Matutom kag Malig-on—Sang Una kag Karon

Sa nabagatnan nga bahin sang Poland, malapit sa dulunan sini sa Slovakia kag Czech Republic, nahamtang ang gamay nga banwa sang Wisła. Mahimo nga wala mo pa mabatian ang Wisła, apang makawiwili ang maragtas sini para sa matuod nga mga Cristiano. Maragtas ini sang katutom kag kakugi sa pagsimba kay Jehova. Paano?

NAHAMTANG ang Wisła sa matahom nga kabukiran, nga makahalawhaw tulukon. Ang masulog nga mga sapa nagatabo sa Vistula River, nga nagalikoliko sa puno sing kakahuyan nga kabukiran kag mga nalupyakan. Mainabyanon ang mga tawo kag tumalagsahon ang klima sa sini nga duog amo nga nangin bantog ini nga sentro sa pagpabulong kag balakasyunan kon tig-ilinit kag tigtulugnaw.

Ang una nga komunidad nga gintawag Wisła mahimo nga gintukod sang katuigan 1590. Gintukod ang isa ka serahian, kag wala madugay may mga pumuluyo na sa mga duog nga wala sing kakahuyan, mga tawo nga nagsagod sing mga karnero kag mga baka kag nagpanguma. Apang naapektuhan ining ordinaryo nga mga tawo sang madasig nga pagbag-o sa relihion. Naapektuhan gid ini nga duog sang relihioso nga mga reporma nga ginsugdan ni Martin Luther, kag ang Lutherianismo nangin “ang relihion sang Estado sang 1545,” suno sa manugpanalawsaw nga si Andrzej Otczyk. Apang, ginbag-o sing daku sang Katluan ka Tuig nga Inaway kag sang nagsunod nga Kontra-Repormasyon ang kahimtangan. “Sang 1654, gin-agaw sa mga Protestante ang tanan nga simbahan, gindumilian ang ila pagtilipon, kag ginkompiskar ang mga Biblia kag iban pa relihioso nga mga libro,” siling pa ni Otczyk. Apang, nagpabilin nga Luterano ang kalabanan nga pumuluyo.

Una nga mga Binhi sang Kamatuoran sang Biblia

Sing makalilipay, isa ka importante nga relihioso nga repormasyon ang buot na matabo. Sang  1928, ginsab-ug sang duha ka makugi nga mga Estudyante sang Biblia, nga amo anay ang pagtawag sa mga Saksi ni Jehova, ang una nga mga binhi sang kamatuoran sang Biblia. Sang masunod nga tuig, nag-abot si Jan Gomola sa Wisła dala ang isa ka ponograpo kag nagpatokar sing narekord nga mga pamulongpulong sa Kasulatan. Nian nagkadto sia sa malapit nga nalupyakan diin nakilala niya ang isa nga nagpamati​​—⁠⁠si Andrzej Raszka, manubo kag mabukod nga tawo nga may mabinatunon nga tagipusuon. Ginkuha gilayon ni Raszka ang iya Biblia agod usisaon kon matuod ang ginasiling sa mga pamulongpulong. Nian nagsiling sia: “Utod ko, nakita ko na ang kamatuoran! Madugay ko na nga ginapangita ang mga sabat sugod sang didto pa ako sa patag-awayan sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I!”

Nakunyag nga gin-upod ni Raszka si Gomola sa iya mga abyan nga sanday Jerzy kag Andrzej Pilch, nga nagbaton dayon sang mensahe sang Ginharian. Si Andrzej Tyrna, nga nakatuon sing kamatuoran sang Biblia sa Pransia, nagbulig sa ila nga mahibaluan sing dugang pa ang mensahe sang Dios. Ginbawtismuhan sila sang ulihi. Agod mabuligan ining diutay nga grupo sang mga Estudyante sa Biblia sa Wisła, ginduaw sila sang mga kauturan halin sa kaingod nga mga banwa sang tungatunga sang katuigan 1930. Makatilingala ang mga resulta.

