Vukongomisi Bya Vutlhari Eka Mimpatswa Leyi Tekaneke
Vukongomisi Bya Vutlhari Eka Mimpatswa Leyi Tekaneke
“Vavasati a va tiveke ehansi ka vanuna va vona hilaha va endlaka hakona eHosini. Vavanuna, hambetani mi rhandza vasati va n’wina.”—Vaefesa 5:22, 25.
1. Hi rihi langutelo leri faneleke hi vukati?
YESU u vule leswaku vukati i ku hlanganisiwa ka wanuna ni wansati hi Xikwembu leswaku va va “nyama yin’we.” (Matewu 19:5, 6) Byi katsa vanhu vambirhi lava nga ni vumunhu byo hambana, lava ringetaka ku va ni mianakanyo yin’we ni ku khomisana leswaku va fikelela pakani yin’we. Vukati i xiboho xa vutomi hinkwabyo, a hi ntwanano wa nkarhinyana lowu nga bakanyeriwaka etlhelo hi ku olova. Ematikweni yo tala, swa olova ku kuma papila ro dlaya vukati, kambe Mukreste u languta vuxaka bya vukati byi ri lebyi kwetsimaka. Byi nga dlayiwa ntsena hi xivangelo lexikulu swinene.—Matewu 19:9.
2. (a) Hi wihi mpfuno lowu lunghiseleriweke vatekani? (b) Ha yini swi ri swa nkoka ku ringeta ku endla leswaku vukati byi va lebyi humelelaka?
2 Mutsundzuxi un’wana eka ta vukati u te: “Vatekani lava nga ni vukati lebyinene i vanhu lava tshamelaka ku cinca loko va langutane ni swiphiqo leswintshwa, a va tshiki ku tlhantlha swiphiqo leswi va vaka na swona, naswona va tirhisa swipfuneti leswi nga kona loko va fika exiyin’weni xin’wana ni xin’wana xa vutomi bya vona.” Eka vatekani lava nga Vakreste, swipfuneti sweswo swi katsa ndzayo ya vutlhari yo huma eBibeleni, nseketelo wa Vakreste-kulobye ni ku va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha. Vukati lebyi humelelaka bya khomelela, naswona hi ku famba ka nkarhi byi nyika wanuna ni wansati ntsako ni ku eneriseka. Xa nkoka ngopfu, byi yisa ku dzuneka eka Yehovha Xikwembu, Musunguri wa vukati.—Genesa 2:18, 21-24; 1 Vakorinto 10:31; Vaefesa 3:15; 1 Vatesalonika 5:17.
Tekelela Yesu Ni Vandlha Ra Yena
3. (a) Hi yihi yinhla-nkulu ya ndzayo leyi Pawulo a yi nyikeke mimpatswa leyi tekaneke? (b) Hi xihi xikombiso lexinene lexi Yesu a xi vekeke?
3 Malembe ya 2 000 lama hundzeke, muapostola Pawulo u nyikele ndzayo ya vutlhari eka Vakreste lava tekaneke loko a tsala a ku: “Tanihi leswi vandlha ri tivekaka ehansi ka Kreste, ni vavasati a va tiveke ehansi ka vanuna va vona eka swilo hinkwaswo. Vavanuna, hambetani mi rhandza vasati va n’wina, hilaha Kreste na yena a rhandzeke vandlha hakona kutani a tinyiketa hikwalaho ka rona.” (Vaefesa 5:24, 25) Lexi i xikombiso lexinene ngopfu! Vakreste lava tekiweke lava hambetaka va titsongahata eka vanuna va vona va tekelela vandlha loko va xixima ni ku tirhisa nsinya wa nawu wa vunhloko. Vavanuna lava nga vapfumeri lava hambetaka va rhandza vasati va vona loko swilo swi famba kahle ni loko swi famba ximatsi, va kombisa leswaku va landzelerisisa xikombiso xa Kreste xa ku rhandza vandlha ni ku ri khathalela.
