Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Nuikale talalaa’

‘Nuikale talalaa’

‘Nuikale talalaa’

‘Mutshimbakanyi udi witabuja dîyi dionso, kadi muena budimu udi utangila kudiye uya.’​—NSUMUINU 14:15.

1, 2. (a) Malu avua menzekele Lota mu Sodoma adi atulongesha tshinyi? (b) Kuamba ne: ‘Nuikale talalaa’ kudi kumvuija tshinyi?

PAVUA balami ba bimuna ba Abalahama ne ba Lota batuadije kutandangana, Abalahama wakalomba Lota bua batapulukangane. Wakambila Lota bua asungule muaba wa kuyaye. Lota e kusungula muaba uvua ne mâyi, uvua muenze bu ‘budimi bua Yehowa.’ Bivua bimueneka ne: uvua muaba muimpe wa kusomba ne dîku. Ke bualu kayi ‘Lota wakasungula mpata yonso wa Yadene,’ ne kuasaye ntenta wende pamue ne Sodoma. Kadi mêsu avua mamushime, bualu pabuipi apu kuvua ‘bantu ba mu Sodoma bavua babi, bakatamba kubenga Yehowa.’ (Genese 13:7-13) Lota ne dîku diende bakalua kujimija bintu bia bungi be! Yeye ne bana bende ba bakaji bakalua kusombela anu mu lubuebue. (Genese 19:17, 23-26, 30) Malu avua amueneka mimpe akalua bululu.

2 Bualu ebu budi butupesha dilongesha lelu: Patudi tusua kusungula malu a kuenza, tuikale tuanji kukeba bua kumanya njiwu idi mua kulua kunyima, ne katuikadi ba tshiupukila masua to. Ke bualu kayi Bible udi utuambila ne: ‘Nuikale talalaa.’ (1 Petelo 1:13) Muaku wa tshiena-Greke udibu bakudimune ne: ‘nuikale talalaa’ udi umvuija ne: ‘nuteke lungenyi kaba kamue.’ Bilondeshile mumanyi mupiluke wa malu a Bible Richard Lenski, kuteka lungenyi kaba kamue eku kudi kumvuija “kuikala ne lungenyi lutalale, lungenyi lupole ludi luenza makumi ne lupima malu bimpe bimpe, ne lutuambuluisha nunku bua kuangata mapangadika mimpe.” Tuangatayi mpindieu nsombelu idi itulomba bua kuikala ne lungenyi kaba kamue.

Tukonkononayi bimpe bimpe malu a bungenda

3. Mbimpe kuikala ne budimu padibu batuambila bua bungenda bua tshinyi?

3 Elabi meji ne: muntu uudi unemeka, bu mudi tshilejilu muena Kristo nebe udi ukulomba bua nuende nende mishinga. Udi ne disanka, ukuambila bua kujingakanyi to. Wewe udi mua kubanga kuela meji muikala bena mu dîku diebe bimpe, ubanga mene kuela meji ne: neupete dîba dia bungi dia kuenzela Yehowa mudimu, ki mmuomu anyi? Kadi wamanya! Nsumuinu 14:15 udi wamba ne: ‘Mutshimbakanyi udi witabuja dîyi dionso, kadi muena budimu udi utangila kudiye uya.’ Bu mutu disanka ditupita patutu tupeta mudimu mupiamupia, tutu tulengulula njiwu ne mpukapuka idi mua kumueneka. (Yakobo 4:13, 14) Kadi mu nsombelu wa nunku, mbimpe kuanji kushala talalaa.

