Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Esetê

TSHIFUFU tshidibu bele tshidi tshimueneka bu tshidi katshiyi mua kupangila. Mbalongolole bua kubutula bena Yuda bonso nkong. Bakadi bamane kusungula dituku dia kushipa bena Yuda bonso aba badi mu bukalenge ebu budi bumbukila ku Inde too ne ku Atiopa. Ke tshidi muntu udi mulongolole bualu ebu wela meji. Kadi kudi bualu bumue bua mushinga budiye mupue muoyo. Nzambi wa mu diulu udi mua kusungila bantu bende nansha mu njiwu ya mushindu kayi. Mu mukanda wa Esetê ke mudibu bafunde muyuki eu wa mushindu wakapanduka bena Yuda.

Bavua bafunde mukanda wa Esetê kudi Môdekai muena Yuda ukavua mukulakaje. Mukanda eu udi wakula malu a mu bidimu bu 18 a tshikondo tshivuabu bakokesha kudi Mukalenge wa bena Pelasa Ahashawelosha anyi Shasete I. Muyuki eu mulenga udi uleja muvua Yehowa mupandishe bantu bende ku tshifufu tshivuabu babelele kudi baluishi babu, nansha muvuabu batangalake mu bukalenge abu bunene. Lelu, dimanya dia muanda eu didi dikolesha ditabuja dia bantu ba Yehowa badi bamuenzela mudimu wa tshijila mu matunga 235. Kabidi, bantu badibu batele mu mukanda wa Esetê mbatushile bilejilu bia tuetu kulonda ne bikuabu bia tuetu kuepuka. Bushuwa, ‘dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole.’​—Ebelu 4:12.

MUKALENGE-MUKAJI UDI WAKUILA BENA YUDA

(Esetê 1:1–5:14)

Mu tshidimu tshisatu tshia bumfumu buende (mu 493 Kumpala kua Yezu), Mukalenge Ahashawelosha udi wenzela bena mu bukalenge buende tshibilu tshinene. Mukalenge-mukaji Washeti, mumanyike bua bulenga bua mpala wende, udi ufikisha mukalenge munda bikole ne badi bamunyenga muaba wende wa bumukalenge-mukaji. Badi basungula nsongakaji muena Yuda diende Hadasa munkatshi mua bansongakaji bonso batshidi tumama ba mu ditunga edi bua kuangataye muaba wa Washeti. Hadasa udi ulonda mubelu wa Mansebende Môdekai bua kubenga kudimanyisha bu muena Yuda, kadi udi udimanyisha mu dîna diende dia bena Pelasa dia Esetê.

Kunyima kua matuku, badi bateka muena lutambishi mukuabu diende Hamana kavula-mbedi wa ditunga. Hamana udi ufika munda bikole bualu Môdekai udi ubenga ‘kutua binu panshi bua kumukukuila.’ Bua bualu ebu udi wela tshifufu bua kushipa bena Yuda bonso bavua mu bukalenge bua bena Pelasa. (Esetê 3:2) Hamana udi ufikisha Ahashawelosha ku ditaba lungenyi luende elu ne ku diela mukenji bua bashipe bena Yuda. Môdekai udi uvuala ‘bilulu bikayabale ne udiela butue pambidi.’ (Esetê 4:1) Esetê udi ne bua kuakuila bena Yuda mpindieu. Udi ulambisha biakudia ne ubikidisha mukalenge Ahashawelosha ne kavula-mbedi wende Hamana mu didia edi. Padibu baluamu, Esetê udi ubasengelela bua kulua kudia kabidi dituku didi dilonda. Hamana udi usanka. Kadi mmufike munda bikole bualu Môdekai mmubenge kumupa lumu. Hamana udi ulongolola bua kushipa Môdekai kumpala kua didia dia disanka edi dia dituku didi dilonda.

 Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:3-5​—Didia dia disanka edi divua dienze matuku 180 anyi? Mvese eyi kayena yamba ne: didia edi divua dienze matuku bungi nunku to, kadi mukalenge wakaleja bantu banene bubanji ne butumbi bua bukalenge buende mu matuku 180. Pamuapa mukalenge uvua muenze muanda eu mu matuku a bungi nunku bua kukemesha banene ba mu bukalenge buende ne kubajadikila ne: uvua ne bukole bua kukumbaja bionso bivuaye musue kuenza. Ke bualu kayi mvese 3 ne 5 idi yakula bua didia dia disanka dia matuku 7 diakenzeka ku ndekelu kua tshisangilu etshi tshia matuku 180.

