Sigui pa e contenido

Sigui pa e index

Caminda Adoracion Berdadero y Paganismo A Clash

Caminda Adoracion Berdadero y Paganismo A Clash

Caminda Adoracion Berdadero y Paganismo A Clash

PA MAS cu un siglo caba, nan ta haciendo investigacion arkeologico intensivo den e ruinanan di Efeso di antiguedad, na costa west di Turkia. Varios edificio a ser reconstrui, y cientificonan a studia hopi descubrimento y a duna detaye di nan. Door di esei, Efeso a bira un di e atraccionnan turistico mas popular na Turkia.

Kico nan a descubri tocante Efeso? Ki idea nos awe por forma di e metropolis fasinante ei? Un bishita na tanto e ruinanan di Efeso como e Museo di Efeso na Viena, Austria, lo yuda nos compronde con adoracion berdadero y religion pagano a clash na Efeso. Laga nos cuminsa na analisa algo di su historia.

Un Sitio Cudisha

Durante siglo 11 prome cu nos era tawatin hopi conflicto y migracion di hende na Europa y Asia. Ta den e tempo ei e Griegonan Jonico a cuminsa colonisa e costa west di Asia Menor. E prome colonisadonan ei a bini den contacto cu hende cu tawata conoci pa nan adoracion di un diosa-mama, esta, un deidad cu despues a bira conoci como e Artemis di Efeso.

Meimei di siglo 7 prome cu nos era, e Cimerionan nomada a bini for di Lama Preto den nort pa plunder Asia Menor. Mas despues, rond di aña 550 prome cu nos era, a lanta Rei Creso di Lidia, un gobernante poderoso y famoso pa su enorme rikesa. Cu e expansion di e Imperio Perso, Rei Ciro a domina e stadnan Jonico, incluyendo Efeso.

Na aña 334 prome cu nos era, Alehandro di Macedonia a cuminsa su campaña contra Persia, birando asina e gobernante nobo di Efeso. Despues di Alehandro su morto prematuro na aña 323 prome cu nos era, Efeso a haya su mes envolvi den un lucha pa poder entre su generalnan. Na aña 133 prome cu nos era, Atalo III, e rei sin yiu di Pergamo, a entrega Efeso na e Romanonan, y door di esei el a bira parti di e provincia Romano di Asia.

Adoracion Berdadero Ta Clash cu Paganismo

Ora apostel Pablo a yega Efeso na fin di su di dos biahe como misionero den e prome siglo di nos era, el a haya un stad di mas o menos 300.000 habitante. (Echonan 18:19-21) Durante su di tres biahe como misionero, Pablo a regresa Efeso y cu mas curashi ainda a papia den e sinagoga tocante e Reino di Dios. Sinembargo, despues di tres luna e oposicion di e Hudiunan a bira mas intenso, y Pablo a dicidi di duna su discursonan di tur dia den auditorio di e scol di Tirano. (Echonan 19:1, 8, 9) Su actividad di predica a dura dos aña, acompaña pa obranan extraordinario di poder, manera curacionnan milagroso y sacamento di demoño. (Echonan 19:10-17) Pesei, no ta straño cu hopi hende a bira creyente! Si, e palabra di Yehova a prevalece, di manera cu un gran cantidad di expracticante di magia, di nan mes boluntad, a kima nan bukinan balioso.—Echonan 19:19, 20.

Pablo su predicacion exitoso no solamente a impulsa hopi hende pa stop di adora e diosa Artemis sino tambe a proboca e rabia di esnan cu a promove e adoracion pagano ei. Trahamento di tempelnan chikito di plata di Artemis tawata un negoshi lucrativo. Mirando cu e negoshi aki tawata na peliger, un tal Demetrio a instiga e platenan pa rebela.—Echonan 19:23-32.

E confrontacion a yega na su punto culminante ora e multitud a bira histerico y a grita pa dos ora largo: “Grandi ta Artemis di e Efesionan!” (Echonan 19:34) Despues cu e lantamento a calma un tiki, Pablo a anima su rumannan cristian un biaha mas y despues a sigui su caminda. (Echonan 20:1) Sinembargo, e echo cu el a sali pa Macedonia no a frena e caida di e adoracion di Artemis, cu ya tawata destina pa caba na nada.