4. Patudi tuela meji pa malu a mushinga, mmunyi mutudi mua ‘kutangila kutudi tuya’?

4 Muntu wa lungenyi udi wanji kulonga tshidibu bamuambila kumpala kua kutshienza. (Nsumuinu 21:5) Diela meji edi ditu dimuambuluisha bua kumona njiwu idi kayiyi imueneka ku mêsu to. Tufuanyikijabi ne: Muntu mmulue kukusomba makuta bua kuendaye nawu mushinga. Udi ukulaya ne: neakupingajile makuta ebe ne makuabu a pa mutu a bungi. Bidi mua kuanji kukusankisha bikole, ki muomu anyi? Kadi nnjiwu kayi idiku? Tangila nkonko eyi: Muntu eu neakupingajile mfranga nansha malu wowu kaayi mende bimpe anyi? Neakupingajile makuta anu mushinga wowu muende bimpe anyi? Mu mêyi makuabu, bungenda buobu kabuyi buende bimpe, kuakupeta makuta ebe anyi? Udi mua kudiebeja kabidi ne: “Muntu eu udi ulomba mfranga bua tshinyi? Mbualu banke idi ibenga kumusombesha makuta, imona ne: imue misangu kakuapingaja anyi?” Kuanji kuela meji bua kumona njiwu idi mua kuikalaku nekukuleje bimpe tshia kuenza.​—Nsumuinu 13:16; 22:3.

5. (a) Yelemiya wakenza tshintu kayi tshimpe pakamupanyishabu budimi? (b) Mbimpe kuikala ne malu onso adi atangila mfranga anuvua bumvuangane mafunda bimpe bua tshinyi?

5 Tuangatabi tshilejilu tshia muprofete Yelemiya. Wakasumba budimi kudi muanabu mukuabu uvua pende utendelela Yehowa. Kadi wakafundisha malu aa pa mikanda kumpala kua bantemu kampanda. (Yelemiya 32:9-12) Bia muomumue lelu’eu, muntu wa lungenyi yonso udi ubuela mu malu onso a dienda mushinga (nansha ne balela anyi bena kuitabuja nende) udi wanji kufundisha malu adibu bumvuangane aa mu mikanda. * Padi malu adi mafunda umvuika bimpe, dikokangana kadiakuikalaku to, nekuikale buobumue. Pabi kutu kujuka misangu ya bungi bilumbu pankatshi pa bena Kristo padibu kabayi bafunde malu aa. Bena Kristo bakuabu batu belangane mâyi ku makasa, bajilangane anyi bashipe too ne malanda abu ne Yehowa anu bua malu a dienda mushinga aa.

6. Tudi ne bua kulekela lukuka bua tshinyi?

6 Tulekelayi lukuka. (Luka 12:15) Muoyo wa kupeta makuta a mapitepite bungi udi mua kutupangisha mua kumona njiwu idi mu bungenda bubi. Too ne bamue bantu bavua ne majitu a bungi mu ntendelelu wa Yehowa mbadibuejakaje mu malu aa. Dîyi dia Nzambi padi didi dituambila ne: ‘Mioyo yenu kayikadi ne lukuka lua biuma, nuikale ne disanka ne bintu binudi nabi.’ (Ebelu 13:5) Paudi usua kubuela mu malu a makuta a nunku, wanji kudiebeja ne: ‘Bidi bikengela menemene kudibuejamu anyi?’ Kubenga kukeba malu manene ne kipatshila ka kuteka lungenyi luonso ku malu a Yehowa nekutumbushile “tunyinganyinga tua bungi.”​—1 Timote 6:6-10.

Ntatu idi nayi bena Kristo badi kabayi mu dibaka

7. (a) Bena Kristo bajike batu ne ntatu kayi? (b) Disungula muena dibaka netu didi dileja ne: tudi tutumikila Nzambi munyi?

7 Bena Kristo ba bungi mbasue kubuela mu dibaka kadi kabena bapeta mulume anyi mukaji to. Pabi mu amue matunga, bantu kabatu basue kumona nsonga ushala mujike bidimu bia bungi to. Kadi paku bena Kristo ba kuselangana nabu kabayi ba bungi. (Nsumuinu 13:12) Tshidibi bena Kristo mbamanye ne: kutumikila dîyi dia mu Bible didi diamba bua kusela ‘anu mu mukalenge,’ nkutumikila Yehowa. (1 Kolinto 7:39) Bena Kristo bajike bobu bashale talalaa, kabakuteketa mu mikolo anyi kukuluka mu mateyi to.

8. Nsongakaji muena Shulama wakapeta lutatu kayi? Bena Kristo bantu bakaji badi mua kuenza pabu tshinyi mu ntatu ya mushindu eu?

