Sakey a Makatantandan Inkianak

‘Natan ya agew et nianak ed sikayo so sakey a Manangilaban, a sikato so Kristo a Katawan.’​—Lucas 2:11.

MANGA duan libon taon lay apalabas, sakey a bii diad baley na Betlehem so angiyanak na ugaw a laki. Pigpigara a manaayam diman so akatebek ed kabaliksan na satan ya inkianak. Balet, pigara a managpastol, a sanlabin manbabantay ed saray pulok da diad uma, so akanengneng ed dakerakel ya anghel tan nadngel da ran mankakanta: “Gloria ed Dios ed sankatageyan, tan dia ed dalin deen ed saray totoo a sikara so panliketan ton maong.”​—Lucas 2:8-14.

Kayari na satan, aromog na saray managpastol si Maria tan say asawa ton si Jose, diad sakey a kuwadra, unong ya imbaga na saray anghel a pakaromogan da. Say ugaw, a nginaranan nen Maria na Jesus, so imparukol ed sakey ya atotong diad kuwadra. (Lucas 1:31; 2:12) Natan, duan libo a taon lay apalabas, ngalngalin kakatlo ed sankatooan so mangibabagan tutumboken da si Jesu-Kristo. Tan saray ebento a misiglaotan ed inkianak to so nagmaliw a basiyan na sakey ya istorya a mas mabetbet a nisasalaysay nen say dinan man nin istorya ed awaran na too.

Say bansan España, a walaan na niletneg a maong a Katolikon tradisyon tan marunong ed tradisyonal iran piesta, so amawala na dakel a paraan na pannodnonot ed satan a nikaduman labi ed Betlehem.

Say Krismas ed España

Manlapu la nen koma-13 a siglo, say Belen so sakey ed saray kabkabat a kabiangan na saray selebrasyon ed España. Dakel a pamilya so manggagawa na melag a representasyon na kuwadra ya angiparukolan ed si Jesus. Ililitrato na saray too-toon gawa ed langa iray managpastol tan saray Mago (odino “taloran ari”), ontan met ed si Jose, Maria, tan si Jesus. Saray babaleg a Belen a walaan na saray too-too a ngalngalin singa-kabaleg na too so mabetbet ya ipupuesto diad asingger ed saray munisipyo legan na Krismas. Mapatnag a si Francis na Assisi so angigapo ed sayan kustombre diad Italya pian ipaimano ed totoo so salaysay na Ebanghelyo nipaakar ed inkianak nen Jesus. Diad saginonor et inyalibansa itan na saray Franciscan a monghe diad España tan diad dakel niran bansa.

Saray Mago so walaan na prominentin betang diad saray selebrasyon na Krismas ed España, a singa si Santa Claus diad arum a bansa. Ipapasen a saray Mago so manreregalo ed saray ugugaw ed España no Enero 6, Día de Reyes (Agew na Saray Ari), no panon a saray Mago so angawit na saray regalo ed kapangiyanak a Jesus, unong ed sisiaen na karaklan. Balet, dagdaiset a totoo so makaamta ya agsinalambit na Ebanghelyo no pigaran Mago so binmisita ed si Jesus. Imbes ya arari, sikaray mas suston abidbiran bilang astrologo. * Sakey ni, kayarin binmisita iray Mago, impapatey nen Herodes so amin ya ugaw a laki ed Betlehem a “mantaon na duaran taon tan mamaleksab” diad getma ton napapatey si Jesus. Satan so mangipatnag ya agawa so imbisita ra sanen abayag lan nianak si Jesus.​—Mateo 2:11, 16.

 Manlapu la nen koma-12 a siglo, arum a baley ed España so mangipapalabas ed eksena na inkianak nen Jesus diad saray teatro, a pati say imbisita na saray managpastol diad Betlehem tan diad saginonor et saray Mago. Diad kaplesan, maslak a syudad ed España so manggagawa na cabalgata, odino parada, kada Enero 5, a legan na satan et ililibot ed sentro na syudad so “taloran ari” ya akalugan ed adekorasyonan a karusa, tan mangisasabuyag ira na saray kendi ed saray ombabantay. Saray tradisyonal a dekorasyon ed Krismas tan villancicos (saray karoling) so lalon mamapaligsa ed okasyon.

Labalabay na maslak a pamilyan Kastila so nawalaan na Noche Buena (Disyembre 24). Kabiangan ed saray tradisyonal a kakanen so turrón (palamis a gawa ed almond tan dilo), marzipan, impamagan prutas, inkalot a kordero, tan saray nakan a manlalapud dayat. Saray membro na pamilya, anggan saramay manaayam ed arawi, so nayarin mansasagpot a tuloy pian makapanduroypo parad sayan okasyon. Legan na sananey nin tradisyonal a panangan, diad Enero 6, pandurungoan na pamilya so roscón de reyes, malimpek a keyk na “saray Ari” a walay sorpresa (sakey a pigurin) ya akaamot ed dalem. Say ontan met a kustombre ed panaon na Roma so mangiiter na pankanawnawa ed sakey ya aripen a magmaliw ya “ari” ed satan ya agew no nipabtang ed sikato so akaamotan na pigurin.

“Say Sankaliketan tan Sanka-okupadoan a Panaon ed Taon”

Antokaman so gagawaen a kustombre ed lokal, say Krismas so manunaan la natan ya okasyon a seselebraan ed sankamundoan. Deneskribe na The World Book Encyclopedia so Krismas bilang “say sankaliketan tan sanka-okupadoan a panaon ed taon parad minilyon a Kristiano tan arum ya aliwan-Kristiano ed interon mundo.” Kasin pankaabigan itan?

Malinew a say inkianak nen Kristo et sakey a maawaran ya ebento. Say impangipakabat a mismo na saray anghel ed satan bilang manangiyabawag na ‘deen ed saray totoo a panliliketan a maong’ so malinew a mamapaneknek ed kabaliksan na satan.

Anggaman kuan, “nen inmuna iran panaon na Inkakristiano, say Belen so agsinelebraan bilang sakey a piesta,” so impabitar na sakey a Kastilan dyurnalista a si Juan Arias. No ontan, iner so ginapoan na panagselebra ed Krismas? Antoy sankaabigan a paraan na pannonot ed inkianak tan bilay nen Jesus? Naromog mo so ebat ed saratan a tepet diad onsublay ya artikulo.

[Paimano ed leksab]