele. Yehova alibasuminishe kabili baishileba “aba kutebe nkuni no kutapa amenshi ya lukuta na ya ciipailo ca kwa Yehova,” baletebe nkuni sha pa ciipailo ca malambo. (Yoshua 9:11-27) Abena Gibeone batwalilile ukuitemenwa ukubomba umulimo wa kwa Yehova uwalemoneka kwati wa pa nshi. Bamo pali bene bafwile bali na pa bena Netinimu ababwelele ukufuma ku Babele uko baile bunkole, kabili bafwile balibombeleko na pe tempele lyakuulilwe cipya cipya. (Esra 2:1, 2, 43-54; 8:20) Kuti twaba nga bene pa kubombesha ukuba pa mutende na Lesa no kuitemenwa ukubomba umulimo wa kwa Yehova onse uo twingapeelwa nangu wingamoneka kwati wa pa nshi.
Ipeelesheni
15. Cinshi twingatemenwa ukwishiba ukwabelele ififulo fyalumbulwa mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki?
15 Ififulo na fimbi ifya mu Baibolo fyalilumbulwa mu Malembo ya ciGriki aya Bwina Kristu, nga filya fyalandwapo mu nyendo sha mulimo wa kushimikila uwa kwa Yesu no wa mutumwa Paulo. (Marko 1:38; 7:24, 31; 10:1; Luka 8:1; 13:22; 2 Abena Korinti 11:25, 26) Mu fyo twalalandapo nomba, tontonkanyeni pa fyo ubulendo bumo na bumo bwali.
16. Bushe Abena Kristu ba mu Berea balangile shani ukuti balitemenwe no kucindika Paulo?
16 Mu bulendo bwakwe ubwa cibili ubwa bumishonari (umupelwa wafiitulukila pali mapu), Paulo afikile ku Filipi, umusumba uwaba mu Grisi pali nomba. [gl 33] Ashimikile abantu ba kulya, bamukakile mu cifungo no kumufumya, atwalilile no bulendo ukuya ku Tesalonika. (Imilimo 16:6–17:1) Ilyo abaYuda baimishe icimfundawila, aba bwananyina ba ku Tesalonika bacincishe Paulo ukuya ku Berea, bakilomita 65 ukufuma kulya. Paulo alibombele bwino umulimo wa kushimikila ku Berea, lelo abaYuda baile na kulya kwine no kulenga bantu ukwimya icimfundawila. E co, “apo pene aba bwananyina batumine Paulo ukuya kuli bemba,” kabili “abaleshindika Paulo bamufishishe ku Atena.” (Imilimo 17:5-15) Cilemoneka ukuti abapokelele icine kulya bafwile bali-itemenwe ukwenda pa makasa ubulendo bwa bakilomita 40 ukuyafika kuli Bemba wa Aegean, ukulipilila Paulo isha kuninina ingalaba, no kunina nankwe pa bulendo bwa bakilomita 500. Ubulendo bwa musango yu bufwile bwaletiinwa pantu kuti mwacitika na masanso, lelo aba bwananyina tabatiinine fyonse fyo, balefwaya fye ukutantalishako inshita ya kuba pamo na ulya mwiminishi wasontwa uwa kwa Lesa.
