Na Nki Mambu Bantu Fwete Yibuka Yezu Kristu?

Yezu Kristu “kuvandaka mpenza ti bupusi kuluta bantu yonso ya mezingaka na ntoto.”​—“The World Book Encyclopedia.”

BANTU keyibukaka bantu ya nene sambu na mambu ya bo mesalaka. Kansi, sambu na nki bantu mingi keyibukaka Yezu sambu na lubutuku na yandi na kisika ya kuyibuka yandi sambu na mambu ya yandi salaka? Na Kikristu ya mvimba, bantu mingi lenda ta mambu yina kulutaka na lubutuku na yandi. Bantu ikwa keyibukaka mpi kesalaka ngolo na kusadila malongi na yandi ya kuluta mfunu ya kele na Disolo na yandi na zulu ya Ngumba?

Ya kyeleka, lubutuku ya Yezu kuvandaka dyambu mosi ya nene, kansi balongoki na yandi ya ntete kutulaka dikebi mingi na mambu ya yandi salaka mpi longaka. Ntembe kele ve nde Nzambi kuvandaka ve ti dibanza nde lubutuku ya Kristu  kunata bantu na kuvilana luzingu na yandi ntangu yandi yelaka. Kansi, nkinsi ya Lubutuku menungaka na kunata bantu na kuvilana kimuntu ya Kristu mpi kuyindula kaka masolo ya mambu yina kesalamaka na nkinsi ya Kubutuka na yandi ya bantu kebulaka.

Ngyufula yankaka ya ketungisaka bantu kebasika sambu na yina metala mutindu bantu ketaka Nkinsi ya Lubutuku. Kana Yezu kuvutukaka na ntoto bubu yai, inki yandi zolaka kuyindula mutindu bantu mekumisaka nkinsi ya Lubutuku na yandi bonso okazio ya kusala mumbongo? Bamvula mafunda zole meluta, Yezu kwendaka na tempelo na Yeruzalemi. Yandi wilaka bantu yina vandaka kushanze mbongo ti bayina vandaka kuteka bima makasi mingi sambu bo vandaka kusadila nkinsi ya dibundu ya Bayuda sambu na kuzwa mbongo mingi. Yandi tubaka nde: “Beno katula bima yai awa! Nzo ya Tata na mono beno lenda kumisa yo zandu ve!” (Yoane 2:13-16) Yo ke pwelele nde Yezu kundimaka ve nde bantu kuvukisa mumbongo ti lusambu.

Bantu mingi ya masonga ya dibundu ya Katolika na Espagne kekuditungisaka sambu na mumbongo yina kesalamaka na nkinsi ya Lubutuku. Kansi, yo kemonana nde mpila ya kubuyisa bantu na kukonda kusala mumbongo kele ve kana beto tala mambu mingi ya bantu kesalaka na nkinsi ya Lubutuku. Juan Arias, muntu mosi ya kemwangaka bansangu, ketuba nde: “Bantu yina, kele na kati ya Bukristu, ya kebokutaka sambu na mutindu nkinsi ya Lubutuku mekumaka ‘nkinsi ya mimpani,’ ya bantu kekudipesaka mingi na byese mpi na kusumba bima mingi kuluta mambu ya lusambu, kezabaka ve nde ata na luyantiku ya nkinsi ya Kubutuka ya Yezu . . . bantu kukotisaka dezia mambu mingi yina vandaka kusalama na nkinsi ya mimpani ya Roma [ya mwini].”​—El País, Desembri 24, 2001.

Na bamvula ya meluta, bantu mingi ya Espagne ya kemwangaka bansangu mpi ba ansiklopedi mingi kusonikaka sambu na kumonisa nde bankinsi ya Lubutuku ti mambu ya mumbongo ya bantu mekumaka kusala kukatukaka na mimpani. Sambu na yina metala dati ya kuta nkinsi ya Lubutuku, Enciclopedia de la Religión Católica ketuba na masonga yonso nde: “Ziku kikuma kupusaka Dibundu ya Katolika na kubaka desizio ya kutula dati yai nkinsi [ya Lubutuku] kele sambu na kikalulu na yo ya kuyingisa bankinsi ya mimpani na bankinsi ya Bukristu. . . . Beto mezaba nde na ntangu yina na Roma, mimpani kutulaka kilumbu ya Desembri 25 bonso kilumbu ya kuta nkinsi ya natalis invicti, lubutuku ya ‘mwini yina muntu lenda nunga ve.’”

