Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Eseta
Kua Moui e Kupu ha Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Eseta
TO KAUTŪ mooli e lagatau. Ko e tau Iutaia to fakamahakava mo e fakaotioti katoatoa ai. Ke he taha ni e aho ne fifili tuai ai, ko e tau Iutaia oti ne nonofo he atu motu ia, ne kaputia katoa mai Initia ki Aitiope, to fakamahakava ai. Pihia e lagatau he tagata ne taute lagatau. Ka e taha e vala aoga lahi ne nimo ia ia. Ko e Atua he lagi kua maeke ke laveaki haana tau tagata fifili mai he ha tuaga hagahaga kelea. Ne fakamau e laveakiaga he tohi a Eseta he Tohi Tapu.
Ne tohia he tagata Iutaia motua ne higoa ko Moretikai, ne putoia ke he tohi a Eseta kavi ke he 18 e tau he magahala ne pule ai e patuiki Peresia ko Ahasueru, po ko Xerxes I. Kua fakakite he tala nei e puhala ne laveaki e Iehova haana tau tagata mai he tau lagatau kelea he tau fi ha lautolu, pete ko e atu motu lahi kua nonofo fano ai haana tau fekafekau. He vahā nei, ko e iloaaga ke he mena ia kua fakamalolō ai e tua he tau tagata ha Iehova, ko lautolu ne taute e tau fekafekauaga tapu ki a ia ke he 235 e motu. Lafi ki ai, ko e tau tagata he tohi a Eseta kua foaki e tau fakafifitakiaga mitaki ma tautolu ke mumuitua ki ai mo e falu kua manako a tautolu ke kalo mai ai. Mooli, “ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo.”—Heperu 4:12.
KUA LATATONU E PATUIKI FIFINE KE LALAGO ATU
He katoa e tau ke toluaki he haana pule, (493 F.V.N.), ne taute he Patuiki ko Ahasueru e galue patuiki. Ko e patuiki fifine ko Vasati, ne talahaua he haana fulufuluola, ne fakatupu e ita lahi he patuiki ti utakehe a ia mai he haana kotofaaga. Ko e fifine Iutaia ko Hatesa ne fifili mai he tau tamāfine mata fuluola he motu ke hukui a Vasati. Mai he takitakiaga he kasini haana ko Moretikai, ne fufū e ia e higoa Iutaia mooli haana mo e fakaaoga e higoa Peresia haana, ko Eseta.
Fai magaaho, ko e tagata fakatokoluga ko Hamanu ne unu hake ke he kotofaaga he alagavaka ne mua. Ne ita lahi a Hamanu he nakai ‘tukutuku hifo po ke fakaveli fakafohifo a Moretikai ki a ia,’ ati taute lagatau a ia ke fakamahakava e tau Iutaia oti mai he Atu Motu Peresia. (Eseta 3:2) Ne ole a Hamanu ki a Ahasueru ke kau mo ia ati kautu ai ti taute he patuiki e poaki ke fakahoko e kelipopoaga nei. Ko Moretikai ne ‘tapulu ke he ie talatala mo e efuefuafi.’ (Eseta 4:1) Kua latatonu a Eseta ke lalago atu mogonei. Ne uiina e ia e patuiki mo e alagavaka ne mua haana ke he galue. Magaaho ne talia fakamakai a laua ke o mai, ne ole a Eseta ki a laua ke liliu mai foki ke he taha galue he aho hake. Ne olioli lahi a Hamanu. Pete ia, ne ita lahi a ia he fakaheu a Moretikai ke fakalilifu ki a ia. Ne taute e Hamanu e lagatau ke tamate a Moretikai ato hoko e galue he aho hake.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
1:3-5—Ne 180 kia e aho he galue? Nakai talahau he kupu ko e loa pihia ka e fakakite age he patuiki ke he tau iki e tau monuina mo e fulufuluola he lilifu he haana kautu ke he 180 e aho. Kua liga fakaaoga he patuiki e magaaho loa nei ke fakaaliali e lilifu he haana kautu ke fakamatalahi ke he tau iki ke mauokafua a lautolu kua ha ha ia ia e malolō ke fakakatoatoa e haana lagatau. Ke he mena ia, liga kua hagaao e kupu 3 mo e 5 ke he 7 e aho he galue he matahiku he 180 e aho ne fakapotopoto ai.