8 Badi bakula mu Musambu wa Solomo bua nsongakaji muena Shulama uvua muena ku musoko. Bakavua bamuele dîyi kudi munga nsongalume. Kadi mfumu wa ditunga wakalua pende bua kumusela. Mpindieu mfumu eu wakabanga kumuambisha, uteta kumulobesha ne bubanji ne butumbi buende. (Musambu wa Solomo 1:9-11; 3:7-10; 6:8-10, 13) Muanetu wa bakaji, bualu bua nunku nebukufikile dimue dituku. Tshilejilu panudi ku mudimu, muntu udi mukupite ku muanzu udi mua kubanga kukuamba mêyi malenga, kukuenzela malu mimpe ne kukeba bua ikale utamba kukumona. Kadi wamanya! Misangu ya bungi bantu balume batu benza nanku ne lungenyi lubi, anu bua nuenu kunangangana. Nunku londa tshilejilu tshia nsongakaji muena Shulama, ikala pebe anu bu ‘tshimanu.’ (Musambu wa Solomo 8:4, 10) Benga bilele bia nunku ne dîyi dimue. Wambile bena mudimu nebe ne: ndi Ntemu, ubanga kubayisha anu pautshidi muntu mupiamupia ku mudimu. Kuenza nunku nekukuambuluishe bikole.

9. Leja bubi bua kudia bulunda ne muntu uudi kuyi mumanye ku Internet. (Bala kabidi kazubu kadi mu dibeji dia 25.)

9 Bantu mbasue miaba ya kukebela mabaka ku Internet bikole lelu’eu. Bamue batu bamona miaba ya ku Internet eyi bu mushindu wa kupetela bantu bavuabu kabayi mua kupeta to. Pabi kudia bulunda ne muntu uudi kuyi mumanye nkudikebela dikenga tshianana. Mbikole bua kumanya ku Internet ne: etshi mmafi, etshi mbulelela. (Musambu 26:4) Kutu bantu batu bashima ne: Mbantemu. Pabi mu bulunda bua nunku, dinanga didi mua kukola bibi, upanga too ne mua kuela meji bimpe. (Nsumuinu 28:26) Kabitu bimpe kunangangana nunku ne muntu uudi kuyi mumanye bimpe to, nansha ku Internet anyi mushindu mukuabu.​—1 Kolinto 15:33.

10. Bena Kristo bakuabu badi mua kukolesha bana babu badi kabayi banji kubuela mu dibaka ku muoyo mushindu kayi?

10 Yehowa ‘mmuule tente ne dinanga’ bua bantu bende. (Yakobo 5:11) Mmumanye mudi bamue bena Kristo batshidi bajike kabiyi ku disua diabu bateketa ku muoyo imue misangu. Kadi udi ubananga bikole bia dikema padibu bamutumikila. Tuetu bena Kristo bakuabu tudi petu mua kuenza tshinyi? Tuikalayi ne tshibidilu tshia kubela kalumbandi bua mudibu bitaba bua kushala bajike bualu mbasue kutumikila Yehowa. (Balumbuluishi 11:39, 40) Tudi kabidi mua kubabikila bua kutusombeshabu. Ke tshitudi benze matuku mashala aa anyi? Tudi kabidi mua kubalombela Nzambi, bua abambuluishe bua kabamulekedi to, bua bikale amu ne disanka dia kumukuatshila mudimu. Tulondayi tshilejilu tshia Yehowa, tunangayi bana betu aba, tubanangayi mu mutshima wetu.​—Musambu 37:28.

Tshia kuenza bua masama

11. Masama manene adi alela ntatu kayi?

11 Tutu tumvua bibi patudi tuetu anyi mulunda anyi mulela wetu usama bikole. (Yeshaya 38:1-3) Kadi patudi tukeba bua batondape, tuvulukayi bua kutumikila anu Nzambi. Tshilejilu, bena Kristo batu babenga mashi ne ngondapilu ya malu a mîdima. (Bienzedi 15:28, 29; Galatia 5:19-21) Bua bantu badi kabayi balonge malu a manga, kusungula ngondapilu kampanda kudi mua kuikala kukole. Mpindieu tshidi mua kutuambuluisha bua kuikala talalaa ntshinyi?