1:8​—Mmu ngumvuilu kayi muvuaku kakuyi dienzejangana ‘ku bukole bua [dîba dia kunua mvinyo] bu muakadi mukenji’? Dîba adi, Mukalenge Ahashawelosha kakenza bu muvua tshilele tshia mu Pelasa tshia kuambila bantu bua kunuabu mvinyo bungi kampanda mu bibilu bia nunku nansha. Munga mukanda udi wamba ne: “Bavua mua kunua mvinyo wa bungi peshi mukese muvuabu basue.”

1:10-12​—Bua tshinyi Mukalenge-mukaji Washeti wakatungunuka ne kubenga bua kulua kudi mukalenge? Bamue bamanyi bapiluke badi baleja ne: mukalenge-mukaji wakabenga bua kutumikila bualu kakitaba bua “kudipuekesha milongo kumpala kua benyi ba mukalenge bakavua bakuatshike.” Peshi pamuapa mukalenge-mukaji eu mulenga mpala uvua tshia bushuwa ne mutu mukole. Nansha mudi Bible kayi wamba tshivua tshimusake bua kubenga, bena meji ba mu tshikondo atshi bakamona ne: dibenga kutumikila bayende divua bualu buvuabu ne bua kutangila bimpe, ne tshilejilu tshibi tshia Washeti tshivua mua kunyanga bakaji bonso ba mu provense ya Pelasa.

2:14-17​—Esetê uvua mulale ne mukalenge anyi? Tòo. Muyuki udi wamba ne: bakaji bakuabu bavuabu balue nabu kumpala kua mukalenge bakapingana nabu mu dinda ku nzubu muibidi kudi muntu mutungula wa mukalenge, ‘wakadi ulama bakaji bapika.’ Bakaji bavua balala ne mukalenge butuku bavua balua bakaji bende bapika peshi bakaji bende bakuabu. Kadi kabakaya ne Esetê ku nzubu wa bakaji bakuabu kunyima kua yeye mumane kumonangana ne mukalenge. Pakayabu ne Esetê kumpala kua Ahashawelosha, “mfumu uvua mumunange kumpala kua bakaji bakuabo bonso, Estere kulengelela mfumu kumpala kua bansongakaji bakuabo bonso.” (Esetê 2:17, MMM) Tshiakamufikisha ku ‘dilengelela’ Ahashawelosha nunku ntshinyi? Mushindu wa muomumue uvuaye mulengelele bakuabu. ‘Nsongakaji eu wakasankisha mutshima [wa Hegai], yeye wakasangana luse ku mêsu kuende.’ (Esetê 2:8, 9) Hegai wakamuanyisha bikole nunku anu bua malu avuaye mumone bu mudi bulenga bua mpala wende ne ngikadilu yende mimpe. “Bantu bonso bavua bamona Estere bavua bamuanyisha” bikole. (Esetê 2:15, MMM) Bia muomumue, malu akamona mukalenge kudi Esetê akamukemesha ne yeye kumunanga.

3:2; 5:9​—Bua tshinyi Môdekai wakabenga kuinamina Hamana? Kabivua bibi bua bena Isalele kuinamina muntu uvua ne muanzu mubandile bua kumunemeka nansha. Kadi mu tshilumbu tshia Hamana, kuvua malu makuabu a bungi. Hamana uvua muena Agaga, pamuapa muena Amaleka, ne Yehowa ukavua mupangadike bua kubutula bena Amaleka. (Dutelonome 25:19) Bua Môdekai, kuinamina Hamana kuvua mua kuleja ne: kavua kabidi mulamate Yehowa. Ke bualu kayi wakabenga ne muoyo mujima wamba ne: uvua muena Yuda.​—Esetê 3:3, 4.

Malongesha adi atutangila:

2:10, 20; 4:12-16. Esetê wakitaba mibelu ya mutendeledi wa Yehowa uvua mumanye malu a bungi. Mbitambe buimpe bua tuetu ‘kutumikila badi batukokesha ne kubakokela.’​—Ebelu 13:17.