17. Cinshi twingomfwikisha ilyo twaishiba intamfu pa kati ka Efese na Milete?
17 Mu bulendo bwakwe ubwa citatu, (umupelwa wa katapakatapa pali mapu), Paulo afikile pa cabu ca Milete. Atumine amashiwi ya kwita abakalamba ba ku cilonganino ca ku Efese, ukwenda bakilomita 50 ukufuma palya. Tontonkanyeni pa co abo bakalamba bacitile, ukusha fyonse fyo balecita no kuya kuli Paulo. Ilyo baleya pa bulendo bwabo ubwa pa makasa, bafwile bali abacincimuka kabili balelanda na pa fisuma ifyo bale-enekela ukumfwa ilyo bafika kuli Paulo. Ilyo bamonene nankwe no kumfwa kwi pepo apepele pamo na bo, “bonse balalila apakalamba, no kuwila Paulo pa mukoshi, no kumutomona.” Lyene “balimushindike ku bwato” aya na ku Yerusalemu. (Imilimo 20:14-38) Mu bulendo bwa kubwelela ku Efese, bafwile bali ne fingi ifya kulandapo no kutontonkanyapo. Bushe tamukoseleshiwe pali filya balangile ukutemwa no mucinshi kuli Paulo, ukwenda pa makasa ubulendo bwalepe fyo, pa kuti fye bamonane no mutumikishi wenda uwali no kubebako fimo no kubakoselesha? Bushe na imwe mwasambililako fimo ifyo mwingacita mu mikalile yenu na mu fyo mumona ifintu fimo?
Sambilileni Ifingi pa Calo Calaiwe na pa Cileisa
18. Cinshi tufwile ukufwaisha ukucita ilyo tulesambilila pa fifulo fyalumbulwa mu Baibolo?
18 Ifyo twasambilila muno fyatwafwa ukumona ifyo cacindama ukwishiba bwino icalo Lesa apeele abena Israele, icalandwapo sana mu lyashi ilingi ilyalembwa mu Baibolo. (Kuti twaishiba na fimbi nga twasambilila na pa fifulo fimbi ifyalumbulwa mu Baibolo ifyabela lwa mupepi na cilya calo.) Ilyo tuleishiba na fimbi no kumfwikisha ifyali Icalo Calaiwe, twilaba na ku co Lesa alefwaya ku bena Israele pa kuti bakengile mu calo “icifumfumune shiba no buci,” no kuipakisha. Ico Yehova alefwaya, kuba na katiina kuli wene no kubaka amafunde yakwe.—Amalango 6:1, 2; 27:3.
19. Ni ba paradaise nshi babili abo tulingile fye ukutwalilila ukupoosako amano?
19 Na ifwe bene pali lelo, tufwile ukucita ico twaebwa, ukuba na katiina kuli Yehova no kulambatila kuli wene. Nga twacite co, twakulayemfyako paradaise wesu uwa ku mupashi uwabako nomba mu cilonganino ca Bwina Kristu mwi sonde lyonse. Tukatwalilila fye ukusambilila ifingi pa busuma na mapaalo ya muli uyu paradaise. Twalishiba no kuti amapaalo ayengi yali ku ntanshi. Yoshua atungulwile abena Israele ukwabuka Yordani no kubengisha mu calo ca fisabo ifingi, icisuma nga nshi. Pali nomba, nacilinga fye kuli ifwe ukuba abacetekela no kufwaisha ukusangwako kuli Paradaise wa pano isonde, icalo cisuma ico tulolela.
Bushe Muleibukisha?
• Mulandu nshi twingafwaila ukwishiba na fimbi no kumfwikisha ifyalandwa pa fifulo fyalumbulwa mu Baibolo?
• Cifulo nshi cimo icalumbulwa mu Baibolo ico mwasambililako fimo muli cino cipande ifyo mutemenwe sana?
• Lisambililo nshi limufikile sana pa mutima pa numa ya kwishiba ukwabelele ififulo fyalumbulwa mu lyashi limo?
[Amepusho]
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 14]
‘Moneni Icalo Cisuma’
Pa kulongana kwa citungu mu 2003 na mu 2004, Inte sha kwa Yehova balitemenwe nga nshi lintu bapokelele akatabo ka ‘Moneni Icalo Cisuma.’ Muli aka katabo kapya, akali nomba mu ndimi nakalimo 80, mwaba bamapu abayemba pamo na bacharti abengi aba fifulo fyalumbulwa mu Baibolo, maka maka ififulo fya mu Calo Calaiwe ifyaliko mu nshita shalekanalekana.
Muli cino cipande, babomfeshe amanambala yafiita sana nge fi [15], ukulangilila amabula ya mu katabo apali mapu wa cifulo cilelandwapo. Nga mwalikwata aka katabo kapya, mukwai mulesangako inshita ya kusoma ifyabamo pa kuti mwishibe ifingi no kumfwikisha Icebo ca kwa Lesa.
