Jesu Kreste U Lukelwa ku Hupulwa Cwañi?

Jesu Kreste “luli ki yo muñwi wa batu ba ba kile ba ba teñi ba ba susuelize hahulu ba bañwi.”—“The World Book Encyclopedia.”

BATU ba ba m’ata hañata ba hupulwanga ka ze ne ba ezize. Kacwalo ki kabakalañi batu ba bañata ha ba hupula Jesu ka za ku pepwa kwa hae ku fita ka za n’a ezize? Mwa likeleke kaufela za Krestendomu, ba bañata ba kona ku kandeka ze ne ezahezi fa ku pepwa kwa hae. Ki ba bakai ba ba hupula ni ku lika ku latelela lituto za hae ze nde za n’a lutile mwa Ngambolo ya hae ya fa Lilundu?

Ki niti kuli ku pepwa kwa Jesu ne li nto ye tuna, kono balutiwa ba hae ba kwa makalelo ne ba bulezi hahulu ka za lika za n’a ezize ni za n’a lutile ku fita za ku pepwa kwa hae. Kaniti  Mulimu n’a si ka lela kuli ku pepwa kwa Kreste ku koñomekwe hahulu ku fita lika za n’a ezize ha s’a hulile. Niteñi, Ngilisimusi ka matangu a yona a za ku pepwa kwa Kreste i konile ku hatikela litaba za bupilo bwa hae.

Ku zuha puzo ye ñwi ye filikanya ka za mo i ezezwanga mikiti ya Ngilisimusi. Jesu ha n’a ka kuta fa lifasi kacenu, n’a ka nahanañi ka za lipisinisi ze eziwanga kabakala Ngilisimusi? Lilimo ze 2,000 kwamulaho k’o, Jesu n’a ile kwa tempele mwa Jerusalema. N’a filikanyizwe hahulu ki bacinci ba mali ni balekisi ba ne ba ezeza pisinisi fa mukiti wa bulapeli bwa Sijuda. N’a ize: “Mu tuse zeo kaufela; ndu ya Ndate mu si ke mwa i eza lilekelo.” (Joani 2:13-16) Kwa bonahala hande kuli Jesu n’a si ka lumeleza bulapeli ku kopanyiwa ni lipisinisi.

Makatolika ba bañata ba ba sepahala mwa Spain ba bilaezwa ki lipisinisi ze sweli ku ekezeha fa mikiti ya Ngilisimusi. Niteñi, mwendi ha ku na mwa ku feliseza lipisinisi zeo, ha lu ka nahana ka za simuluho ya lizo ze ñata za fa Ngilisimusi. Juan Arias, mubihi wa makande, u li: “Ba ba mwa likeleke za Sikreste ba ba bilaela kuli mukiti wa Ngilisimusi se li mukiti wa ‘sihedeni’ mi se u li hahulu mukiti wa ku itabisa ni wa lipisinisi ku fita ku ba wa bulapeli, hañata ha ba zibi kuli nihaiba kwa simuluho ya ona luli, Mukiti wo . . . ne u na ni kale ni lizo za mukiti wa Maroma wa sihedeni [wa lizazi].”—El País, December 24, 2001.

Mwa lilimo za cwanoñu fa, libuka ze ñata ni babihi ba makande ba kwa Spain ba bulezi ka za simuluho ya sihedeni ya mikiti ya Ngilisimusi hamohocwalo ni lipisinisi za fa mikiti yeo. Ka za lizazi la Ngilisimusi, Enciclopedia de la Religión Católica i bulela patalaza kuli: “Ku bonahala kuli keleke ya Katolika ze ne i tomezi lizazi le ki kabakala mukwa wa yona wa ku yolisa mikiti ya sihedeni ka mikiti ya Sikreste. . . . Lwa ziba kuli mwa Roma ka nako yeo, bahedeni ne ba tomile December 25 sina lizazi la mukiti wa natalis invicti, lizazi la ku pepwa kwa ‘lizazi le li m’ata.’”

Buka ya Enciclopedia Hispánica ni yona i li: “Lizazi la December 25 ne li si ka tomiwa ku ba lizazi la Ngilisimusi ka libaka la kuli ki lona lizazi luli la n’a pepilwe Jesu kono ne li ka libaka la ku fetula mikiti ya maliha ye n’e ezwanga mwa Roma kuli i be mikiti ya Sikreste.” Maroma ne ba ezanga cwañi mukiti wa ku tabela ku pazula kwa lizazi mwa maliha? Ne li ka ku eza mikiti ya malyalya, ya lilata, ni ya ku fanana limpo. Bakeñisa kuli ba bahulu ba keleke ne ba zina-zina ku felisa mukiti o n’o tumile wo, ba “u fetula ku ba wa Sikreste” ka ku u biza mukiti wa ku pepwa kwa Jesu ku fita ku ba mukiti wa ku pepwa kwa lizazi.