2:11; 4:5. Katuena anu ne bua ‘kutangila malu etu nkayetu, kadi muntu ne muntu atangile kabidi malu a bakuabu.’​—Filipoi 2:4.

2:15. Esetê wakaleja didipuekesha ne didikanda pakabengaye bua kulomba bilengejilu bikuabu peshi bilamba bilenga bipite bikavua Hegai mumupeshe. ‘Muntu musokome wa mu mutshima, mu bivualu bidi kabiyi binyanguka  bia mutshima wa kalolo ne ditalala’ ke uvua muenze bua Esetê kulengelelaye mukalenge.​—1 Petelo 3:4.

2:21-23. Esetê ne Môdekai bavua bilejilu bimpe bia kulonda bualu bavua ‘bakokela bakokeshi badi ku mutu.’​—Lomo 13:1.

3:4. Mu imue nsombelu, bidi mua kuikala bimpe bua kubenga kudimanyisha anu muvua Esetê muenze. Kadi padibi bikengela kuleja luseke lutudi balamate mu malu a mushinga bu mudi tshilumbu tshia bumfumu bua Yehowa ne dishala bamulamate, katuena ne bua kutshina bua kudimanyisha ne: tudi Bantemu ba Yehowa.

4:3. Patudi tupeta ntatu, tudi ne bua kusambila Yehowa bua atupe bukole ne meji.

4:6-8. Môdekai wakanyemena kudi mbulamatadi bua kudikuba ku njiwu ivua tshifufu tshivua Hamana mumuelele mua kumukebela.​—Filipoi 1:7.

4:14. Tudi ne bua kuidikija tshilejilu tshia mushindu uvua Môdekai mueyemene Yehowa.

4:16. Esetê wakashala ne muoyo mukole ne lulamatu mu nsombelu mubi uvua mua kuikala mumushipeshe bualu uvua mueyemene Yehowa ne muoyo mujima. Tuetu petu tudi ne bua kueyemena Yehowa pamutu pa kudieyemena.

5:6-8. Bua kumona mua kulengelela Ahashawelosha, Esetê wakamubikila ku didia bua musangu muibidi. Wakenza malu ne meji, ke mutudi petu ne bua kuenza.​—Nsumuinu 14:15.

MALU ADI ASHINTULUKANGANA

(Esetê 6:1–10:3)

Malu adi ashintuluka padi mianda ipatukila patoke. Badi bashipela Hamana ku mutshi uvuaye muenze bua kowelaku Môdekai. Nunku uvua ne bua kufua udi ulua kavula-mbedi! Netuambe tshinyi bua tshikavuabu balongolole bua kushipa bena Yuda? Bualu ebu pabu budi bushintuluka mu mushindu wa dikema.

Muena lulamatu Esetê udi wakula bua kuleja mushindu udi malu. Udi uteka muoyo wende mu njiwu bua kulua kumpala kua mukalenge bua kumulomba bua kumona mua kupangisha tshifufu tshia Hamana. Ahashawelosha mmumanye tshia kuenza. Nenku padi dituku dia kushipa bena Yuda dilua, ki mbena Yuda badibu bashipa, kadi ngaba bavua bakeba kubenzela  bibi. Môdekai udi wela mukenji bua bikale benza Tshibilu tshia Pulima tshidimu tshionso bua kuvuluka lupandu elu lunene. Bu mudiye mulue muntu muibidi kunyima kua Mukalenge Ahashawelosha, Môdekai udi ‘ukeba diakalengele dia bana babu, wambila bana babu mêyi a ditalala.’​—Esetê 10:3.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

7:4​—Mmunyi muvua dishipa bena Yuda mua kuenzela ‘mukalenge bualu bubi’? Mu dileja ne mbabi muvuabi mua kuikala bimpe bu bobu bapanyishe bena Yuda bu bapika, Esetê wakaleja patoke bubi buvuabu mua kuenzela mukalenge pavuabu babashipa bonso. Ntalanta ya argent 10 000 ivua Hamana mulaye kayivua mua kuenza tshintu mu tshibutshilu tshia mukalenge kupita bubanji buvuabu mua kuikala bapete bu Hamana mulongolole bua kupana bena Yuda bu bapika. Dikumbaja dia tshifufu etshi divua kabidi mua kufikisha mukalenge-mukaji ku difua pende.