1:8—Ko e heigoa e puhala ati ‘nakai fakamakamaka taha ke he magaaho he inu ha lautolu ke hagaao ke he fakatufono’? He toloaga nei, ne huhui he Patuiki ko Ahasueru e aga fakamotu ha Peresia ke fakamakamaka ke he falu ke inu e mena kua kotofa he tau toloaga pehēnei. “Kua maeke ia lautolu ke inu fakalahi po ke fakatote uta ni ke he mena kua fioia a lautolu ki ai,” he talahau he taha tohi lagomatai.
1:10-12—Ko e ha ne nakai mafai e patuiki fifine ko Vasati ke fina atu ke he patuiki? Falu pulotu ne talahau kua nakai mafai e patuiki fifine ke omaoma kakano kua fifili e ia ke nakai fakatokolalo e ia a ia ke he tau uiina he patuiki ne kua konahia. Po kua nakai mahani omaoma tuai ni e patuiki fifine fulufuluola nei. Ka kua nakai talahau he Tohi Tapu e fatuakiloto haana, ne manatu e tau tagata taane pulotu he magahala ia ko e omaoma ke he taane e matapatu he lekua ti neke eke e fakafifitakiaga kelea ha Vasati mo fakaohoohoaga ke he tau hoana oti he matakavi i Peresia.
2:14-17—Taute kia e Eseta e mahani fakalialia he mahani fakatane mo e fifine mo e patuiki? Ko e tali nakai. Kua pehē e tala mena hoko ke he magaaho pogipogi ko e falu fifine ne ta mai ke he patuiki ne kua liuaki ke he fale ke uaaki ne leveki he eunuka he patuiki, ‘ko e leoleo he tau hoana fakahoa.’ Ko e tau fifine ne nonofo mo e patuiki he po ne eke ai mo tau hoana fakahoa haana, po ke tau hoana ke uaaki. Pete ia, ne nakai uta a Eseta ke he fale he tau hoana fakahoa he oti e fina atu ke he patuiki. Magaaho ne ta atu a Eseta ki a Ahasueru, “kua mua foki e manako he patuiki kia Eseta ke he tau fifine oti, ne homo atu hana fakaalofa kia ia mo e hana fakahelehele kia ia ke he tau tamāfine ikiiki oti.” (Eseta 2:17) Fēfē e puhala ne moua e ia e ‘ofania mo e fakaalofa-totonu’ ha Ahasueru? He puhala taha ia ni ati fiafia e falu ki a ia. “Ne mitaki e tama fifine ke he hana manatu ti ofania e [Hege] a ia.” (Eseta 2:8, 9) Ne fiafia a Hege ki a Eseta ha ko e tau mena ne kitia e ia—haana fulufuluola mo e tau mahani mitaki. Ko e mooli, “ne ofania foki a Eseta e lautolu oti ne kitia a ia.” (Eseta 2:15) Pihia foki, ne fiafia e patuiki ke he tau mena ne kitia e ia ia Eseta ati manako a ia ki a Eseta.
3:2; 5:9—Ko e ha ne fakatikai a Moretikai ke tukutukuhifo ki a Hamanu? Ne nakai hepe ma e tau Isaraela ke fakalilifu e tuaga tokoluga he taha he fakaveli hifo ki ai. Pete ia, ma Hamanu, ne lahi atu e mena ne putoia ai. Ko Hamanu ko e Akako, liga ko e Amaleka, ti kua fitā he fakamailoga e Iehova a Amaleka ke tatafi kehe. (Teutaronome 25:19) Ki a Moretikai, ko e tukutukuhifo ki a Hamanu ko e matakupu he mahani fakamooli ki a Iehova. Ne fakatikai fakamahino e ia, he talahau ko ia ko e Iutaia.—Eseta 3:3, 4.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
2:10, 20; 4:12-16. Ne talia e Eseta e takitakiaga mo e tomatomaaga mai he tagata motua ne tapuaki ki a Iehova. Kua pulotu ma tautolu ke ‘omaoma ke he tau takitaki ha lautolu mo e fakalilifu.’—Heperu 13:17.