Mutindu mosi, Enciclopedia Hispánica ketuba nde: “Dati ya Desembri 25 ya bo ketaka nkinsi ya Lubutuku kele ve dati ya mekatukaka na kutanga na sikisiki yonso kilumbu ya Yezu kubutukaka, kansi yo katukaka na mutindu bantu zolaka kukumisa bankinsi ya nsungi ya ntangu mpi ya madidi yina bo vandaka kuta na Roma bonso bankinsi ya Bukristu.” Inki mutindu bantu ya Roma vandaka kuta nkinsi ya kubasika ya mwini na zulu na nsungi ya madidi? Bo vandaka kusala bafeti, kudipesa na byese, mpi kupesana bakado. Sambu bamfumu ya mabundu vandaka kuzola ve kufwa bankinsi yina bantu mingi vandaka kuta, bo kumisaka yo “nkinsi ya Bukristu” na mpila bo kumaka kubinga yo lubutuku ya Yezu na kisika ya kubinga yo lubutuku ya mwini.

Na luyantiku, na mvu-nkama ya iya mpi ya tanu, bantu kuyambulaka ve nswalu na kusambila mwini mpi kusala mambu ya bo yikanaka na kusala na lusambu ya mwini. “Santu” Augustin ya Katolika (354-430 ya T.B.) kumonaka mbote na kusyamisa bampangi na yandi Bakristu na kukonda kuta kilumbu ya Desembri 25 mutindu mimpani vandaka kusala sambu na kupesa lukumu na mwini. Tii bubu yai, mambu mingi ya bo vandaka kusala na bankinsi ya ntama ya Roma kesalamaka mingi.

 Nkinsi ya Kuluta Mbote Sambu na Byese mpi Mumbongo

Na nima ya bamvu-nkama mingi, mambu mingi kusalaka nde nkinsi ya Lubutuku kukuma nkinsi ya bantu mingi mpenza, ya bo ketaka na bansi mingi sambu na kudipesa na byese mpi na mumbongo. Dyaka, mambu yina bo vandaka kusala na bankinsi yankaka ya nsungi ya madidi, mingimingi yina bo vandaka kuta na nordi ya Eropa, kukotaka malembe-malembe na bafeti yina kuyantikaka na Roma. a Ebuna na mvu-nkama ya 20, bantu ya mumbongo ti bantu yina melongukaka mutindu ya kuteka bima mingi kukotisaka na mayele yonso bikalulu yina zolaka kunatila bo mbongo mingi.

Inki mambu yo mebutaka? Bantu mekumaka kutula dikebi mingi na nkinsi ya lubutuku ya Kristu kansi na ntendula na yo ve. Mbala mingi, bantu ketangaka nkutu ve ata zina ya Kristu na ntangu bo ketaka nkinsi ya Lubutuku. Zulunalu ya Espagne El País ketuba nde: “[Nkinsi ya Lubutuku] kele nkinsi mosi ya inza ya mvimba, ya bantu kesalaka na dibuta, mpi konso muntu ketaka yo mutindu yandi mosi mezola.”

Komantere yai kemonisa mambu ya ke na kusalama na Espagne mpi na bansi mingi yankaka na inza ya mvimba. Na ntangu bantu ke na kulutisa ndilu na mutindu ya kuta nkinsi ya Lubutuku, nzayilu ya Kristu ke na kukulumuka. Na kutuba ya mbote, nkinsi ya Lubutuku mevutulaka mpenza bantu na mambu yina vandaka kusalama na Roma na ntangu ya ntama: kudipesa na byese, kusala bafeti, mpi kupesana bakado.

Mwana Mebutukila na Beto

Kana mutindu bantu ketaka nkinsi ya Lubutuku kewakana mpenza ve ti Kristu, inki mutindu Bakristu ya kyeleka fwete yibuka lubutuku mpi luzingu ya Kristu? Bamvu-nkama nsambwadi na ntwala ya lubutuku ya Yezu, Yezaya kutubaka mutindu yai sambu na yandi: “Mwana me butuka na beto! Nzambi me pesa beto mwana ya bakala! Yandi yina muntu ta yalaka beto.” (Yezaya 9:5) Sambu na nki Yezaya kumonisaka nde lubutuku ya Yezu mpi mukumba ya yandi tavanda na yo zolaka kuvanda mfunu mingi? Sambu Yezu zolaka  kukuma mfumu ya ngolo. Bantu zolaka kubinga yandi Mfumu ya Ngemba, mpi ngemba to kiyeka na yandi ya kintotila zolaka kuvanda ve na nsuka. Dyaka, kimfumu ya Yezu tasalaka mambu na nzila ya ‘masonga ti kieleka.’​—Yezaya 9:6.

Wanzyo Gabriele kuvutukilaka mambu yina Yezaya kutubaka ntangu yandi zabisaka Maria kubutuka ya Yezu na bilumbu yina vandaka kukwisa: “Yandi ta vanda muntu ya nene. Zina na yandi ta vanda Mwana ya [Muntu ya Kuluta Kuzanguka, NW]. Mfumu Nzambi ta tula yandi ntotila bonso vandaka nkaka na yandi Davidi. Yesu ta yalaka bantu ya Israele mvula na mvula; Kimfumu na yandi ta suka ve.” (Luka 1:32, 33) Yo ke pwelele nde ntendula ya ntetentete ya lubutuku ya Yezu vandaka kuwakana ti kisalu yina Kristu zolaka kusala bonso Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi yina Nzambi meponaka. Kimfumu ya Yezu lenda natila bantu yonso mambote, ti nge, yika mpi bantu ya nge kezolaka. Ya kyeleka, bawanzyo kumonisaka nde lubutuku na yandi zolaka kunata ‘ngemba na nsi-ntoto na bantu yina ya Nzambi kendimaka.’​—Luka 2:14.