4. Vavanuna va nga xi landzela njhani xikombiso xa Yesu?
4 Vavanuna lava nga Vakreste i tinhloko ta mindyangu ya vona, kambe na vona va ni nhloko, ku nga Yesu. (1 Vakorinto 11:3) Hikwalaho, tanihi leswi Yesu a khathaleleke vandlha rakwe, ni vavanuna va fanele va khathalela mindyangu ya vona hi swilo swa moya ni swa nyama, hambiloko sweswo swi lava leswaku va titsona swo tala. Va rhangisa vuhlayiseki bya mindyangu ya vona emahlweni ka swilo leswi vona vini va swi navelaka ni ku swi tsakela. Yesu u te: “Hikokwalaho, swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Matewu 7:12) Nsinya wolowo wa nawu wu tirha ngopfu-ngopfu evukatini. Pawulo u kombise sweswo loko a ku: “Vavanuna va fanele ku rhandza vasati va vona ku fana ni mimiri ya vona. . . . A nga kona munhu loyi a tshameke a venga nyama yakwe; kambe wa yi wundla ni ku yi khathalela.” (Vaefesa 5:28, 29) Wanuna u fanele a wundla nsati wa yena a tlhela a n’wi khathalela hi ndlela leyi a tiwundlaka ni ku tikhathalela ha yona.
5. Vavasati va nga ri tekelela njhani vandlha ra Vukreste?
5 Vavasati lava chavaka Xikwembu va tekelela xikombiso xa vandlha ra Vukreste. Loko Yesu a ri emisaveni, valandzeri vakwe va tshike mintirho ya vona hi ntsako kutani va n’wi landzela. Endzhaku ka rifu rakwe, va ye emahlweni va tiveka ehansi ka yena, naswona vandlha ra ntiyiso ra Vukreste se ri ni malembe ya kwalomu ka 2 000 ri tiveke ehansi ka Yesu, ri landzela vurhangeri byakwe eka swilo hinkwaswo. Hilaha ku fanaka, vavasati lava nga Vakreste a va deleli vanuna va vona kumbe ku ringeta ku tsan’wa lunghiselelo ra Matsalwa ra vunhloko evukatini. Ematshan’weni ya sweswo, va seketela vanuna va vona va tlhela va titsongahata eka vona, va tirhisana na vona, xisweswo va va khutaza. Loko wanuna ni wansati va kombisa xichavo hi ndlela yoleyo ya rirhandzu, vukati bya vona byi ta humelela, naswona va ta tsakela vuxaka bya vona.
Hambetani Mi Tshama Na Vona
6. Hi yihi ndzayo leyi Petro a yi nyikeke vavanuna, naswona ha yini yi ri ya nkoka?
6 Muapostola Petro na yena u laye vatekani, naswona marito yakwe eka vavanuna a ma ri ya matimba swinene. U te: “Hambetani mi tshama na [vasati va n’wina] hi mukhuva lowu fanaka hi ku ya hi vutivi, mi va xixima leswi va nga xibya xo tsana swinene, xa xisati, tanihi leswi na n’wina mi nga vadyandzhaka va tintswalo leti nga faneriwiki ta vutomi swin’we na vona, leswaku swikhongelo swa n’wina swi nga siveriwi.” (1 Petro 3:7) Ntikelo wa ndzayo ya Petro wu kandziyisiwe emaritweni yo hetelela ya ndzimana yoleyo. Loko wanuna a nga xiximi nsati wakwe, vuxaka bya yena na Yehovha byi ta khumbeka. Swikhongelo swakwe swi ta siveriwa.
7. Wanuna u fanele a n’wi xixima njhani nsati wakwe?
7 Kutani, xana vavanuna va nga swi kombisa njhani leswaku va xixima vasati va vona? Ku xixima nsati swi vula ku n’wi khoma hi ndlela ya rirhandzu, hi xichavo ni hi xindzhuti. Ku khoma wansati hi ndlela yoleyo leyinene a swi vonaka ku ri mukhuva lowuntshwa eka vo tala. Mukambisisi wa Mugriki u ri: “Ehansi ka nawu wa Varhoma, wansati a a nga ri na malunghelo. Ehansi ka nawu wolowo a a fana ni n’wana. . . . A a lawuriwa hi nuna wa yena eka swilo hinkwaswo.” Sweswo a swi hambane swinene ni tidyondzo ta Vukreste! Wanuna wa Mukreste a a xixima nsati wakwe. A a hanyisana na yena hi ku ya hi misinya ya milawu ya Vukreste, hayi hi ku ya hi ku rhandza ka yena. Ku tlula kwalaho, a a n’wi anakanyela “hi ku ya hi vutivi,” hi ku tsundzuka leswaku wansati i xibya xo tsana.