12. Tshidi mua kuambuluisha muena Kristo bua kuikala ne meji mimpe pa ngondapilu kampanda ntshinyi?

12 “Muena budimu udi utangila kudiye uya” padiye ubala Bible ne mikanda yetu ya bena Kristo. (Nsumuinu 14:15) Miaba idi bamunganga bakese ne mpitadi mikese, bantu badi mua kuya kudi bena mitshi ya kabukulu. Kadi kumpala kua kuya kudi bena mitshi aba, tuanji kubalayi Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Tshisanga 1987, mu dibeji dia 26-29. Badi batulejamu njiwu idiku. Tshilejilu: Muena mitshi eu mmumanyike bikole bua malu a bademon anyi? Munganga eu udi wela meji ne: tutu tusama anyi tufua anu padi nzambi anyi bankambua betu bafike munda anyi padi baluishi betu batukaya manga peshi batulowa anyi? Badi bafila milambu, bimba misambu anyi bamba mêyi anyi benza malu a bilengulengu padibu benza mitshi eyi anyi padibu muntu uyinua anyi? (Dutelonome 18:10-12) Kubala malu a nunku kudi kutuambuluisha bua kutumikila mubelu wa mu Bible eu, wa ne: “Nujingulule malu onso; nulamate malu adi mimpe.” * (1 Tesalonike 5:21) Nunku katuakuitaba anyi kubenga malu tshianana to.

13, 14. (a) Tudi mua kuleja nkatshinkatshi mushindu kayi patudi tukeba kudiondopisha? (b) Tudi ne bua kuikala ne nkatshinkatshi munyi patudi tuyikila ne bakuabu pa malu a masama ne a luondapu?

13 Mbimpe kuikala ne nkatshinkatshi mu malu etu onso, nansha mu malu a didiondopisha. (Filipoi 4:5) Kutangila malu a didiondopisha ne nkatshinkatshi nkuleja mutudi tuanyisha menemene muoyo udi Nzambi mutupeshe. Patudi tusama, mbimpe kukeba bua kudiondopisha. Kadi masama neajike onso kashidi anu pakumbana tshikondo tshia Nzambi tshia ‘kuondopa bisamba.’ (Buakabuluibua 22:1, 2) Katuena ne bua kuditatshisha bikole menemene bua makanda a mubidi, tulua kushiya too ne malu a Nzambi panyima to.​—Matayo 5:3; Filipoi 1:10.

14 Mbimpe tuikale kabidi ne nkatshinkatshi patudi tuyikila pa masama ne mua kuondapa. Patudi tuya tshilejilu mu bisangilu anyi mu mpuilu, katuena ne bua kutamba kuakula pa malu aa to. Kabidi malu a luondapu atu atamba kutangila mikenji ya Bible, kondo ka muoyo ka muntu ne malanda ende ne Yehowa. Nunku, ki mbimpe kuenzeja bantu bua kuitaba tshitudi tuamba, anyi kubapangisha bua kulonda kondo kabu ka muoyo to. Tudi mua kuyikila ne bena Kristo bakadi bamanye malu a bungi bua kutuambuluisha. Kadi muntu ne muntu udi ne bua ‘kudiambuila bujitu buende’ bua kuangata dipangadika. Bualu ‘buonso buetu, muntu ne muntu neabadile malu ende kudi Nzambi.’​—Galatia 6:5; Lomo 14:12, 22, 23.

Patudi mu ntatu mikole

15. Ntatu mikole idi mua kutuenzeja malu kayi?

15 Muena Kristo utu kuonso eku muntu wa malu mimpe udi mua kupatula mêyi mabi anyi kuenza tshintu tshibi padiye mu ntatu mikole. (Muambi 7:7) Tshilejilu, Bible udi wamba ne: Yobo pavuaye mu makenga makole, wakapanga nkatshinkatshi, kadi bakalua kumubela. (Yobo 35:2, 3; 40:6-8) ‘Mose uvua ne kalolo be, wakatamba bantu bonso ba pa buloba ne kalolo.’ Kadi dimue dituku, wakafiika munda ne kuakulaye mêyi mabi. (Nomba 12:3; 20:7-12; Musambu 106:32, 33) Mukalenge Shaula uvua usua kushipa Davidi. Kadi Davidi wakadikanda bimpe ne kubengaye yeye bua kumushipa. Kadi pakapendabu Davidi yeye ne bena diende kudi Nabala, Davidi wakafiika tshiji tshikole, kupanga ne lutulu. Abigayila mukaji wa Nabala ke wakambuluisha Davidi bua kenji bualu bubi to.​—1 Samuele 24:2-7; 25:9-13, 32, 33.

