Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nyama idi itumbisha Yehowa

Nyama idi itumbisha Yehowa

Nyama idi itumbisha Yehowa

BUTUMBI bua Yehowa budi bumueneka mu nyama idiye mufuke. Nzambi utu ulama nyama anu mutuye ulama bantu. (Musambu 145:16) Kuakula bibi bua Mufuki wa nyama ne wa bantu, ntshilema tshinene be! Nansha muvua Yobo muntu muimpe, “wakadibingisha, kakabingisha Nzambi” to. Nunku Yobo uvua ne bua kulonga amue malu.​—Yobo 32:2; 33:8-12; 34:5.

Bilejilu biangatshila mu bukua-nyama biakaleja Yobo ne: bantu kabena mua kupisha njila ya Nzambi to. Bidi bitamba kumueneka bimpe patudi tukonkonona mêyi avua Yehowa muambile musadidi wende Yobo.

Kayena dijinga ne diambuluisha dia bantu

Yobo kavua mua kuandamuna nkonko ivua Nzambi mumuele bua nyama to. (Yobo 38:39-41) Nunku tshilejilu, bantu kabatu bambuluisha Yehowa patuye udisha ntambue ne tshikololo to. Nansha mutu bikololo bibuka bua kukeba biakudia, mu bulelela Nzambi ke utu ubipesha biakudia.​—Luka 12:24.

Yobo wakapanga tshia kuamba pakamuebeja Nzambi bua nyama ya muitu. (Yobo 39:1-8) Kakuena muntu udi mua kukuba mbudi (anyi mbuji ya tshisuku) ne ngulungu to. Bitu nansha bikole bua kusemena pabuipi ne mbuji ya tshisuku. (Musambu 104:18) Ku tshingenyingenyi tshia kudi Nzambi ke kudi ngulungu uditola pa nkayende muitu bua kulela. Udi ulama bana bende, kadi padibu ‘bakola, badi banyema ne kabena bapingana kabidi.’ Badi badilama nkayabu.

Ngomba-ngole udi unyema mudikadile, ne tshipela ke muaba wa mpunda wa tshisuku. Yobo kavua mua kuambuisha mpunda wa tshisuku majitu ende to. Udi ukeba “midioko yonso mibishi,” wendakana pa mikuna bua kudiaye mashinde. Nyama eu kêna mua kulekela budikadidi buende anu bua kupeta biakudia mu bimenga kakuyi lutatu to. ‘Kêna umvua mêyi makole a muenzeji wa mudimu’ nansha, bualu mpunda wa tshisuku eu utu unyema bikole padiye umvua muntu.

Pashishe Nzambi udi wakula bua mbowa. (Yobo 39:9-12) Mukebuludi wa bintu bia kale muena Grande-Bretagne Austen Layard wakafunda bua mbowa ne: “Bua mutubu batamba kuzola mbowa mu bimfuanyi, bidi bimueneka ne: bavua bamuangata bu nyama wa kutshina ne munene anu bu ntambue. Badi batamba kuleja mukalenge uluangana nende, ne baluanganyi balonda mbowa, bamue babande pa tubalu bakuabu ku makasa.” (Nineveh and Its Remains, 1849, Mukanda 2, dibeji 326) Bushuwa, kakutu muntu wa meji nansha umue utu uteta kusuika mbowa to.​—Musambu 22:21.

Bifukibua bia mapuapua bidi bitumbisha Yehowa

Nzambi udi mpindieu ukonka Yobo bua bifukibua bidi ne mapuapua. (Yobo 39:13-18) Kasongo nyunyi katu kabuka muulu mule ne mapuapua aku adi ne bukole bua bungi. (Yelemiya 8:7) Nansha mutu nyunyi wa mfiondo (autruche) ututa mapuapua ende, katu ubuka to. Nyunyi wa mfiondo katu welela mayi mu disua dienzela ku mutshi bu kasongo nyunyi to. (Musambu 104:17) Utu umbula tshina mu lusenga ne welelamu mayi. Kadi katu ulekela mayi ende to. Udi uabuikidija ne lusenga ne apeta luya lukumbane eku mulume ne mukaji bonso baalama.

Bidi bimueneka ne: nyunyi wa mfiondo utu ‘upua meji muoyo’ padiye umona njiwu ne wenza bu udi unyema. Kadi mukanda kampanda udi wamba ne: “Mmayele a kubuejangana mu ditanaji: [nyunyi ya mfiondo] itu ilua kudileja patoke ne kututa mapuapua ayi bua kukoka ntema ya nyama anyi ya muntu bua kumona mua kumuyisha kule ne mayi ayi.”​—An Encyclopedia of Bible Animals.