Nagdamo ang bag-o nga mga interesado. Batasan sang Luterano nga mga pamilya didto ang pagbasa sang Biblia sa ila puluy-an. Gani sang nahangpan nila ang makapakumbinsi nga mga pangatarungan gikan sa Kasulatan tuhoy sa kalayuhon nga impierno kag Trinidad, napatuhay sang madamo ang kamatuoran sa kabutigan. Madamo nga pamilya ang nagbiya sa mga panudlo sang butig nga relihion. Gani nagdaku ang kongregasyon sa Wisła, kag sang 1939 mga 140 na ang katapo sini. Apang, makapakibot nga ang kalabanan nga adulto sa sini nga kongregasyon wala pa mabawtismuhan. “Wala ini nagkahulugan nga indi makapanindugan para kay Jehova ining di-bawtismado nga mga manugbantala,” siling ni Helena, isa sa mga Saksi na sadto. Nagsiling pa sia: “Sang nag-atubang sila sing mga pagtilaw sa ila pagtuo, nangin matutom sila.”

Kamusta ang mga bata? Nahangpan nila nga nakita sang ila mga ginikanan ang kamatuoran. Si Franciszek Branc nagsiling: “Sang nahantop sang akon amay nga nakita na niya ang kamatuoran, gintudlo niya ini sa amon ni Manong. Otso anyos ako kag si Manong dies anyos. Simple lang ang ginapamangkot sa amon ni Tatay, halimbawa: ‘Sin-o ang Dios, kag ano ang ngalan niya? Ano ang nahibaluan mo parte kay Jesucristo?’ Ginasulat namon ang amon mga sabat kag ginapamatud-an ini sang mga teksto sa Biblia.” Ang isa pa ka Saksi nagsiling: “Bangod ginbaton sang akon mga ginikanan ang mensahe sang Ginharian kag naghalin sila sa Luterano nga Simbahan sang 1940, ginpamatukan kag ginbakol ako sa eskwelahan. Nagapasalamat ako sa akon mga ginikanan bangod gintudluan nila  ako sang mga prinsipio sang Biblia. Nagbulig gid ini sa akon nga malandas yadtong mabudlay nga mga tion.”

Gintilawan ang Ila Pagtuo

Sang nagsugod ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II kag ginsakop sang mga Nazi ang banwa, determinado sila sa pagpapas sa mga Saksi ni Jehova. Sang primero, ginpapirma ang mga adulto​​—⁠⁠ilabi na ang mga amay​​—⁠⁠sa listahan nga sila mga Aleman agod makatigayon sing mga benepisyo. Nangindi ang mga Saksi nga suportahan ang mga Nazi. Madamong kauturan nga mga lalaki kag mga interesado nga yara sa edad nga magsoldado ang ginpapili: Magsoldado sila, ukon magpabilin nga neutral apang pagasilutan sing tama. “Ang nagpangindi sa pagsoldado gindala sa kampo konsentrasyon, nga masami sa Auschwitz,” paathag ni Andrzej Szalbot, nga gindakop sang Gestapo sang 1943. “Wala pa ako sadto mabawtismuhan, apang nahibaluan ko ang pasalig ni Jesus, sa Mateo 10:​28, 29. Nahibaluan ko nga kon mapatay ako bangod sang akon pagtuo kay Jehova, mabanhaw niya ako.”

Sang magsugod ang 1942, 17 ka utod sa Wisła ang gindakop sang mga Nazi. Sa sulod sang tatlo ka bulan, 15 sa ila ang napatay sa Auschwitz. Ano ang epekto sini sa nagkalabilin nga mga Saksi sa Wisła? Sa baylo nga talikdan ang ila pagtuo, ginpalig-on sila sini nga unungan si Jehova kag indi magkompromiso! Sa masunod nga anom ka bulan, nagdoble ang kadamuon sang mga manugbantala sa Wisła. Nian madamo pa ang ginpangdakop. Sa kabug-usan, 83 ka utod, interesado, kag kabataan ang nakaeksperiensia sang kapintas ni Hitler. Singkuentay-tres sa ila ang ginpadala sa mga kampo konsentrasyon (ang kalabanan sa Auschwitz) ukon sa kampo sang pilit nga pagpangabudlay sa mga minahan kag tiliphagan sang mga bato sa Poland, Alemanya, kag Bohemia.