2:11; 4:5. Lata ia tautolu ke ‘nakai ni manamanatu ke he tau mena haana ni ka e manamanatu ke he tau mena he falu.’—Filipi 2:4.
2:15. Ne fakakite e Eseta e mahani fakalatalata mo e taofi ni he nakai ole ke he loga foki e tau koloa fakamanaia tino po ke tau tapulu mitaki ke lafi ke he tau tapulu ne age e Hege. Ko e “tagata galo he loto, ki a taute a ia kehe mena nakai tuai popo, ko e loto mahani molu” ati talia fiafia ai he patuiki a Eseta.—1 Peteru 3:4.
2:21-23. Ko Eseta mo Moretikai ko e tau fakafifitakiaga mitaki he ‘omaoma ke he tau tui ne mua.’—Roma 13:1.
3:4. He falu tutuaga, liga pulotu ke nakai talahau e matahigoa mooli ha tautolu, tuga ne taute e Eseta. Pete ia, ka hoko e tau magaaho ke fakakite e tau matakupu aoga, tuga e pule katoatoa ha Iehova mo e mahani fakamooli ha tautolu, kua nakai lata ia tautolu ke matakutaku ke talahau ko tautolu ko e Tau Fakamoli a Iehova.
4:3. Ka fehagai a tautolu mo e tau kamatamata, kua lata ia tautolu ke fuluhi ke he liogi ki a Iehova ma e malolō mo e pulotu.
4:6-8. Ne kumi e Moretikai e tali matafakatufono ke he fakamatakutaku ne taute fakafualoto e Hamanu.—Filipi 1:7.
4:14. Ko e fakafifitakiaga mitaki e mauokafua ha Moretikai ki a Iehova.
4:16. He falanaki katoatoa ki a Iehova, ne fehagai tua fakamooli mo e malolō a Eseta mo e tuaga ne liga ke tamate a ia. Kua aoga ke ako a tautolu ke falanaki ki a Iehova ka e nakai ki a tautolu ni.
5:6-8. Ke moua e talia fiafia ha Ahasueru, ne uiina e Eseta a ia ke he galue ke uaaki. Ne gahua lotomatala a ia, ti lata ke pihia foki a tautolu.—Tau Fakatai 14:15.
NE TUMAU KE LILIU KELEA
He tau mena ne tutupu, ne liliu kelea e tau lagatau. Ne fakatautau ni a Hamanu he akau ne taute e ia ma Moretikai, mo e tagata ne tatao ke tamate kua eke tuai mo alagavaka ne mua! Ka e kua e pulega ke tamate oti e tau Iutaia? To liliu kelea foki e lekua ia.
Ne liu foki a Eseta ne tua fakamooli vagahau. He fakahagahaga kelea haana moui, ne fina atu a ia ki mua he patuiki mo e ole ke kumi taha puhala ke utakehe aki e pulega ne taute e Hamanu. Ne iloa e Ahasueru e mena ke taute. Ti hoko mai e aho ke tamate a lautolu, nakai ko e tau Iutaia, ka ko lautolu ne lali ke tamate e tau Iutaia nukua tamate. Ne poaki e Moretikai ke taute e Galue he Puro lagataha he tau ke fakamanatu aki e laveakiaga lahi nei. Ha ko e tagata ke uaaki ke he Patuiki ko Ahasueru, ko Moretikai ne ‘gahua ma e mitaki he tau tagata haana mo e vagahau mo e fakaalofa ke he haana motu.’—Eseta 10:3.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
7:4—Maeke fefe e fakamahakava he tau Iutaia ke ‘maona ai e patuiki’? He fakakite age fakalotomatala to liga fakafua e tau Iutaia mo tupa, ne fakakite e Eseta e maona ke he patuiki kaeke fakamahakava a lautolu. Ko e 10,000 ario ne mavehe a Hamanu ki ai kua tote lahi e muka he tupe he patuiki ka fakatatai ke he mautu ka moua ane fakahoko e Hamanu e pulega ke fakafua e tau Iutaia mo tupa. Ko e fakahoko he pulega to liga kakano ke tamate foki e patuiki fifine.