16. Tshidi mua kutuambuluisha bua kubenga kuenza malu mu tshiji ntshinyi?

16 Tuetu petu tudi mua kupeta ntatu idi mua kutumbusha lungenyi luimpe. Tuenzayi bu Davidi, tuikalayi tuanji kukonkonona bimpe bimpe bidi bakuabu bamba. Nunku katuakuenza malu mu tshiji ne kulua kuenza bualu bubi tshianana to. (Nsumuinu 19:2) Bible udi wamba ne: ‘Nuikale ne tshiji, kanuenji malu mabi; nuelangane meji a bualu ebu mu mitshima yenu panuikala pa malalu enu, ne puwayi.’ (Musambu 4:4) Bitu bimpe kuanji kuindila too ne padi tshiji tshijika. Pashishe tulua kuenza bualu anyi kuangata dipangadika. (Nsumuinu 14:17, 29) Tusambilayi Yehowa bikole. Nunku ‘ditalala dia Nzambi didi ditamba dijingulula dionso dia bantu, nedilame mitshima yetu ne meji etu mu Kristo Yezu.’ (Filipoi 4:6, 7) Ditalala dia Nzambi edi neditutukije mioyo ya munda, nenku netushale talalaa.

17. Bua kushala talalaa, tudi ne bua kutekela Yehowa muoyo bua tshinyi?

17 Nansha tuetu benze munyi bua kuepuka njiwu ne bua kuenza malu bimpe, netuenze amu bilema bualu bantu bonso batu benza bilema. (Yakobo 3:2) Bitu bitufikila bua kujinga kuenza bualu bubi petu bamanye amu ne: mbuimpe. (Musambu 19:12, 13) Tuetu bantu Yehowa Nzambi utu mutufuke bua yeye nkayende ikale utulombola, katu mutupeshe bukole bua kudienzela malu to. (Yelemiya 10:23) Ke bualu kayi tudi tumvua disanka padi Yehowa utuambila ne: ‘Nenkuyishe lungenyi, nenkuleje njila uudi ne bua kuendela, nenkupe meji patshidi dîsu dianyi kuudi.’ (Musambu 32:8) Kakuyi mpata, Yehowa neatuambuluishe bua kuikala talalaa.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 5 Ngenyi mikuabu idi itangila difunda dia malu aa idi mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Tshimungu 1997, dibeji dia 30-31; 15 Kasuabanga 1986, dibeji dia 16-17; ne Réveillez-vous! wa dia 8 Luishi 1983, dibeji dia 13-15, bionso mbipatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 12 Eu ke mushindu wa kuenza kabidi bua ngondapilu idi bamue bitaba, bakuabu babenga.

Newandamune munyi?

Mushindu kayi utudi mua kuikala talalaa

• mu malu a dikeba dia makuta?

• patudi tukeba kubuela mu dibaka?

• patudi tusama?

• patudi mu ntatu mikole?

[Nkonko ya dilonga]

[Kazubu mu dibeji 25]

Udi mua kuitaba anyi?

Udi usangana malu adi alonda aa ku Internet, pa muaba wa kupetela mulume anyi mukaji:

“Nansha tuetu benze bishi, katuakumanya tshidi muntu menemene to.”

“Katuena tuamba ne: malu onso adi muaba eu mmalelela anyi mmajalame anyi mene mmimpe to.”

“Mmuenenu ne mibelu ne mêyi adibu bambe ne mamanyisha a badi bakeba dibaka ne malu makuabu adi muaba eu nga bantu badi baafunde . . . ki nga kuitaba diakamue tshianana tshianana to.”

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

“Muena budimu udi utangila kudiye uya”

[Bimfuanyi mu mabeji 24, 25]

Bena Kristo bantu bakaji badi mua kuidikija nsongakaji muena Shulama mushindu kayi?

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

“Nujingulule malu onso; nulamate malu adi mimpe”