Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Estere

KUNGU leri ri vonaka ri ta hetiseka hi ku helela handle ko kavanyetiwa. Kungu ra kona i ra ku yayarheriwa ka Vayuda hinkwavo hi ku helela. Hi siku rin’we ntsena leri vekiweke ka ha ri emahlweni, Vayuda hinkwavo lava nga ehansi ka mfumo lowu lawulaka ku suka eIndiya ku ya fika le Etiyopiya, va ta lovisiwa. Sweswo hileswi mukunguhati wa mhaka leyi a swi anakanyaka. Kambe ku ni mhaka ya nkoka leyi a nga yi lemukiki. Xikwembu xa matilo xi nga kutsula vanhu va xona lava xi va hlawuleke, exiyin’weni xin’wana ni xin’wana lexi xungetaka vutomi. Ku kutsuriwa koloko ku tsariwe ebukwini ya Bibele ya Estere.

Buku ya Estere leyi tsariweke hi mukhalabye un’wana wa Muyuda la vuriwaka Mordekayi, yi katsakanya nkarhi wa kwalomu ka malembe ya 18 ya ku fuma ka Hosi ya Peresiya Ahasuwerusi kumbe Xerxes wo Sungula. Rungula leri, leri hlamarisaka ri kombisa ndlela leyi Yehovha a va ponisaka ha yona vanhu vakwe eka makungu yo biha ya valala va vona, hambiloko malandza yakwe ma hangalake ni ndhawu hinkwayo ya mfumo lowu lowukulu. Namuntlha, ku tiva mhaka yoleyo swi ri tiyisa swinene ripfumelo ra vanhu va Yehovha lava endlaka ntirho wa yena wo kwetsima ematikweni ya 235. Tlhandlakambirhi, vanhu lava ku vulavuriwaka ha vona eka buku ya Estere va hi vekele swikombiso swo swi tekelela ni leswi hi faneleke hi swi papalata. Hakunene, “rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba.”—Vaheveru 4:12.

HOSI YA XISATI YI FANELE KU NGHENELELA

(Estere 1:1–5:14)

Hi lembe ra vunharhu ra ku fuma kakwe (493 B.C.E.), Hosi Ahasuwerusi u endlele va le vuhosini nkhuvo. Hosi ya xisati Vhaxiti la dumeke hikwalaho ka vuxongi byakwe, u hlundzukise hosi swinene lerova a jitamisiwa exikhundlheni xakwe xa vuhosi. Hadasa lowa Muyuda u hlawuriwe exikarhi ka tintombhi hinkwato leto saseka etikweni leswaku a nghena exikhundlheni xa yena. Hikwalaho ko yingisa swiletelo swa muzala wa yena Mordekayi, u titumbetile a nga vuli leswaku yena i Muyuda kutani a tirhisa vito rakwe ra Xiperesiya, ku nga Estere.

Hi ku famba ka nkarhi, wanuna la tikurisaka la vuriwaka Hamani, u vekiwe exikhundlheni xa ku va holobye-nkulu. Hamani u hlundzukele Mordekayi hikwalaho ka leswi a aleke ku ‘nkhinsama a tiwisela eka Hamani,’ kutani u endle kungu ro herisa Vayuda hinkwavo eMfun’weni wa Peresiya. (Estere 3:2) Hamani u xavelele Ahasuwerusi leswaku a yima na yena naswona u swi kotile ku kanganyisa hosi yi pfumela leswaku ku hetisisiwa kungu leri. Hiloko Mordekayi a “ambala nguvu yo khwaxa, a tichela hi nkuma.” (Estere 4:1) Sweswi Estere a a fanele a nghenelela. U rhambe hosi ni holobye-nkulu wa yona eka nkhuvo wa le xihundleni. Loko se va tsakele ku ta enkhubyeni lowu, Estere u tlhele a va kombela leswaku va ta enkhubyeni wun’wana hi xa mundzuku wa kona. Hamani u tsake ngopfu. Hambiswiritano, u karihile hileswi Mordekayi a  aleke ku n’wi dzunisa. Hamani u endle rhengu ra ku dlaya Mordekayi nkhuvo wu nga si sungula hi siku leri landzelaka.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:3-5—Xana nkhuvo lowu wu hete masiku ya 180? Ndzimana leyi a yi vuli leswaku nkhuvo lowu wu teke nkarhi wo leha ku fikela kwalaho, kambe yi vula leswaku hosi yi kombe vatirhela-mfumo rifuwo ni ku saseka ka mfumo wa yona wo vangama ku ringana masiku ya 180. Kumbexana hosi yi tirhise xiendlakalo lexi tekeke nkarhi wo leha yi bombisa ku dzuneka ka mfumo wa yona leswaku yi tsakisa vatirhela-mfumo ni ku va khorwisa hi vuswikoti bya yona byo hetisisa makungu ya yona. Loko swi ri tano, ndzimana ya vunharhu ni ya vuntlhanu ti nga va ti kombetela eka nkhuvo wa masiku ya nkombo lowu veke kona eku heleni ka masiku lawa ya 180.