Xana I “Xibya Xo Tsana” Hi Ndlela Yihi?
8, 9. Hi le timhakeni tihi laha vavanuna va nga exiyin’weni lexi fanaka ni xa vavasati?
8 Loko a boxa leswaku wansati i “xibya xo tsana,” Petro a a nga vuli swona leswaku vavasati va tsane ku tlula vavanuna emianakanyweni kumbe eka swilo swa moya. Kunene, vavanuna vo tala lava nga Vakreste va ni malunghelo evandlheni lawa vavasati va nga swi langutelangiki ku va na wona, kasi ni le kaya vavasati va le hansi ka vanuna va vona. (1 Vakorinto 14:35; 1 Timotiya 2:12) Hambiswiritano, vavanuna ni vavasati hinkwavo va languteriwe ku va ni ripfumelo leri fanaka, ku tiyisela ni mahanyelo lamanene. Naswona hilaha Petro a vuleke hakona, wanuna ni wansati i “vadyandzhaka va tintswalo leti nga faneriwiki ta vutomi.” Malunghana ni nkutsulo, va ni xiyimo lexi ringanaka emahlweni ka Yehovha Xikwembu. (Vagalatiya 3:28) Petro a a tsalela Vakreste lava totiweke va lembe-xidzana ro sungula. Hikwalaho, marito yakwe a ma tsundzuxa vavanuna lava nga Vakreste leswaku tanihi “vadyandzhaka-kulobye na Kreste,” vona ni vasati va vona va ni ntshembo wun’we wa ku ya hanya etilweni. (Varhoma 8:17) Siku rin’wana vavanuna ni vavasati volavo a va ta tirha swin’we tanihi vaprista ni tihosi eMfun’weni wa Xikwembu wa le matilweni!—Nhlavutelo 5:10.
9 Vavasati lava totiweke va Vakreste a va nga ri swikamba eka vanuna va vona lava totiweke va Vakreste. Kahle-kahle swi tano ni le ka lava nga ni ntshembo wa ku hanya emisaveni. Vavanuna ni vavasati va “ntshungu lowukulu” va hlantswa tinguvu ta vona va ti endla to basa hi ngati ya Xinyimpfana. Vavanuna ni vavasati va hlanganyela“nhlikanhi ni vusiku” entirhweni wa misava hinkwayo wa ku dzunisa Yehovha. (Nhlavutelo 7:9, 10, 14, 15) Vavanuna ni vavasati va langutele ku kuma “ntshunxeko lowu vangamaka wa vana va Xikwembu,” loko va ta tsakela ‘vutomi bya xiviri.’ (Varhoma 8:21; 1 Timotiya 6:19) Hambi i vatotiwa kumbe swirho swa tinyimpfu tin’wana, Vakreste hinkwavo va tirhela Yehovha swin’we tanihi “ntlhambi wun’we” lowu nga ehansi ka ‘murisi un’we.’ (Yohane 10:16) Xexo i xivangelo lexi tiyeke xa ku va wanuna ni wansati lava nga Vakreste va kombisana xichavo lexi faneleke!
10. Vavasati i ‘swibya leswi tsaneke’ hi ndlela yihi?
10 Kutani ke, xana vavasati i ‘swibya leswi tsaneke’ hi ndlela yihi? Kumbexana Petro a a vulavula malunghana ni leswi hi xiringaniso vavasati va nga vatsongo eka vavanuna hi xivumbeko ni hi matimba. Tlhandlakambirhi, tanihi leswi hi nga hetisekangiki, lunghelo ro hlawuleka ra ku veleka vana ri khumba rihanyo ra vavasati. Vavasati lava ha kotaka ku kuma vana va nga twa switlhavi swin’wana emirini nkarhi na nkarhi. Kunene va lava ku khathaleriwa hi ndlela yo hlawuleka ni ku anakanyeriwa swinene loko va ri karhi va karhatiwa hi switlhavi swo tano kumbe loko va tiyisela swiphiqo leswi karharisaka swa ku tika ni ku veleka n’wana. Wanuna loyi a xiximaka nsati wakwe u ta hoxa xandla swinene eku endleni ka leswaku vukati bya vona byi va lebyi humelelaka loko a lemuka nseketelo lowu nsati wakwe a wu lavaka.