(1) Bamapu abengi nabakwata no mukululo wa bulondoloshi bwa fishibilo fili pali mapu, [gl 18]. (2) Bamapu abengi nabakwata no mupelwa wa kulanga ifya kupenda intamfu muli bamailoshi na muli bakilomita pa kuti muleisangila mwe bene intamfu yali pa kati ka fifulo mulefwaya [gl 26]. (3) Pa mabula ayengi pali icishibilo cisontele ku kapinda ka ku kuso (N), pa kuti muleishiba intunga [19]. (4) Bamapu abengi nabakwata amalangi yapusanapusana ku kulanga ifyo impanga yali [gl 12]. (5) Mu mbali ya bamapu, muli amanambala nge fi, (1, 2, 3, 4, 5) ne filembo nge fi, (A, B, C, D, E), e fya kukonka pa kusanga ishina lya musumba nelyo icifulo mulefwaya [23]. (6) Mu cisontelelo cili pa mabula [gl 34 na 35], ica mashina ya fifulo, ibula lisangwapo ico cifulo lilembelwe mu nambala yafiita sana, ukukonkapo ne filembo fya kumona pa kuti musange ico cifulo, nge fi, E2. Nga mwacite co, mukapapa sana pa kusango kuti ca cine aba bamapu kuti balenga mwailuka no kumfwikisha Baibolo.
[Charti na Mapu pe bula 16, 17]
CHARTI WA FYO IMPANGA YABA
(Nga mulefwaya ukumona charti na mapu, moneni muli magazini)
A. Ululamba lwa Bemba Mukalamba
B. Amawanga ya ku Masamba ya Yordani
1. Ilungu lya Ashere
2. Ululamba lwa Dore
3. Impanga sha mulemfwe isha Sharone
4. Ilungu lya buPelishiti
5. Umupokapoka Watula ku Kabanga ukuya ku Masamba uwa pa Kati
a. Ilungu lya Megido
b. Umupokapoka wa Yesreele
C. Impili shaba ku Masamba ya Yordani
1. Impili sha mu Galili
2. Impili sha mu Karmele
3. Impili sha mu Samaria
4. Shefela (utupili)
5. Icalo ca Mpili ica Yuda
6. Amatololo ya Yuda
7. Negebu
8. Amatololo ya Parani
D. Araba (Umukonko)
1. Umukonko wa Hula
2. Incende ya bemba wa Galili
3. Umupokapoka wa Yordani
4. Bemba wa Mucele (Bemba Wafwa)
5. Araba (ku kapinda ka kulyo aka Bemba wa Mucele)
E. Impili/Impanga Shabatama ku Kabanga ka Yordani
1. Bashani
2. Gileadi
3. Amone na Moabu
4. Ulupili Lwabatama Ulwa ku Edomu
F. Impili sha Lebanone
[Mapu]
Ulupili lwa Hermone
More
Abele-mehola
Sukote
Yogebea
Betele
Gilgali
Gibeone
Yerusalemu
Hebrone
Gasa
Beere-sheba
Sodomu?
Kadeshe
[Mapu ne Cikope pe bula 15]
(Nga mulefwaya ukumona mapu ne cikope, moneni muli magazini)
KANAANI
Megido
GILEADI
Dotani
Shekemu
Betele (Lusi)
Ai
Yerusalemu (Salemu)
Betelehemu (Efrata)
Mamre
Hebrone (Makpela)
Gerari
Beere-sheba
Sodomu?
NEGEBU
Rehobote?
[Impili]
Moria
[Babemba]
Bemba wa Mucele
[Imimana]
Yordani
[Icikope]
Abrahamu aendawike mu calo
[Mapu pe bula 18]
(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)
Troa
SAMOTRAKE
Neapoli
Filipi
Amfipoli
Tesalonika
Berea
Atena
Korinti
Efese
Milete
RODE