Matutom kag Malig-on

Sa Auschwitz, gintinguhaan sang mga Nazi nga ganyaton ang mga Saksi sang mahapos nga kahilwayan. Ginsilingan sang isa ka SS nga guardia ang isa ka utod: “Kon pirmahan mo lang ang papeles nga nagasikway sa mga Estudyante sang Biblia, buy-an ka namon, kag makapauli ka na.” Sulitsulit ini nga gintanyag sa utod, apang wala niya ginkompromiso ang iya katutom kay Jehova. Subong resulta, ginbakol sia, ginyaguta, ginpatrabaho subong ulipon sa Auschwitz kag sa Mittelbau-Dora, sa Alemanya. Antes sang paghilway sang mga Alyado, diutayan na lang mapatay ini nga utod sang ginbombahan ang kampo diin ginbilanggo sia.

Si Paweł Szalbot, isa ka Saksi nga kasan-o lang napatay, nagsiling anay: “Sang nagpangusisa ang Gestapo, liwatliwat nila ako nga ginpamangkot kon ngaa wala ako nag-entra sa armada sang Alemanya kag nagpadungog kay Hitler.” Sa tapos mapaathag halin sa Biblia kon ngaa neutral sia subong isa ka Cristiano, ginsentensiahan sia nga magtrabaho sa pabrika sang mga hinganiban. “Siempre pa, indi ko mabaton ini nga sahi sang trabaho, gani ginpadala nila ako sa pagtrabaho sa minahan.” Sa gihapon, nagpabilin sia nga matutom.

Ang wala ginbilanggo​​—⁠⁠mga babayi kag kabataan​​—⁠⁠nagpadala sing pagkaon sa Auschwitz. “Sang tion sang tig-ilinit, nagapanguha kami sing mga cranberry sa kagulangan kag ginpabayluhan ini sang trigo,” siling sang isa ka utod nga pamatan-on sadto. “Nagaluto ang kauturan nga mga babayi sing tinapay kag ginhuluman ini sa mantika. Nian ginpadala namon ining mga tinapay sing tigdiutay sa ginbilanggo nga mga masigkatumuluo.”

 Sa kabug-usan, 53 ka adulto nga mga Saksi sa Wisła ang ginpadala sa mga kampo konsentrasyon kag pilit nga ginpatrabaho. Treintay-otso sa ila ang napatay.

Nagsunod ang mga Bata

Naeksperiensiahan man sang kabataan sang mga Saksi ni Jehova ang kapintas sang mga Nazi. Ang iban sa ila ginpaupod sa ila mga iloy sa temporaryo nga mga kampo sa Bohemia. Ginbulag ang iban sa ila mga ginikanan kag ginpadala sa makasiligni nga kampo sang mga bata sa Lodz.

“Sa una nga pagpadala sa Lodz,” hinumdom sang tatlo sa ila, “napulo kami nga gindala sang mga Aleman, nga nagapangidaron sing lima tubtob siam ka tuig. Nagpalig-unay kami paagi sa pagpangamuyo kag pagbinagbinag sang mga topiko sa Biblia. Mabudlay ang pagbatas.” Sang 1945, nagpauli ang tanan nga kabataan. Buhi sila apang maniwang kag nahul-an. Walay sapayan sini, nagpabilin sila nga matutom.

Ano ang Masunod nga Natabo?

