Kubabika Uko Tikwenera Kukumbuka

“Wamubabiwirani Mponoski, uyo ndi Khristu Fumu.”—Luka 2:11.

VILIMIKA 2000 ivyo vyajumpha, mwanakazi wa mu muzi wa Betelehemu wakababa mwana msepuka. Ŵanthu ŵacoko waka mu muzi uwu ndiwo ŵakamanya kuti kwababika munthu wakuzirwa. Kweni ŵaliska awo ŵakachezeranga na viŵeto kuthondo ŵakawona ŵangelo ŵanandi comene, ndipo ŵakaŵapulika ŵakwimba kuti: “Ucindami kwa Ciuta kucanya, na pa caru capasi cimango mu ŵanthu ŵeneawo wakuca nawo.”—Luka 2:8-14.

Kufuma apo, ŵaliska ŵakasanga Mariya na mfumu wake Yosefe mu ciŵaya, umo ŵangelo ŵakayowoyera. Mariya wakamuthya Yesu, ndipo wakamugoneka mu cakulyeramo vyakuŵeta mukati mu ciŵaya. (Luka 1:31; 2:12) Sono pajumpha vilimika 2000, ndipo ŵanthu ŵanandi comene ŵakuti ŵakulondezga Yesu Khristu. Nakuti ŵanthu ŵalongosora kanandi waka ivyo vikacitika apo Yesu wakababikira, panyake kuluska nkhani zose izo zayowoyeka mu mdauko.

Ku Spain, uko ŵanandi Mbakatolika, ndipo ŵakutemwa kusopa ŵatuŵa, ŵanthu ŵakukumbukira usiku wapadera uwo Yesu wakababikira mu Betelehemu. Ŵakucita ici mu nthowa zinandi.

Umo Ŵakucitira Khisimasi ku Spain

Kwamba m’ma 1200, ŵanthu ŵa ku Spain ŵakulongora umo Yesu wakababikira pa viphikiro vya mu caru cawo. Mu mbumba zinandi ŵakupanga cakulyeramo viŵeto ico ŵakagonekamo Yesu. Ŵakuwumba vimwanchi vya ŵaliska na Ŵamagi (panji “mafumu ghatatu”), kweniso vya Yosefe, Mariya na Yesu. Pa nyengo ya Khisimasi, ŵakwimika vimwanchi vikuru nga mbanthu musi mu nyumba zakucitiramo vyakusanguluska, ivyo vikulongora kubabika kwa Yesu. Vikuwoneka kuti Francis wa ku Assisi ndiyo wakayambiska kaluso aka mu Italy kuti ŵanthu ŵatoleke mtima na nkhani za kubabika kwa Yesu. Ŵasambiri ŵa Francis ndiwo ŵakathandazga kaluso aka ku Spain na vyaru vinyake.

Ŵamagi mbakuzirwa pakukumbukira Khisimasi ku Spain, nga umo mu vyaru vinyake pakuŵira vimanyikwiro vya uyo ŵakuti Santa Claus panji kuti Dada Khisimasi. Ŵakugomezga kuti Ŵamagi ŵakupeleka vyawanangwa ku ŵana ŵa ku Spain pa Janyuwale 6, deti ilo likucemeka Día de Reyes (Zuŵa la Mafumu). Ŵakuti ŵakuyezga Ŵamagi awo ŵakiza na vyawanangwa kwa Yesu apo wakaŵa bonda. Kweni mbacoko waka awo ŵakumanya kuti Nkhani zakulongosora umoyo wa Yesu mu Baibolo zikuphara yayi unandi wa Ŵamagi awo ŵakaluta kukawona Yesu. Nakuti Ŵamagi ŵakaŵa mafumu yayi, iwo ŵakaŵa ŵakusanda nyenyezi. a Kweniso Ŵamagi ŵakati ŵaluta, Herode wakakoma ŵabonda wose ŵasepuka mu Betelehemu, “ŵa  vilimika viŵiri na awo [ŵakaŵa] ŵandafikepo” mwakuti Yesu wakomekere kumoza. Ici cikung’anamura kuti Ŵamagi ŵakaluta kukawona Yesu pakati pajumpha kanyengo kufuma apo wakababikira.—Mateyu 2:11, 16.

Kwamba mu vilimika vya 1100, mu misumba yinyake ku Spain ŵakucita seŵero la kubabika kwa Yesu na kulongora ŵaliska ŵakwiza ku Betelehemu, ndipo pamanyuma pake ŵakulongora Ŵamagi. Lero mu misumba yinandi ku Spain ŵakucita cabalgata, panji kuti pelete, pa Janyuwale 5, cilimika cilicose. “Mafumu” ghatatu ghakukwera galimoto yakutozgeka makora na kuluta mu msumba, ndipo ŵakugaŵira ŵanthu switi. Kuti vinthu vinozge, ŵakutozga malo na maluŵa gha pa Khisimasi na kwimba sumu.

Ku Spain, ŵanandi mu mbumba zawo ŵakutemwa kunozga cakurya ciwemi ca namise pa Disemba 24. Pakuŵa vyakurya vya ku Spain nga ni turrón (switi izo ŵakuzipanga kufuma ku maluŵa na uci), marzipan, vipasi vyakwanika, nyama ya mberere yakocha na somba. Ŵanthu ŵa mbumba yimoza ŵakuyezgayezga kukumana pamoza pa nyengo yapadera iyi. Kweniso pa Janyuwale 6, mbumba zikukumana na kurya roscón de reyes, panji kuti keke ya “Mafumu” iyo mukati ŵakubisamo kanthu kakucemeka sorpresa. Ku Roma nako ndimo ŵakacitiranga, ndipo muzga uyo wapika cigaŵa ca keke ico mukaŵanga kanthu ndiyo ŵakatenge ni “fumu” zuŵa ilo.

“Nyengo Iyo Ŵanthu Ŵakukondwa na Kutangwanika Comene mu Cilimika”

Pa maluso ghose agho ŵanthu ŵali kwamba, Khisimasi ndiyo yatora malo comene pa caru cose capasi. Buku la World Book Encyclopedia likuti Khisimasi ni “nyengo iyo ŵanthu ŵakukondwa na kutangwanika comene mu cilimika pa caru cose capasi, kwali Mbakhristu panji yayi.” Kasi nchiwemi kucita nthena?

Kwambura kukayika, kubabika kwa Khristu cikaŵa cinthu cakuzirwa. Na ŵangelo wuwo ŵakapharazga kuti ili likaŵa jando la “cimango mu ŵanthu ŵeneawo wakuca nawo,” kulongora kuti cikaŵa cakucitika cakuzirwa.

Ndipouli, “apo Cikhristu cikayambiranga, kukaŵavya cikumbusko ca kubabika kwa Yesu,” ndimo wakayowoyera Juan Arias, mutolamakani wa ku Spain. Usange ndimo viliri, kasi Khisimasi yikafuma nkhu? Kasi ni nthowa wuli yiwemi comene iyo tingakumbukira kubabika ndiposo umoyo wa Yesu? Nkhani ya panthazi yimuzgoraninge mafumbo agha.

[Mazgu ghamusi]