E Tempel di Artemis Ta Tambalia

E adoracion di Artemis tawatin raiz profundo den Efeso. Prome cu e tempo di Rei Creso, e diosa-mama Cibeles tawata e personahe central di e bida religioso den e area ei. Creso a pretende cu Cibeles a bini di e diosnan Griego, y cu esei Creso a spera di establece un figura religioso cu tawata aceptabel pa tanto Griego como no Griego. Cu su sosten, meimei di siglo 6 prome cu nos era, nan a cuminsa traha riba e tempel di Artemis, susesor di Cibeles.

E tempel tawata un gran hazaña den arkitectura Griego. Nunca prome a yega di uza bloki di marmer asina grandi pa traha un edificio di e tipo y tamaño aki. Candela a destrui e tempel ei na aña 356 prome cu nos era. E tempel reconstrui, cu tawata mes impresionante, a bira un fuente importante di empleo y un atraccion principal pa peregrinonan. E tempel reconstrui tawata rond di 50 meter hancho y 105 meter largo, y nan a trah’e riba un fundeshi di 73 meter hancho y 127 meter largo. El a wordo considera un di e shete maraviyanan di mundo. Sinembargo, no ta tur hende tawata contento cu ne. E filosofo Heraclito di Efeso a compara e espacio scur dilanti e altar cu e scuridad di maldad, y el a considera normanan di moralidad di e tempel piyo cu esnan di bestia. Toch, mayoria hende nunca lo por a pensa cu e santuario di Artemis na Efeso lo a caba na nada. Pero historia a proba net lo contrario. E buki Ephesos—Der neue Führer (Efeso—E Lider Nobo) ta declara: “Pa siglo 2, diripiente e adoracion di Artemis y di otro deidadnan tradicional di e panteon a basha den otro.”

Den siglo 3 di nos era, un temblor fuerte a sagudi Efeso. Como si fuera no tawata basta, e Goticonan marinero di Lama Preto a sakea e rikesanan impresionante di e tempel di Artemis y despues nan a peg’e na candela. E buki cu nos a caba di menciona ta bisa: “Siendo derota y incapas pa proteha su propio luga di biba, con Artemis por wordo considera ainda como protector di e stad?”—Salmo 135:15-18.

Finalmente, pa fin di siglo 4 di nos era, Emperado Teodosio I a establece “cristianismo” como religion di Estado. Pronto e murayanan di piedra di loke un tempo tawata e tempel prestigioso di Artemis a bira un luga di coba saca material di construccion. E adoracion di Artemis a bai completamente perdi. En conexion cu un dicho cu ta alaba e tempel como un maraviya di e mundo antiguo, un observado no identifica a comenta: “Aworaki e ta un luga completamente bandona y miserabel.”

For di Artemis pa “Mama di Dios”

Pablo a spierta e ancianonan di e congregacion na Efeso cu despues cu e bai lo presenta “lobo brabo” y cu for di meimei di nan mes lo lanta hombernan cu ta “papia cosnan perverso.” (Echonan 20:17, 29, 30) Esei ta exactamente loke a sosode. Susesonan ta revela cu adoracion falso a prevalece na Efeso den e forma di cristianismo apostata.

Na aña 431 di nos era, Efeso tawata e sitio di e di tres consilio ecumenico, caminda a debati riba e cuestion di e naturalesa di Cristo. Ephesos—Der neue Führer ta splica: “E victoria di e Alehandrinonan, cu a afirma cu Cristo tawatin un naturalesa so, esta esun dibino, . . . tawata completo.” E consecuencianan tawata di largo alcanse. “E decision cu nan a tuma na Efeso, pa medio di cua Maria a ser halsa for di e puesto di Mama di Cristo pa esun di Mama di Dios, no solamente a pone e base pa adoracion di Maria sino tambe a produci e prome division grandi den iglesia. . . . E debate ta continua te n’e dia djawe.”

Pues, e adoracion di Maria e “Mama di Dios” a remplasa e adoracion di Cibeles y Artemis. Manera e buki ta bisa, “te awe e Adoracion di Maria na Efeso . . . ta un tradicion bibo cu nos no por mira los for di e Adoracion di Artemis.”

El A Pasa pa Historia

Despues di e caida di e adoracion di Artemis a bini e decadencia di Efeso. Temblor, malaria y e echo cu pocopoco pero sigur e haf a yena cu lodo di riu a haci bida den e stad asta mas dificil.