Sang nagahingapos na ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, mabakod gihapon ang pagtuo sang mga Saksi sa Wisła kag handa sila nga ipadayon ang pagbantala sing makugi kag determinado. Ginduaw sang mga grupo sang mga kauturan ang mga tawo nga nagapuyo tubtob sa kalayuon nga 40 kilometros halin sa Wisła, nagabantala kag nagapanagtag sang mga literatura sa Biblia. “Sang ulihi may tatlo na ka aktibo nga kongregasyon sa amon banwa,” siling ni Jan Krzok. Apang, wala nagdugay ang relihioso nga kahilwayan.

Gindumilian sang Komunista nga gobierno, nga nagbulos sa mga Nazi, ang hilikuton sang mga Saksi ni Jehova sa Poland sang 1950. Gani dapat mangin mataktikanhon ang mga kauturan sa ila ministeryo. Kon kaisa nagakadto sila sa mga puluy-an sang mga tawo nga kuno abi mabakal sing hinuptan nga kasapatan ukon uyas. Masami nga ginahiwat sa gab-i ang Cristianong mga miting sa magagmay nga mga grupo. Apang, madamo gihapon nga mga sumilimba ni Jehova ang gindakop sang mga pulis, kag ginsumbong sila nga nagatrabaho subong mga espiya sang iban nga pungsod​​—⁠⁠panumbungon nga wala gid sing basehan. Mauligyaton nga ginpahog sang pila ka opisyal si Paweł Pilch: “Wala mabungkag ni Hitler ang imo integridad, apang bungkagon namon ini.” Apang, nagpabilin sia nga matutom kay Jehova bisan pa ginbilanggo sing lima ka tuig. Sang ang pila ka pamatan-on nga mga Saksi wala nagpirma sa politikal nga dokumento sang mga sosyalista, ginpahalin sila sa eskwelahan ukon sa ila trabaho.

Gin-unungan Sila ni Jehova

Sang 1989, nagbag-o ang kahimtangan sa politika, kag legal nga ginkilala ang mga Saksi ni Jehova sa Poland. Ginpauswag sang malig-on nga mga sumilimba ni Jehova sa Wisła ang ila hilikuton, subong makita sa kadamuon sang mga payunir, ukon bug-os tion nga mga ministro. Mga 100 ka kauturan ang nagpayunir. Gani, indi katingalahan nga gintawag ini nga banwa nga Ginahalinan sang mga Payunir.

Ginlaragway sang Biblia ang bulig sang Dios sa iya mga alagad sang una: “Kon si Jehova wala magdampig sa aton sang ang mga tawo nagtindog batok sa aton, nian kuntani nalamon nila kita nga buhi.” (Salmo 124:​2, 3) Sa karon, walay sapayan sang lapnag nga di-pagsapak kag imoral nga mga huyog sang madamo nga tawo, nagpabilin nga matutom ang mga sumilimba ni Jehova sa Wisła kag ginpadyaan sila sing daku. Mapamatud-an sang masunod nga mga henerasyon sang mga Saksi sa sini nga banwa nga matuod ang ginsiling ni apostol Pablo: “Kon ang Dios apin sa aton, sin-o ang mangin batok sa aton?”​​—⁠⁠Roma 8:31.

[Credit Line sang retrato sa pahina 25]

Berries and flowers: © R.M. Kosinscy/www.kosinscy.pl

[Retrato sa pahina 26]

Gindala si Emilia Krzok kag ang iya kabataan nga sanday Helena, Emilia, kag Jan sa temporaryo nga kampo sa Bohemia

[Retrato sa pahina 26]

Ginpatrabaho si Paweł Szalbot sa minahan sang nangindi sia sa pagsoldado

[Retrato sa pahina 27]

Bisan ginpadala ang mga kauturan sa Auschwitz kag napatay, nagpadayon ang hilikuton sa Wisła

[Retrato sa pahina 28]

Gindala si Paweł Pilch kag si Jan Polok sa kampo sang mga pamatan-on sa Lodz