1:8—Ha yini a ‘ku nga ri na munhu la sindzisaka van’wana loko ku ri nkarhi wa ku nwa hi ku landza nawu’? Eka xiendlakalo lexi, Hosi Ahasuwerusi u hundzule mukhuva wa Vaperesiya wo khutaza van’wana leswaku va nwa ku fikela eka mpimo wo karhi eminkhubyeni yo tano. Buku yin’wana yi ri: “A va nwa ku fikela eka mpimo wun’wana ni wun’wana lowu va wu lavaka.”

1:10-12—Hikwalaho ka yini Hosi ya xisati Vhaxiti a hambete a ala ku ya eka hosi? Swidyondzi swin’wana swi ringanyeta leswaku hosi ya xisati yi ale ku yingisa hikuva a yi nga lavi ku titsongahata emahlweni ka vaendzi va hosi lava dakweke. Kumbexana hosi leyi, leyi nga mbhuri a yi nga titsongahati. Hambileswi Bibele yi nga boxiki leswaku xivangelo xa kona hi xihi, vavanuna vo tlhariha va le nkarhini wolowo a va swi teka swi ri swa nkoka ku va wansati a titsongahata eka nuna wakwe, naswona xikombiso xo biha xa Vhaxiti a xi ta endla leswaku vavasati hinkwavo va le swifundzheni swa Peresiya va ngheniwa hi moya wo biha.

2:14-17—Xana Estere u tikhome hi ndlela yo biha ni hosi? Doo! Xiviko xi vula leswaku nimixo vavasati lavan’wana lava tisiweke eka hosi a va vuyela enhangeni ya vumbirhi leyi languteriwaka hi mutsheniwa wa hosi, “murindzi wa vasati lavatsongo.” Hikwalaho vavasati lava dzumbeke ni hosi vusiku hinkwabyo va hundzuke tinhlantswa ta yona, kumbe vasati lavatsongo. Hambiswiritano, Estere a nga yisiwanga enhangeni ya tinhlantswa endzhaku ka loko a vone hosi. Loko Estere a yisiwe eka Ahasuwerusi, “hosi yi rhandz[e] Estere ku tlula vavasati lavan’wana hinkwavo, lerova a kuma tintswalo letikulu ni musa wa rirhandzu emahlweni ka yona ku tlula vanhwana lavan’wana hinkwavo.” (Estere 2:17) Swi endlekise ku yini leswaku a kuma ‘tintswalo ni musa’ eka Ahasuwerusi? U kume timfanelo teto hi ndlela leyi fanaka ni leyi a ti kumeke ha yona eka van’wana. “Nhwanyana loyi a a tsakisa ematihlweni ya [Hegayi], lerova u kume musa wa rirhandzu emahlweni ka yena.” (Estere 2:8, 9) Hegayi u tsakisiwe ngopfu hi yena hikwalaho ka leswi a swi voneke—ku nga vuxongi ni timfanelo takwe letinene. Entiyisweni, “Estere a a hambeta a kuma tintswalo ematihlweni ya un’wana ni un’wana loyi a a n’wi vona.” (Estere 2:15) Hilaha ku fanaka, hosi yi tsakisiwe hi leswi yi swi voneke eka Estere naswona yi sungule ku n’wi rhandza.

3:2; 5:9—Ha yini Mordekayi a ale ku nkhisamela Hamani? A swi nga bihanga eka Vaisrayele ku xixima munhu wo karhi la nga exikhundlheni lexi tlakukeke hi ku tiwisela ehansi. Hambiswiritano, eka Hamani a ku laveka swo tala. Hamani a a ri Muagaga, kumbexana Muamaleke, naswona Yehovha u lerise leswaku Amaleke a herisiwa. (Deteronoma 25:19) Kambe, eka Mordekayi, ku nkhisamela Hamani a swi ta vula leswaku a nga tshembekanga eka Yehovha. U arile hi ku helela, a vula leswaku yena i Muyuda.—Estere 3:3, 4.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

2:10, 20; 4:12-16. Estere u yingise nkongomiso ni ndzayo leyi humaka eka mugandzeri wa Yehovha la wupfeke. Hi endla kahle loko hi ‘yingisa lava rhangelaka exikarhi ka hina naswona hi titsongahata.’—Vaheveru 13:17.