Pa siglo 7 di nos era, Islam a cuminsa plama formalmente. Ademas di unifica e tribunan Arabir bou di su ideologia, e flotanan Arabir a sakea Efeso durante siglo 7 y 8 di nos era. Y despues cu e haf a yena completo cu lodo di riu y e stad mes a bira un monton di ruina, su fin a wordo seya pa semper. Di loke un tempo tawata un metropolis briyante, a keda solamente un comunidad chikito cu yama Aya Soluk (awor Selçuk).

Un Paseo Door di e Ruinanan di Efeso

Pa bo haya un idea di Efeso su gloria di pasado, bo por bishita su ruinanan. Si bo cuminsa un tour for di e entrada parti ariba, lo bo wordo recompensa mesora cu un bista magnifico riba e Caya di Curete bai abou te na e Biblioteca di Celso. Na man drechi di e caya, e Odeum—un teater chikito construi den siglo 2 di nos era—lo capta bo atencion. E tawata duna asiento na rond di 1.500 hende, y probablemente nan tawata uz’e no solamente como un camara di consilio sino tambe pa entretenimento publico. Na cada banda di e Caya di Curete tin edificio, manera e agora, of plasa publico, di Estado, e plasa caminda nan tawata debati riba asuntonan di Estado, e tempel di Adriano, algun fontein publico y casnan na bahada di sero caminda e Efesionan elite tawata biba.

E preciosidad di Biblioteca di Celso, construi den siglo 2 di nos era, lo impresiona bo sigur. Nan a warda su gran cantidad di rolnan den holnan den muraya den un sala grandi caminda hende por a sinta lesa. E cuater estatuanan den e bunita fachada a representa e cualidadnan tipico cu bo por a spera di un ambtenaar Romano importante manera Celso, esta: Sofia (sabiduria), Arete (birtud), Ennoia (debocion) y Episteme (conocemento of comprondemento). E estatuanan original ta exhibi den e Museo di Efeso na Viena. Banda di e patio di e biblioteca tin un porta grandisimo cu ta hiba bo na e agora di Tetragono. Riba e plasa enorme aki, cu ta rondona pa pationan cubri caminda e hendenan por a cana keiro, nan tawata haci nan actividadnan comercial di tur dia.

Despues bo ta yega na e Caminda di Marmer cu ta hiba na e teater grandi. Cu e expansionnan final haci den tempo di e Imperio di Roma, e teater a duna asiento na rond di 25.000 espectador. E decoracion extrabagante di su fachada tawata consisti di columna, relieve y estatua. Bo por visualisa e gran conmocion cu e plate Demetrio a causa den e multitudnan reuni einan.

E caya cu ta extende for di e teater grandi yega te na e haf di e stad ta impresionante. E ta mas o menos 500 meter largo y 11 meter hancho, y na cada banda di dje tin columna. Riba e ruta aki nan a construi tambe e gimnasio di teater y e gimnasio di haf, tur dos reserva pa entrenamento fisico. E porta impresionante di e haf na fin di e caya tawata e porta di mundo, y aki nos tour cortico door di algun di e ruinanan mas fasinante di mundo ta yega na su fin. Den e Museo di Efeso na Viena tin un maquette di palo di e metropolis historico aki y tambe varios monumento.

Ora bo pasa door di e museo y bo mira e estatua di e Artemis di Efeso, bo ta pensa mesora riba e perseverancia di e prome cristiannan na Efeso. Nan tawatin cu biba den un stad cu tawata den gara di spiritismo y ciega pa prehuicio religioso. E adoradonan di Artemis a opone e mensahe di Reino amargamente. (Echonan 19:19; Efesionan 6:12; Revelacion 2:1-3) Den e ambiente hostil ei, adoracion berdadero a saca raiz. E adoracion aki di e Dios berdadero lo prevalece tambe ora e religionnan falso di nos tempo yega na nan fin, mescos cu e adoracion antiguo di Artemis a yega na su fin.—Revelacion 18:4-8.

[Mapa/Plachi na pagina 26]

(Pa e texto den su formato completo , wak e publicacion)

MACEDONIA

Lama Preto

ASIA MENOR

Efeso

Lama Mediteraneo

EGIPTO

[Plachi na pagina 27]

Restonan di e tempel di Artemis

[Plachinan na pagina 29]

1. Biblioteca di Celso

2. Bista di acerca di Arete

3. Caminda di Marmer cu ta hiba na e teater grandi