Endyangwini Lowu Nga Riki eVukhongerini Byin’we
11. Vukati byi nga humelela hi ndlela yihi niloko wanuna ni wansati va nga ri evukhongerini byin’we?
11 Kambe ke, ku vuriwa yini loko vatekani va ri ni mavonelo lama hambaneke etimhakeni ta vukhongeri, hileswi un’wana wa vona a amukeleke ntiyiso wa Vukreste endzhaku ko tekana kambe loyi un’wana a nga lavi ku wu amukela? Xana vukati byo tano byi nga humelela? Ntokoto wa vatekani vo tala wu kombisa leswaku byi nga humelela. Hambiloko va ri ni mavonelo lama hambaneke etimhakeni ta vukhongeri, wanuna ni wansati va nga va ni vukati lebyi humelelaka, tanihi leswi byi nga khomelelaka byi tlhela byi tisa ntsako eka vona. Hi hala tlhelo, vukati bya vona bya ha ri enawini emahlweni ka Yehovha; va ha ri “nyama yin’we.” Hikwalaho, Vakreste lava tekaneke ni vanhu lava nga riki vapfumeri va tsundzuxiwa leswaku va tshama na vona loko vona va pfumela. Loko va ri na vana, ku tshembeka ka mutswari loyi a nga Mukreste ka va pfuna.—1 Vakorinto 7:12-14.
12, 13. Hi ku landzela ndzayo ya Petro, xana vavasati lava nga Vakreste va nga va pfuna njhani vanuna va vona lava nga riki vapfumeri?
12 Petro u nyikela xitsundzuxo xa musa eka vavasati lava nga Vakreste lava tshamaka emindyangwini leyi avaneke hi tlhelo ra vukhongeri. Marito yakwe ma nga tirha ni le ka vavanuna lava nga Vakreste lava nga exiyin’weni xexo. Petro wa tsala: “N’wina vavasati lava tekiweke, tivekeni ehansi ka vanuna va n’wina, leswaku, loko ku ri ni lava nga yingisiki rito, va ta kokiwa handle ka rito hi ku tikhoma ka vasati va vona, hikwalaho ka leswi va veke timbhoni leti ti ku voneke hi mahlo ku tikhoma ka n’wina loku tengeke swin’we ni xichavo lexi enteke.”—1 Petro 3:1, 2.
13 Loko wansati a kota ku hlamusela vupfumeri byakwe hi vuxiyaxiya eka nuna wa yena, sweswo swi ta va swi lulamile. Ku vuriwa yini loko a nga lavi ku twa nchumu hi swona? Xexo i xiboho xa yena. Hambiswiritano, sweswo a hi makumu ya mhaka, tanihi leswi mahanyelo ya Vukreste na wona ma nyikelaka vumbhoni bya matimba. Vavanuna vo tala lava eku sunguleni a va nga tsakeli vupfumeri bya vasati va vona kumbe va tlhela va lwisana na byona, va ve “ni mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki” endzhaku ko vona mahanyelo lamanene ya vasati va vona. (Mintirho 13:48) Hambiloko wanuna a nga wu amukeli ntiyiso wa Vukreste, a nga ha va a tsakisiwa swinene hi mahanyelo ya nsati wakwe, ivi sweswo swi tisa vuyelo lebyinene evukatini. Wanuna un’wana loyi nsati wakwe a nga Mbhoni ya Yehovha u pfumerile leswaku swi ta n’wi tsandza ku tikhoma hi ndlela leyinene ku fana ni Timbhoni. Kambe u vule leswaku “u tsake ngopfu hileswi a tekeke wansati lonene swonghasi” kutani a bumabumela nsati wakwe swinene kun’we ni Timbhoni-kulobye epapileni leri a ri tsaleleke phepha-hungu rin’wana.