2:11; 4:5. Hi fanele ‘hi nga veki tihlo etimhakeni ta hina ntsena, kambe ni le timhakeni ta van’wana.’—Vafilipiya 2:4.

2:15. Estere u kombise moya wa ku titsongahata ni wa ku tikhoma hi ku ka a nga kombeli swin’wetsin’wetsi kumbe swiambalo swa  kahle leswi engetelekeke ku tlula leswi a nyikiweke swona hi Hegayi. Lexi endleke leswaku Estere a rhandzeka eka hosi i “munhu la nge xihundleni wa mbilu, la ambaleke swiambalo leswi nga onhakiki swa moya wo rhula ni wo olova.”—1 Petro 3:4.

2:21-23. Estere na Mordekayi va veke xikombiso lexinene xa ku “tivek[a] ehansi ka valawuri lava tlakukeke.”—Varhoma 13:1.

3:4. Eka swiyimo swin’wana, swi nga va vutlhari loko hi nga titivisi leswaku hi vamani, hilaha Estere a endleke hakona. Hambiswiritano, loko hi boheka ku teka goza etimhakeni to tanihi ku yimela vuhosi bya Yehovha ni vutshembeki bya hina, a hi fanelanga hi chava ku titivisa leswaku hi Timbhoni ta Yehovha.

4:3. Loko hi langutane ni miringo, hi fanele hi khongela eka Yehovha leswaku a hi nyika matimba ni vutlhari.

4:6-8. Mordekayi u lave ku herisa nxungeto lowu vangiweke hi rhengu ra Hamani hi ku tirhisa nawu.—Vafilipiya 1:7.

4:14. Mordekayi u veke xikombiso lexinene hi ku tshemba Yehovha.

4:16. Leswi a a tshemba Yehovha hi ku helela, hi ku tshembeka na hi xivindzi Estere u langutane ni xiyimo lexi a xi ta koxa vutomi byakwe. I swa nkoka leswaku hi dyondza ku titshega hi Yehovha ku nga ri hina vini.

5:6-8. Leswaku a kuma tintswalo eka Ahasuwerusi, Estere u n’wi rhambile eka nkhuvo wa vumbirhi. U teke goza ra vutlhari, leswi na hina hi faneleke hi endla swona.—Swivuriso 14:15.

KU CINCA KA TIMHAKA

(Estere 6:1–10:3)

Hi ku famba ka nkarhi timhaka ti cincile. Hamani u hayekiwe emhandzini leyi a yi endleleke Mordekayi, naswona loyi a a lava ku hayekiwa u ve holobye-nkulu! Ku vuriwa yini hi kungu ro dlayetela Vayuda? Na rona a ri fanele ku cinca hi ndlela yo hlamarisa.

Estere la tshembekaka u teke goza rin’wana. U veke vutomi byakwe ekhombyeni hi ku ya kombela  hosi leswaku yi sivela kungu ra Hamani. Ahasuwerusi a a yi tiva ndlela yo sivela kungu rero. Kutani loko siku ra ku yayarheriwa ka vona ri fika, Vayuda a va ha dlayiwanga kambe ku dlayiwe valala va vona. Mordekayi u lerise leswaku Nkhuvo wa Purimi wu endliwa lembe ni lembe leswaku ku tsundzukiwa xiendlakalo lexikulu swonghasi xa ku ponisiwa ka vona. Leswi a ku ri yena wa vumbirhi eka Hosi Ahasuwerusi, Mordekayi ‘u tirhele ku endlela varikwavo leswinene ni ku vulavula ku rhula eka vana va vona hinkwavo.’—Estere 10:3.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

7:4—Xana ku lovisiwa ka Vayuda a ku ta “vavisa hosi” hi ndlela yihi? Loko a vulavula hi vutlhari hi ta ku xavisiwa ka Vayuda tanihi mahlonga, Estere u kombise ndlela leyi hosi a yi ta lahlekeriwa ha yona hi ku lovisiwa ka vona. Swiphemu swa silivhere swa 10 000 leswi Hamani a swi tshembiseke, a swi nga ri nchumu eka vuhlayiselo bya xuma xa hosi loko swi pimanisiwa ni rifuwo leri a yi ta ri kuma loko Hamani a a lo endla kungu ro xavisa Vayuda va va mahlonga. Loko kungu ra Hamani a ri lo humelela, swi vula leswaku ni hosi a yi ta lahlekeriwa hi nsati wa yona.