Mmunyi mutu nyunyi wa mfiondo ‘ulengulula kabalu ne muntu udi ubanda pa nyima paku’? Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Nyunyi wa mfiondo kêna mua kubuka to, kadi mmumanyike bua lubilu luende lua panshi. Mikolo yende mile idi mua kuela bidia bia metre 4 ne tshitupa ne kuya lubilu lua kilometre 64 mu dîba dimue.”​—The World Book Encyclopedia.

Nzambi udi upesha kabalu bukole

Mpindieu, Nzambi udi webeja Yobo bua kabalu. (Yobo 39:19-25) Kale, bantu bavua baluangana pa tubalu, ne tubalu tuvua tukoka makalu avua ne muendeshi ne pamuapa basalayi babidi. Kabalu katu kindila mvita kenda kadila ne katuta bikono mu buloba. Kakena ne buôwa to, ne kakena kapingana tshianyima bua muele wa mvita. Padiku kumvua mpungi, kabalu ka mvita kadi anu bu kadi kamba ne: ‘Eyo, tuyayi!’ Kadi katuka lubilu, ‘kamina buloba.’ Kadi kabalu ka mvita katu kenza tshidi muntu udi mukabande ulomba.

Bia muomumue, mukebuludi Layard wakafuanyikija malu pakafundaye ne: “Nansha mudi kabalu kakaji ka bena Arabe kikale katumikila anu bu muana wa mukoko ne kalomba anu mionji ya kukaludika nayi, padiku kumvua anu lubila lua mvita lua benaku ne kamona difuma dia muendeshi waku dinyunga, mêsu aku adi abalakana bu mudilu, mimpempe yaku mikunze yunzuluka, nshingu waku udi wololoka ne mukila ne musalala waku bidi bimana binyunga bua lupepele.”​—Discoveries Among the Ruins of Nineveh and Babylon, 1853, dibeji dia 330.

Tangila nkumbikumbi ne mukanku

Yehowa udi wakula mpindieu bua nyunyi mikuabu. (Yobo 39:26-30) ‘Nkumbikumbi udi ulembelela mulu ne wolola mapuapua ende ku lupepele.’ Mukanda mukuabu udi utela nkumbikumbi mukuabu (Faucon pèlerin) bu nyunyi udi mupite mikuabu lubilu ne wamba ne: utu “ufika pa lubilu luende lua ndekelu padiye upueka ufumina mulu menemene unaya anyi padiye ujinga kukuata tshiakudia mulu.” (The Guinness Book of Records) Nyunyi eu ukadi munyeme umue musangu lubilu lua kilometre 349 mu dîba dimue, upueka bu uvua mpa mpulumuku!

Mikanku itu inyema ne lubilu lua kilometre 130 mu dîba dimue. Yobo wakafuanyikija muoyo wetu ne lubilu lua mukanku udi ukeba tshiakudia. (Yobo 9:25, 26) Nzambi udi utupesha bukole bua kutungunuka ne muoyo, anu bu ne: tudi pa mapuapua a mukanku adi kaayi atshioka. (Yeshaya 40:31) Padi mukanku ubuka, mpepele ya luya itu ibanda mulu idi iwambuluisha. Nyunyi eu udi unyunguluka ne lupepele lua luya ludi lumubandisha mulu menemene. Padi mukanku ufika pa bule kampanda, udi ubuela mu lupepele lukuabu lua luya ne udi mua kushala mulu munangapale mu lupepele munkatshi mua mêba mavule kauyi wenza bukole bua bungi ne mapuapua to.

Mukanku ‘udi wibaka disua diawu kulu’ miaba mikole bua kufika, uteka bana bawu muaba udi kauyi njiwu. Yehowa mmufuke mukanku bua wenze nunku mu tshingenyingenyi. Ku diambuluisha dia lumonu ludi Nzambi muwupeshe, ‘mêsu a mukanku adi atangila bantu badi kule.’ Bukokeshi bua mukanku bua kushintulula ne lukasa tshintu tshidiwu utangila budi buwambuluisha bua kutangila nyama anyi tshitalu tshia tshintu tshifue mutantshi mule padiwu wenda upueka. Mukanku udi mua kudia bitalu bia nyama, nunku ‘nyunyi eyi idi padi bitalu.’ Nyunyi eu utu ukuata nyama mikese utuadila bana bende.

Yehowa udi unyoka Yobo

Kumpala kua Nzambi kuela Yobo nkonko mikuabu, udi wanji umunyoka. Yobo wakenza tshinyi? Wakadipuekesha ne wakitaba mibelu mikuabu.​—Yobo 40:1-14.