Kwa makalelo, ili mwa lilimo za ma-300 ni ma-400, lizo za ku lapela lizazi ne li si ka shwa ka bubebe. Augustine, ya twi ki Muhalalehi wa Katolika (354-430 C.E.) n’a ikutwile kuli n’a tamehile ku laela balumeli sina yena kuli ba si ke ba tabelanga lizazi la December 25 sina bahedeni mo ne ba ezezanga fa mikiti ya ku tabela lizazi. Nihaiba kacenu, lizo za ikale za mikiti ya Siroma ku bonahala kuli li sa ipa m’ata.

 Mukiti O Tisa Munyaka ni ku Fumanisa Mali

Ka lilimo-limo ze fitile, ku bile ni lika ze ñwi ze tahisize kuli Ngilisimusi i be mukiti o tumile hahulu mwa linaha kaufela kwa ku itabisa ni kwa ku eza lipisinisi. Mi hape lizo za mikiti ye miñwi ye ezwanga maliha, sihulu mikiti ye ezwanga kwa mutulo wa Yurope, ne li nze li kena hanyinyani-hanyinyani mwa mukiti wo o n’o simuluhile kwa Roma. * Mi mwa lilimo za ma-1900, balekisi ni bafundoti ne ba tukufalezwi ku hulisa sizo sifi ni sifi se ne si kona ku ba tahiseza masheleñi a mañata.

Ku zwileñi mwateñi? Batu se ba tabela hahulu za ku pepwa kwa Kreste ku fita ze ku talusa. Hañata nihaiba lona libizo la Kreste ha li utwahalangi fa mikiti ya sizo ya Ngilisimusi. Mutende wa kwa Spain o bizwa El País u li: “[Ngilisimusi] ki mukiti wa lifasi kaufela, o eziwa ka lubasi, mi mañi ni mañi u u eza ka mw’a latela.”

Pulelo yeo i bonisa mukwa o sweli ku hula mwa Spain ni mwa linaha ze ñwi ze ñata mwa lifasi kaufela. Mikiti ya Ngilisimusi ha i nze i hula cwalo, zibo ya ku ziba Kreste yona ya fokola. Mi niti kikuli mikiti ya Ngilisimusi se i kutezi mo ne i belanga sa pili mwa linako za Maroma—se li mikiti ya lilata, ya malyalya, ni ya ku fanana limpo.

Lu Pepezwi Mwana

Haiba mukiti wa sizo wa Ngilisimusi ha u ami Kreste, Bakreste ba niti ba swanela ku hupulangañi he ka za ku pepwa ni bupilo bwa Kreste? Lilimo ze 700 pili Jesu a si ka pepwa kale, Isaya n’a polofitile ka za hae kuli: “Lu pepezwi mwana, lu filwe wa mushimani: Bulena bu ka bewa fa liheta la hae; mi u ka bizwa Ya Babazwa, Muelezi, Mulimu ya Mata, Ndate wa kamita, Mulena wa Kozo.” (Isaya 9:6) Ki kabakalañi Isaya ha n’a bonisize kuli ku pepwa  kwa Jesu ni za n’a ka eza hasamulaho ne li ka ba za butokwa? Kakuli Jesu n’a ka ba mulena ya m’ata. N’a ka bizwa Mulena wa Kozo, mi kozo ni puso ya hae ha li na ku fela. Ku zwa f’o puso ya Jesu ne i ka tiiswa “ka likatulo ni ka mulao.”—Isaya 9:7.

Lingeloi Gabriele ne li kutezi ku bulela manzwi ao a Isaya ha ne li bulelezi Maria ka za ku pepwa kwa Jesu. Ne li polofitile kuli: “Yena u ka ba yo mutuna, a bizwe Mwana wa Muambakani-ya-Pahami, mi Mulena u ka mu fa situlo sa bulena sa Davida, ndat’ahe. U ka busa ba ndu ya Jakobo ku ya ku ile; mi bulena bwa hae ha bu na ku fela.” (Luka 1:32, 33) Kwa iponahaza hande kuli ku pepwa kwa Jesu ku butokwa kabakala musebezi wa n’a ka peta Kreste ka ku ba Mulena ya ketilwe wa Mubuso wa Mulimu. Puso ya Kreste ya kona ku tusa bote, ku kopanyeleza mina ni batu be mu lata. Mane, mangeloi n’a bulezi kuli ku pepwa kwa hae ne ku ka tahisa kuli “kozo i be teñi mwa lifasi; batu ba shemubwe.”—Luka 2:14.