7:8—Ha yini vatirhi va le hubyeni va funengete Hamani exikandzeni? Kumbexana sweswo a swi kombisa leswaku nchumu lowu a wu endleke a wu khomisa tingana kumbe leswaku a a ta weriwa hi khombo ku nga ri khale. Hi ku ya hi buku yin’wana, “minkarhi yin’wana vanhu va khale a va funengeta tinhloko ta lava a va ri ekusuhi ni ku dlayiwa.”

8:17—Xana “vanhu vo tala va tiko a va tivula Vayuda” hi ndlela yihi? Swi tikomba onge Vaperesiya vo tala va hundzuke Vayuda, va anakanya leswaku ndlela leyi timhaka ti cinceke ha yona a yi kombisa leswaku Xikwembu a xi ri ni Vayuda. Nsinya lowu wa nawu wa ha tirha ni le ku hetisekeni ka vuprofeta lebyi kumekaka ebukwini ya Zakariya. Yi ri: “Vavanuna va khume lava humaka eka tindzimi hinkwato ta matiko va ta khoma, ina, entiyisweni va ta khoma nguvu ya wanuna la nga Muyuda, va ku: ‘Hi ta famba na n’wina, hikuva hi swi twile leswaku Xikwembu xi na n’wina.’”—Zakariya 8:23.

9:10, 15, 16—Hambileswi a va pfumeleriwe ku phanga, ha yini Vayuda va papalate ku endla tano? Ku ala ka vona ku kombisa leswaku xikongomelo xa vona a ku ri ku ponisa vanhu va ka vona, ku nga ri ku kuma rifuwo.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

6:6-10. “Ku tinyungubyisa ku le kusuhi ni ku wa, ni moya lowu titlakusaka wu le kusuhi ni ku khunguvanyeka.”—Swivuriso 16:18.

7:3, 4. Xana hi na xona xivindzi xo titivisa tanihi Timbhoni ta Yehovha, hambiloko ku endla tano swi ta hi vangela ku xanisiwa?

8:3-6. Hi ni lunghelo ro endla xikombelo eka valawuri va mfumo ni le ka tihuvo ta vuavanyisi leswaku ti hi sirhelela eka valala va hina.

8:5. Hi vutlhari Estere a nga byi boxanga vutihlamuleri bya hosi eka kungu leri endliweke ro lovisa vanhu va ka vona. Hilaha ku fanaka, hi fanele hi va ni vuxiyaxiya loko hi nyikela vumbhoni eka vatirhela-mfumo.

9:22. A hi fanelanga hi rivala swisiwana leswi nga exikarhi ka hina.—Vagalatiya 2:10.

Yehovha U Ta Tisa “Mphalalo Ni Nkutsulo”

Mordekayi u kombetele eka xikongomelo xa Xikwembu xa ku va Estere a ve wa yindlu ya le vuhosini. Loko va xungetiwile, Vayuda va titsone swakudya va tlhela va khongelela mpfuno. Hosi ya xisati yi ye emahlweni ka hosi yi nga rhambiwanga naswona loko yi fika yi amukeriwile. Hi vusiku byebyo hosi a yi swi kotanga ku etlela. Hakunene, buku ya Estere yi vulavula hi ta ndlela leyi Yehovha a kongomisaka ha yona swiendlakalo leswaku vanhu vakwe va vuyeriwa.

Rungula leri tsakisaka ra Estere ri hi khutaza hi ku kongoma tanihi leswi hi hanyaka “enkarhini wa makumu.” (Daniyele 12:4) “Exiphen’wini xo hetelela xa masiku,” kumbe exiphen’wini xo hetelela xa nkarhi wa makumu, Gogo wa Magogo—ku nga Sathana Diyavulosi—u ta lwa ni vanhu va Yehovha a lume ni meno. Xikongomelo xakwe ku ta va ku herisa vagandzeri va ntiyiso hi ku helela. Kambe ku fana ni le sikwini ra Estere, Yehovha u ta tisa “mphalalo ni nkutsulo” eka vagandzeri va yena.—Ezekiyele 38:16-23; Estere 4:14.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Estere na Mordekayi va ri emahlweni ka Ahasuwerusi