Kezahalo Ye Swanela ku Hupulwa

“Mu pepezwi Mupilisi, . . . ki Kreste Mulena.”—Luka 2:11.

LILIMO ze bat’o ba 2,000 kwamulaho k’o, musali yo muñwi mwa munzi wa Betelehema n’a pepile mwana wa mushimani. Ki ba sikai mwa munzi wo ba ne ba lemuhile butokwa bwa mbututu y’o. Kono balisana ba ne ba tonela mitapi ya bona busihu, ne ba iponezi mangeloi a mañata ni ku ikutwela ona ha opela kuli: “Kanya i be ku Mulimu, kwa mahalimu a kwahalimu; kozo i be teñi mwa lifasi; batu ba shemubwe.”—Luka 2:8-14.

Hamulaho, balisana bao ba yo fumana Maria ni munn’a hae Josefa mwa sitebule sina mo ne a taluselize mangeloi. Maria na s’a beile mwana yo libizo la Jesu, mi n’a mu lobalize mwa sicelo sa limunanu mwa sitebule. (Luka 1:31; 2:12) Kacenu, ha se ku fitile lilimo ze 2,000, batu ba bañata mwa lifasi ba ipala kuli ki balateleli ba Jesu Kreste. Mi lika ze ne ezahezi fa ku pepwa kwa hae ki zona mwendi ze s’e kandekilwe hahulu ka ku fitisisa haisali.

Naha ya Spain ye latelela hahulu lizo za Sikatolika ili ye ezanga hahulu mikiti ya sizo, i fumani linzila ze ñata za ku hupula ka zona busihu bo bu ipitezi bwani bwa mwa Betelehema.

Ngilisimusi ya kwa Spain

Ku kala mwa lilimo za ma-1200, ba kwa Spain fa mikiti ya bona ba ezanga lika za ku hupula ze ne ezahezi fa ku pepwa kwa Jesu. Mabasi a mañata a panganga sicelo se sinyinyani mwa n’a lobalizwe Jesu. Mi ku beiwanga teñi batu ba ku bupa fa lizupa ba ba swaniseza balisana ni banuhi ba linaleli (kamba “malena ba balalu”) hamohocwalo ni Josefa, Maria, ni Jesu. Ka nako ya Ngilisimusi, kwa miyaho ye mituna mwa tolopo ku beiwanga maswaniso a matuna hahulu a bonisa ze ne ezahezi fa ku pepwa kwa Jesu. Ku bonahala kuli ne li Francis wa kwa Assisi ya n’a kalisize sizo seo mwa Italy kuli a kone ku hohela batu kwa taba ya mwa Bibele ya ku pepwa kwa Jesu. Hasamulaho, balapeli ba ma-Franciscan ba tumisa sizo seo mwa Spain ni mwa linaha ze ñwi ze ñata.

Fa mikiti ya Ngilisimusi ya kwa Spain, malena ba balalu bao ba tumile hahulu sina mw’a tumezi Santa Claus mwa linaha ze ñwi. Ku lumelwa kuli kuti ka la January 6, lona la Día de Reyes (Lizazi la Malena), malena bao ba fanga banana ba kwa Spain limpo ili ku likanyisa malena ba balalu ba ne ba tiselize Jesu limpo ha n’a sa zo pepwa. Kono ki ba sikai ba ba ziba kuli ze ñozwi mwa Evangeli ha li buleli palo ya banuhi ba linaleli ba ne ba il’o bona Jesu. Mi batu bao ne si malena, kono niti kikuli ne li banuhi ba linaleli. * Mi hape, banuhi bao ha se ba fundukile, Heroda n’a bulaile bashimani kaufela mwa Betelehema “ba myaha ye mibeli ni ba banyinyani ku bao” ka mulelo wa ku bulaya Jesu. Seo si bonisa kuli ne ku fitile nako ku zwa fa n’a pepezwi Jesu ku fitela fo ne ba mu potezi.—Mateu 2:11, 16.

 Ku zwa mwa lilimo za ma-1100, mwa litolopo ze ñwi za mwa Spain ku bapalwanga madrama a bonisa ze ne ezahezi fa ku pepwa kwa Jesu, hamohocwalo ni za ku pota kwa balisana mi hasamulaho ni za ku pota kwa banuhi ba linaleli kwa Betelehema. Miteñi ye, mwa litolopo ze ñata za mwa Spain, silimo ni silimo ka la January 5, ku banga ni mikiti mi “malena ba balalu” ba matiswanga mwa mota ye kabisizwe hande ni ku fita fahal’a tolopo, inze ba fa batu maswiti. Likabiso za fa Ngilisimusi ni villancicos (lipina) li tahisanga kuli mukiti wo u tabise.

Mabasi a mañata a kwa Spain a lata ku lalelanga hamoho manzwibwana a lizazi le li tatamiwa ki Ngilisimusi (December 24). Ku ciwanga lico ze cwale ka turrón (maswiti a’ pangilwe fa alumondi ni linosi), marzipan, litolwana ze omile, nama ya ngu ya ku besa, ni lico ze ñwi ze zwa kwa mawate. Mañi ni mañi mwa lubasi, nihaiba ba ba pila kwahule, ba kana ba tama misipili ye mitelele kuli ba t’o kopana hamoho ka nako yeo. Ka nako ya sico se siñwi hape sa sizo, ka la January 6, lubasi lu canga roscón de reyes, le li twi ki liñende la “Malena” mo ku beiwanga sorpresa (kanto ka kanyinyani) ka ka patilwe mwahali. Ka sizo se si swana ni seo, mwa miteñi ya Maroma, mutanga ha n’a fumana kanto ka ka patilwe kao mwa liñende la hae, n’a banga “mulena” lizazi leo.

“Nako ya Silimo ya Tabo ni Mipateho Hahulu”

Ibe kuli ku latelelwa sizo sifi kamba sifi mwa silalanda sa mina, Ngilisimusi se li ona mukiti o tumile hahulu mwa lifasi. Buka ya The World Book Encyclopedia i bulela kuli nako ya Ngilisimusi ki “nako ya silimo ya tabo ni mipateho hahulu ku bolule-lule ba Bakreste ni ba bañwi ba ba si Bakreste lifasi kaufela.” Kana yeo ki nto ye nde?

Kaniti ku pepwa kwa Kreste ha ku konwi ku libalwa. Taba ya kuli mangeloi ne a shaezi kuli kezahalo yeo ne i ka tahisa ‘kozo ni ku shemubiwa kwa batu,’ i paka butokwa bwa ku pepwa k’o.

Nihakulicwalo, Juan Arias, mubihi wa makande wa kwa Spain, u li: “Kwa makalelo a Bukreste, ne ku sa ezwangi mikiti ya ku hupula ze ne ezahezi fa ku pepwa kwa Jesu.” Haiba ku cwalo he, mukiti wa Ngilisimusi u simuluha kai? Ki ifi nzila ye nde ya ku hupula ka yona ku pepwa ni bupilo bwa Jesu? Mwa taba ye tatama, mu ka fumana likalabo kwa lipuzo zeo.

[Litaluso za kwatasi]