Ki mañi ya sa tabeli ku pila mwa lifasi la kozo ni mulao? Kono kuli lu ikole kozo ye ka tahiswa ki puso ya Kreste, lu lukela ku tabisa Mulimu ni ku ba ni silikani se sinde ni yena. Jesu n’a bulezi kuli muhato wa pili o lu swanela ku nga kuli lu be ni silikani seo ki ku ituta ka za Mulimu ni Kreste. Jesu n’a ize: “Bupilo bo bu sa feli, kikuli ba ku zibe, Wena, Mulimu a nosi wa niti, ni y’o lumile, yena Jesu Kreste.”—Joani 17:3.

Ha se lu zibile Jesu hande, lu ka ziba ka mwa tokwela kuli lu mu hupulele. Kana ki ka ku ca, ku nwa, ku fanana limpo fa lizazi le li zamaelela ni lizazi la mukiti wa sihedeni? Batili, ha ku bonahali cwalo. Busihu bwa lizazi la hae la mafelelezo, Jesu n’a taluselize balutiwa ba hae za n’a tokwa. “Ya utwa litaelo za ka, mi a li mamela, ki yena ya ni lata. Mi ya ni lata, u ka latwa ki Ndate, ni na, ni ka mu lata, ni iponahaze ku yena.”—Joani 14:21.

Lipaki za Jehova ba itutile hahulu Mañolo a Kenile, mi a ba tusize ku utwisisa litaelo za Mulimu ni Jesu. Ba ka tabela ku mi tusa ku utwisisa litaelo zeo za butokwa ilikuli mu kone ku hupula Jesu ka mwa swanelwa ku hupulelwa.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 6, 7]

Kana Bibele Ya Hanisa Mikiti ya Malyalya ni ku Fanana Limpo?

Ku Fanana Limpo

Bibele ya lumeleza ku fanana limpo, Jehova ka sibili u bulezwi kuli ki Mufani wa “mpo ye nde kaufela, ni mpo ye petehile kaufela.” (Jakobo 1:17) Jesu n’a bulezi kuli bashemi ba bande ba fanga bana ba bona limpo. (Luka 11:11-13) Balikani ba Jobo ni lubasi lwa hae ne ba file Jobo limpo ha n’a folile kwa butuku bwa hae. (Jobo 42:11) Kono limpo zeo kaufela ne li sa tokwi ku felwa fa mazazi a mañwi cwalo a tomilwe. Ne li fiwa ku zwelela kwa pilu.—2 Makorinte 9:7.

Ku Kopana Sina Lubasi

Ku kopana sina lubasi ku kona ku swalisanisa hahulu lubasi, sihulu haiba ha ba sa pila mwa lapa li li liñwi. Jesu ni balutiwa ba hae ne ba ile kwa sinawenga kwa Kana, mi ku si na kakanyo ne ku tile mabasi ni balikani ba bañata. (Joani 2:1-10) Mi mwa nguli ya Jesu ya mwana wa muipanguli, mushemi n’a ezize mukiti wa malyalya wa ku tabela ku kuta kwa mwan’a hae, mi ne ku na ni lipina ni ku bina.—Luka 15:21-25.

Ku Ikola Sico Se Sinde

Bibele hañata-ñata i bulezi ka za batanga ba Mulimu ba ne ba ikozi sico sina lubasi, sina balikani, kamba sina balapeli hamoho. Mangeloi a malalu ha n’a potezi Abrahama, n’a a lukiselize malyalya a nama, mabisi, mafi, ni mañende. (Genese 18:6-8) Salumoni n’a talusize kuli ‘ku ca, ku nwa, ni ku tabela’ ki limpo ze zwelela ku Mulimu.—Muekelesia 3:13; 8:15.

Kaniti, Mulimu u bata kuli lu ikole lico ze nde hamoho ni balikani ni lubasi, mi u lu lumelelize ku fanana limpo. Lwa kona ku eza cwalo ka nako ifi kamba ifi mwahal’a silimo.