Muaba eu, muyuki wa Yobo udi utulongesha bualu bua mushinga mukole: Muntu nansha umue kêna ne tshidiye mua kupisha natshi Wa-Bukole-Buonso to. Tudi ne bua kuakula ne kuenza malu adi asankisha Tatu wetu wa mu diulu. Tudi kabidi ne bua kuditatshisha anu bua kutumbisha dîna dia tshijila dia Yehowa ne kubingisha bumfumu buende.

Behemote udi utumbisha Nzambi

Nzambi udi utuma kabidi ntema yende kudi nyama ne webeja Yobo bua Behemote, udibu bela meji ne: nnguvu (tshiboko). (Yobo 40:15-24) Tshiboko tshikole tshidi mua kuikala ne metre 4 anyi 5 ne tshidi mua kuikala ne kilo 3600. “Bukole” bua Behemote ‘budi mu bidimba biende.’ Bu mudi Behemote ne mikolo mipi, tshiseba tshipape tshia mu difu diende tshidi tshimuambuluisha padiye ukoka mubidi wende pa mabue a mu misulu. Bulelela, muntu kêna mua kuimana kumpala kua Behemote to, bua bunene buende, mukana muende munene ne mbanga yende ya bujitu.

Behemote utu upatuka mu mâyi bua kudia “mashinde” a bungi. Bintu bionso bidi bitoloka pa mukuna bidi mua kukumbana bua kumudisha. Utu udia bisonsa kilo kubangila ku 90 too ne ku 180 dituku dionso edi. Padi Behemote ukuta, udi ulala muinshi mua mitshi ya ku muelelu wa misulu. Musulu wowu muule, tshiboko tshidi mua kuowela mutu mupatula pa mutu pa mâyi. Kumpala kua mukana munene mua Behemote ne mênu ende abidi masomoke, Yobo kavua mua kupeta dikima dia kuela ndobo ku diulu diende nansha.

Leviyatane udi utumbisha Nzambi

Yobo udi umvua mpindieu bualu bua Leviyatane. (Yobo 41:1-34) Mmuaku wa tshiena-Ebelu udi uleja “nyama mujingila tshintu,” pamuapa nngandu. Yobo uvua mua kuvuija Leviyatane tshintu tshia bana kunaya natshi anyi? Nansha kakese! Malu adi aleja ne: nnyama mubi. Bulelela, bikala muntu mua kuteta mua kukuata Leviyatane, mvita idi mua kuikala mikole ne kayi mua kuteta bua kumukuata kabidi to.

Padi Leviyatane ujula mutu wende pa mâyi padi dîba dibanda mu dinda, mêsu ende adi akenka bu “kabundubundu ka dinda.” Mabamba a Leviyatane mmakuatakane bikole, ne mu tshiseba tshiende mudi mifuba idi masashi kaayi mua kutubula, nansha muele wa mvita anyi difuma. Mabamba matue adi mu difu dia ngandu atu ashiya tshifundu bu tshia ‘tshiamu tshia dishipula natshi’ mu bitotshi. Tshiji tshiende tshidi tshijula ntutu mu mâyi bu ntutu ya mafuta. Bua bunene bua Leviyatane kabidi ne bia mvita biende (mukana mudi mukuatshisha buôwa ne mukila udi ne bukole bupite), katu utshina tshintu to.

Yobo udi ubuela mu bizubu

Yobo udi witaba muvuaye ‘muambe malu avuaye kayi mujingulule bimpe, malu avua atamba kumukemesha.’ (Yobo 42:1-3) Wakitaba dinyoka dia Nzambi, kubuelaye mu bizubu ne kuitaba bubi buende. Bakatandisha balunda bende, kadi yeye wakapeta mabenesha a bungi.​—Yobo 42:4-17.

Mbimpe kuikala kuvuluka malu akafikila Yobo aa, ki mmuomu anyi? Katuena mua kuandamuna nkonko yonso ivua Nzambi mumuele to. Tshidibi, tudi ne bua kuleja dianyisha bua bintu bungi tshianana bidi bitumbisha Yehowa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Mbudi

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Tshikololo

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Ntambue mukaji

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Ngomba-ngole

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Nyunyi wa mfiondo utu uya kule ne mayi ende, kadi katu ualekela

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Mayi a nyunyi wa mfiondo

[Tshimfuanyi mu mabeji 14, 15]

Nkumbikumbi

[Mêyi a dianyisha]

Nkumbikumbi: © Joe McDonald/​Visuals Unlimited

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Kabalu ka bena Arabe

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Mukanku

[Tshimfuanyi mu dibeji 16]

Batu batamba kumona Behemote bu tshiboko

[Tshimfuanyi mu dibeji 16]

Batu bangata Leviyatane bu ngandu