14. Xana vavanuna va nga va pfuna njhani vasati va vona lava nga riki vapfumeri?
14 Vavanuna lava nga Vakreste lava tirhiseke misinya ya milawu ya marito ya Petro na vona va endle leswaku vasati va vona va amukela ntiyiso hikwalaho ka mahanyelo ya vona. Vavasati lava nga riki vapfumeri va xiye vanuna va vona va ri vanhu lava nga balekeliki vutihlamuleri, va tshika ku tlanga hi mali va xava fole, byalwa kumbe ku gembula ha yona, naswona va kume leswaku va tshike ku tirhisa nhlambha. Vavasati van’wana lava nga riki vapfumeri va sungule ku tolovelana ni swirho swin’wana swa vandlha ra Vukreste. Va tsakisiwe hi ku rhandzana ka vamakwerhu va Vakreste, naswona leswi va swi voneke eka vona swi endle leswaku va tshinela eka Yehovha.—Yohane 13:34, 35.
“Munhu La Nge Xihundleni Wa Mbilu”
15, 16. I mahanyelo wahi ya wansati loyi a nga Mukreste lama nga endlaka leswaku wanuna loyi a nga riki mupfumeri a amukela ntiyiso?
15 I mahanyelo ya muxaka muni lama nga endlaka leswaku wanuna a amukela ntiyiso? Ina, i mahanyelo lama hlakuleriwaka hi wansati loyi a nga Mukreste. Petro u ri: “Mi nga endli ku tisasekisa ka n’wina ku va ka le handle, ka ku horha misisi ni ku vehela swin’wetsin’wetsi swa nsuku kumbe ku ambala tinguvu ta le handle, kambe a ku ve ka munhu la nge xihundleni wa mbilu, la ambaleke swiambalo leswi nga onhakiki swa moya wo rhula ni wo olova, lowu nga ni risima lerikulu emahlweni ka Xikwembu. Hikuva swi tano, eku sunguleni, na vona vavasati vo kwetsima lava a va tshemba Xikwembu a va tisasekisa, va tiveka ehansi ka vanuna va vona, tanihi Sara loyi a a yingisa Abrahama, a n’wi vitana ‘hosi.’ Naswona se mi vana va yena, ntsena loko mi hamba mi endla leswinene naswona mi nga chavi nchumu lexi chavisaka.”—1 Petro 3:3-6.
16 Petro u tsundzuxa wansati la nga Mukreste leswaku a nga titshegi hi ndlela leyi a langutekaka ha yona ehandle. Ku ri na sweswo, u fanele a endla leswaku nuna wakwe a vona ndlela leyi tidyondzo ta Bibele ti n’wi khumbaka ha yona munhu wakwe wa le ndzeni. U fanele a endla leswaku nuna wakwe a vona vumunhu byakwe lebyintshwa. Kumbexana a nga byi ringanisa ni vumunhu bya khale lebyi nsati wakwe a a ri na byona. (Vaefesa 4:22-24) Kunene u ta kuma leswaku “moya [wakwe] wo rhula ni wo olova” wa phyuphyisa naswona wa rhandzeka. Moya wo tano hi lowu tsakisaka eka nuna wakwe naswona i wa “risima lerikulu emahlweni ka Xikwembu.”—Vakolosa 3:12.
17. Ha yini Sara a ri xikombiso lexinene eka vavasati lava nga Vakreste?
17 Sara ku vulavuriwa hi yena tanihi xikombiso lexinene eka vavasati lava nga Vakreste, hambiloko vanuna va vona va ri vapfumeri kumbe va nga ri vona. A swi kanakanisi leswaku Sara a a languta Abrahama a ri nhloko ya yena. Hambi ku ri embilwini yakwe u n’wi vitane “hosi” ya yena. (Genesa 18:12) Kambe sweswo a swi n’wi susanga xindzhuti. Swi le rivaleni leswaku a a ri wansati la tiyeke emoyeni, tanihi leswi a a ri ni ripfumelo ro tiya eka Yehovha. Kunene, i xiphemu xa “papa lerikulu swinene ra timbhoni” leti xikombiso xa tona xa ripfumelo xi faneleke xi hi susumetela ku “[tsutsuma] hi ku tiyisela eka mphikizano lowu vekiweke emahlweni ka hina.” (Vaheveru 11:11; 12:1) Ku va wansati la nga Mukreste a fana na Sara a swi n’wi susi xindzhuti.