Nani kevandaka ve na mpusa ya kuzinga na inza mosi ya ngemba mpi ya lunungu? Kansi sambu na kusepela na ngemba yina luyalu ya Kristu tanata, beto fwete sepedisa Nzambi mpi kuvanda ti bangwisana ya mbote ti yandi. Yezu kutubaka nde kitambi ya ntete sambu na kuvanda na bangwisana ya mutindu yina kele kulonguka mambu yina metala Nzambi mpi Kristu. Yezu kutubaka nde: “Luzingu ya mvula na mvula kesongidila nde: bo longuka na kuzaba nge, Nzambi mosi kaka ya kyeleka, mpi muntu yina ya nge tindaka, Yezu Kristu.”​—Yoane 17:3, NW.

Kana beto mezaba Yezu mbote, beto fwete sosa dyaka ve kuzaba mutindu yandi kezolaka nde beto yibuka yandi. Keti yo tavanda na kudya, kunwa, mpi kupesana bakado na dati yina mimpani vandaka kuta nkinsi mosi ya ntama? Yo kemonana ve nde yo lenda salama mutindu yina. Na mpimpa yina yandi zolaka kufwa, Yezu kusongaka balongoki na yandi mambu yina yandi vandaka kuzola nde bo sala. “Muntu yina ke ndimaka bansiku na mono ti ke landaka yo, yandi muntu ke zolaka mono. Tata na mono ta zolaka muntu yina ke zolaka mono; mono ta zolaka mpi yandi, mono ta monikaka na yandi.”​—Yoane 14:21.

Bambangi ya Yehowa mesalaka programe ya nene ya kulonguka Masonuku ya Santu, yina mesadisaka bo na kubakisa mambu yina Nzambi ti Yezu kelombaka beto. Bo tavanda na kyese ya kusadisa nge na kuzaba mambu yina ya mfunu na mpila nde nge yibuka Yezu mutindu yandi kezolaka nde beto yibuka yandi.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Lupangu/Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

Keti Biblia Kebuyisaka Kusala Feti mpi Kupesana Bakado?

Kupesana Bakado

Biblia kendimaka nde beto pesana bakado, sambu yo kebinga Yehowa yandi mosi nde Mupesi ya “makabu yonso ya mbote mpenza.” (Yakobo 1:17) Yezu kumonisaka nde bibuti ya mbote tapesaka bana na bo bakado. (Luka 11:11-13) Banduku mpi bampangi ya Yobi kupesaka yandi bakado ntangu yandi belukaka. (Yobi 42:11) Kansi, kupesa bakado mutindu yina kulombaka ve nde yo salama na bilumbu ya feti ya nene. Yo vandaka kukatuka na ntima.​—2 Korinto 9:7.

Kuvukana na Kati ya Dibuta

Kuvukana na kati ya dibuta lenda sadisa mpenza bantu ya dibuta na kuvanda na bumosi, mingimingi kana bo kezingaka dyaka ve na nzo mosi. Yezu ti balongoki na yandi kukwendaka na feti ya makwela na Kana. Ntembe kele ve nde feti yango kuvukisaka bantu ya mabuta mingi mpi banduku. (Yoane 2:1-10) Dyaka, na kingana ya Yezu ya mwana yina kuvilaka, tata kusalaka feti mosi ya nene sambu mwana na yandi kuvutukaka. Na feti yango, bo bulaka miziki mpi bo kinaka.​—Luka 15:21-25.

Kudya Madya ya Kitoko

Mbala mingi Biblia ketubilaka bansadi ya Nzambi kedya madya ya kitoko na kati ya dibuta, ti banduku, to ti bansambidi yankaka. Ntangu bawanzyo tatu kwendaka kutala Abrahami, yandi salaka feti mpi bo dyaka ngombe, midiki, manteka, mpi bagato ya kusala bonso mbuma. (Kuyantika 18:6-8) Salomo kutubilaka ‘kudya, kunwa, mpi kumona kyese’ bonso dikabu ya mekatuka na Nzambi.​—Longi 3:13; 8:15.

Yo ke pwelele nde Nzambi kezolaka nde beto kabula madya ya kitoko ti banduku mpi mabuta na beto, mpi yandi kezolaka nde beto pesana bakado. Beto kele ti baokazio mingi mpenza ya kusala yo na konso ntangu yina ya beto kezola na kati ya mvu.