7:8—Ko e ha ne uufi he tau patu e mata a Hamanu? Liga kakano e mena nei kua fakamā po ke fakatali ke he matematekelea lahi. Hagaao ke he taha gahua, “ne fa uufi e lautolu he vahā i tuai e mata ha lautolu nukua taute ke tamate.”
8:17—Ko e heigoa e puhala ‘ne tokologa e tagata he motu ne ui ko e tau tagata Iuta’? Ne eke mooli e tau Peresia mo tau tagata Iutaia liliuina, he manamanatu ka taute pihia ko e fakakiteaga he talia he Atua ke he tau Iutaia. Ko e matapatu fakaakoaga ia ni ne gahuahua he fakamooliaga he perofetaaga he tohi a Sakaria. Ne pehē: “To toto atu ai he tau tagata tokohogofulu he tau vagahau oti he tau motu kehe; to toto atu mo e pehe atu, To o a tautolu mo mutolu; ha kua logona e mautolu ha ha ia mutolu e Atua.”—Sakaria 8:23.
9:10, 15, 16—Pete kua poaki pauaki ke fofō e tau mena ne moua, ko e ha e tau Iutaia ne nakai taute pihia ai? He nakai talia e lautolu kua fakakite mooli ai ko e matafekau ha lautolu ke laveaki he moui ka e nakai ke muhukoloa fakatagata.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
6:6-10. “Kua mua atu e mahani fakatokoluga ke he malaia; kua mua atu foki e mahani fakahakehake he loto ke veli ai e tagata.”—Tau Fakatai 16:18.
7:3, 4. Fakakite fakamalolō nakai e tautolu a tautolu ko e Tau Fakamoli a Iehova, pete to favale mai ka taute pihia?
8:3-6. Na maeke mo e lata ia tautolu ke ole ke he tau pule fakatufono mo e tau hopoaga fakafili ma e puipuiaga mai he tau fi.
8:5. Ne iloilo a Eseta he nakai talahau e putoiaaga he patuiki ke he poakiaga ke fakamahakava he tau tagata haana. Tatai foki, kua lata ia tautolu ke fakailoilo ka fakamatala ke he tau iki he motu.
9:22. Nakai lata ia tautolu ke nimo a lautolu ne ha ha mo tautolu ne kua nonofogati.—Kalatia 2:10.
To foaki e Iehova e “Tokanoaaga mo e Laveaki”
Ne hagaaki a Moretikai ke he finagalo he Atua he talia he patuiki a Eseta. Magaaho ne fakamatakutaku ai, ne fakakanopogi mo e liogi e tau Iutaia ma e lagomatai. Ne fina atu e patuiki fifine ki mua he patuiki ka e nakai uiina ki ai ka kua talia tumau ki a ia. Ne nakai maeke pauaki e patuiki ke mohe he taha po ha kua hagahaga kelea. Mooli, ko e tohi a Eseta kua hagaao ki a Iehova ne takitaki e tau mena tutupu ke aoga e tau tagata haana.
Ko e tala fiafia ia ha Eseta kua fakamalolō lahi ki a tautolu he nonofo ke he “vaha ke fakahiku.” (Tanielu 12:4) “Ke he vaha fakamui,” po ke magaaho fakahiku haia he vahā he fakaotiaga, ko Koku ha Makoku—Satani ko e Tiapolo—to totoko fakalahi atu ke he tau tagata ha Iehova. Nakai fai mena ne foli a ia ki ai ka e ke fakamahakava he tau tagata tapuaki mooli. Ka e tuga he vahā ha Eseta, ne foaki e Iehova e “tokanoaaga mo e laveaki” ma e haana tau tagata tapuaki.—Esekielu 38:16-23; Eseta 4:14.