18. Hi yihi misinya ya milawu leyi faneleke yi tsundzukiwa endyangwini lowu avaneke hi tlhelo ra vukhongeri?
18 Emindyangwini leyi nga riki evukhongerini byin’we, wanuna wa ha ri nhloko. Loko a ri mupfumeri, u ta xixima vupfumeri bya nsati wakwe kambe a nga fanelanga a landzula ripfumelo ra yena n’wini. Loko wansati a ri mupfumeri, na yena a nga fanelanga a landzula ripfumelo rakwe. (Mintirho 5:29) Hambiswiritano, a nge deleli vunhloko bya nuna wakwe. U ta xixima xiyimo xakwe kutani a tshama ehansi ka “[nawu] wa nuna wa yena.”—Varhoma 7:2.
Vukongomisi Bya Vutlhari Bya Le Bibeleni
19. Hi yihi mintshikilelo yin’wana leyi byalaka mahlwehlwe evukatini, kambe xana mintshikilelo yo tano yi nga siveriwa hi ndlela yihi?
19 Namuntlha ku ni swilo swo tala leswi nga byalaka mahlwehlwe evukatini. Vavanuna van’wana va balekela vutihlamuleri bya vona. Vavasati van’wana va ala ku amukela vunhloko bya vanuna va vona. Evukatini byin’wana, vatekani va chongorisana. Eka Vakreste, mintshikilelo ya ikhonomi, ku nga hetiseki ka vanhu, ni moya wa misava lowu fundzeke vudlakuta ni malangutelo lama soholotekeke hi mahanyelo swi nga ringa vutshembeki. Hambiswiritano, vavanuna ni vavasati lava nga Vakreste lava landzelaka misinya ya milawu ya Bibele, ku nga khathariseki xiyimo xa vona, va kuma mikateko ya Yehovha. Hambiloko ku ri un’we ntsena loyi a tirhisaka misinya ya milawu ya Bibele evukatini, swa antswa ku ri ni loko havambirhi va nga yi tirhisi. Ku tlula kwalaho, Yehovha u rhandza malandza yakwe naswona wa ma pfuna loko ma namarhela xiboho xa wona xa vukati hambiloko swiyimo swi tika. A nga ku rivali ku tshembeka ka wona.—Pisalema 18:25; Vaheveru 6:10; 1 Petro 3:12.
20. Hi yihi ndzayo leyi Petro a yi nyikeke Vakreste hinkwavo?
20 Endzhaku ko laya vavanuna ni vavasati lava tekaneke, muapostola Petro u gimete hi marito lama khutazaka. U te: “Xo hetelela, hinkwenu ka n’wina vanani ni mianakanyo leyi fanaka, mi kombisa ntlhaveko wa xinakulobye, mi va ni xinakulobye xa vumakwerhu, mi va ni ntsetselelo lowukulu, mi titsongahata emianakanyweni, mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha kumbe ku tseketsela hi ku tseketsela, kambe, ku ri na sweswo, katekisani, hikuva mi vitaneriwe endleleni leyi, leswaku mi ta dya ndzhaka ya nkateko.” (1 Petro 3:8, 9) Yoleyo i ndzayo ya vutlhari hakunene eka hina hinkwerhu, ngopfu-ngopfu eka mimpatswa leyi tekaneke!
Wa Tsundzuka Xana?
• Vavanuna lava nga Vakreste va n’wi tekelela njhani Yesu?
• Vavasati lava nga Vakreste va ri tekelela njhani vandlha?
• Vavanuna va nga swi kombisa njhani leswaku va xixima vasati va vona?
• Hi yihi ndlela leyinene leyi nga landzeriwaka hi wansati la nga Mukreste loyi nuna wakwe a nga riki mupfumeri?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Wanuna la nga Mukreste u rhandza nsati wakwe naswona wa n’wi khathalela
Wansati la nga Mukreste u xixima nuna wakwe
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Ku hambana ni nawu wa Varhoma, tidyondzo ta Vukreste a ti lava leswaku wanuna a xixima nsati wakwe
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Vavanuna ni vavasati va “ntshungu lowukulu” va ni ntshembo wa ku hanya hi masiku eParadeyisini
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Sara a a teka Abrahama a ri hosi yakwe