7:8​—Bua tshinyi banene ba mu lupangu lua mfumu bakabuikila Hamana tshilamba ku mutu? Pamuapa bualu ebu buvua buleja bundu anyi tshibawu tshikavua pa kumukuata. Bilondeshile mukanda mukuabu, “bena kale bavua imue misangu babuikila mitu ya bantu bakavuabu pa kushipa.”

8:17​—Mmushindu kayi uvua ‘bantu bakuabu ba bungi ba mu buloba bandamuke bu bena Yuda’? Bidi bimueneka ne: bena Pelasa ba bungi bakitabuja ntendelelu wa bena Yuda bualu bavua bela meji ne: dishintulula dia mukenji ukavuabu bele bua kushipa bena Yuda divua dijadika ne: Nzambi uvua wanyisha bena Yuda. Bualu bua muomumue budi buenzeka lelu bua kukumbaja tshivuabu bamanyishe mu mukanda wa Zekâya ne: ‘Bantu dikumi ba mu [muakulu] ne mu [muakulu] nebakuate ku luzemba lua tshivualu tshia muena Yuda, bamuambila ne: tudi basue kuya nebe, bualu bua tuakumvua ne: Nzambi udi nebe.’​—Zekâya 8:23.

9:10, 15, 16​—Nansha muvuabu banyishila bena Yuda bua kupawula bintu, bua tshinyi bakabenga kuenza bualu ebu? Dibenga kuenza bualu ebu diakaleja patoke ne: tshipatshila tshiabu katshivua tshia kulua babanji to, kadi tshivua tshia kudipandisha.

Malongesha adi atutangila:

6:6-10. ‘Kudisua kudi kuya kumpala kua dibutuka, mutshima wa kudibandisha udi uya kumpala kua dipona.’​—Nsumuinu 16:18.

7:3, 4. Tudiku tupeta muoyo mukole wa kudimanyisha ne: tudi Bantemu ba Yehowa nansha biobi mua kutukebela makenga anyi?

8:3-6. Padi baluishi bakeba kutuenzela bibi, tudi mua kuya kua mbulamatadi ne ku tubadi bua batuakuile.

8:5. Esetê wakaleja budimu pakabengaye kuleja muvua mukalenge mupile pavuaye muele mukenji wa kushipa bena tshisamba tshiabu. Tuetu petu tudi ne bua kuikala ne budimu patudi tuyisha banene kampanda.

9:22. Katuena ne bua kupua bapele badi munkatshi muetu muoyo.​—Galatia 2:10.

Yehowa neafile ‘dikuatshisha ne lupandu’

Môdekai mmutume meji ku tshidi Nzambi mulongolole padiye wambuluisha Esetê bua kulua mukalenge-mukaji. Bena Yuda badi bajila biakudia ne balomba Nzambi bua abambuluishe padibu mu njiwu. Mukalenge-mukaji udi uya kudi mukalenge nansha muvuaye kayi mumubikile ne mukalenge udi umuteleja bimpe misangu yonso. Mukalenge kêna upeta tulu butuku abu bujima. Bushuwa, mukanda wa Esetê udi ulonda mudi Yehowa ushintulula malu bua diakalenga dia bantu bende.

Muyuki mulenga wa Esetê udi utukolesha bikole tuetu badi mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ etshi. (Danyele 12:4) ‘Mu matuku a ku nshikidilu,’ mmumue ne: mu tshitupa tshia ndekelu etshi tshia matuku a ku nshikidilu, Satana Diabolo udibu babikila ne: Gogo wa ku Magoga, neele bantu ba Yehowa mvita ya katshi ku dînu. Tshipatshila tshiende netshikale tshia kushipa batendeledi balelela ba Yehowa bonso. Kadi anu muakenzekabi mu matuku a Esetê, Yehowa neafile ‘dikuatshisha ne lupandu’ kudi bantu badi bamutendelela.​—Yehezekele 38:16-23; Esetê 4:14.

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Esetê ne Môdekai kumpala kua Ahashawelosha