“Mutu ni Mutu U Ka Lwala Mulwalo wa Hae”

“Mutu kaufela ku luna u ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu, ka za hae.” —Maroma 14:12.

1. Maheberu ba balalu ne ba na ni buikalabelo bufi?

MITANGANA ba balalu ba Maheberu ba ne ba pila mwa Babilona ne ba na ni ku eza katulo ye ama lifu kamba bupilo. Kana ne ba swanela ku kubamela siswaniso se situna sina mo ne u tokwela mulao wa naha? Kamba kana ne ba swanela ku hana ku si lapela ni kuli ba nepelwe mwa liyekuyeku la mulilo? Bo Shadrake, Meshaki, ni Abedi-Nego ne ba si na nako ya kuli ba kupe kelezo ku mutu yo muñwi; mane ne ba sa tokwi ku eza cwalo. Ona fo ba alaba kuli: “Shangwe mulena, u zibe kuli ha lu na ku sebeleza milimu ya hao, ha lu na ku kubamela siswaniso sa gauda s’o tomile.” (Daniele 3:1-18) Maheberu ba balalu ne ba itwalezi mulwalo wa buikalabelo bwa bona.

2. Ki bomañi luli ba ne ba atulezi Pilato fa muzeko wa Jesu Kreste, mi kana mubusisi wa Muroma yo na lukuluzwi kwa mulatu kabakaleo?

² Hasamulaho wa lilimo ze 600, mubusisi u utwa litaba za tamilwe munna yo muñwi. Ha sa talimile taba, mubusisi u ikolwisisa kuli munna yo ha na mulatu. Kono nyangela yona i pihelela kuli a bulawe. Mubusisi ha sa ikatalize ku hanela nyangela yeo, u palelwa ku lwala mulwalo wa buikalabelo bwa hae, mi u komiwa ki sineneketo ya nyangela. Mubusisi u tapa kwa mazoho ni ku bulela kuli: “Ha ni na mulatu mwa mali a mutu yo ya lukile.” Kihona a lukulula munna yo kuli a kokotelwe. Ki niti, ku fita kuli a lwale buikalabelo bwa hae ka ku atula taba ya Jesu Kreste, Ponse Pilato u tuhelela ba bañwi ku mu ezeza katulo. A tape kwa mazoho a mane, na sa koni ku yaya mulatu wa ku atula Jesu silibonda.—Mateu 27:11-26; Luka 23:13-25.

3. Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku tuhelela ba bañwi ku lu ezeza likatulo?

³ Mina bo? Muta mu eza likatulo, kana mu swana sina Maheberu ba balalu bani, kamba  mu tuhelelanga ba bañwi ku mi ezeza katulo? Ku eza likatulo haki ko ku bunolo. Mutu u tokwa ku ba ya hulile kuli a eze likatulo ze nde. Ka mutala, bashemi ba swanela ku ezeza bana ba bona ba ba nyinyani likatulo ze nde. Kiniti kuli ku eza katulo ku t’ata hahulu sihulu haiba muinelo u tatafezi mi haiba ku na ni lika ze ñata ze tokwa ku nyakisiswa ka tokomelo. Kono ku eza likatulo haki buikalabelo bo bu imeza hahulu kuli mane bu ngiwe kuli ki bo buñwi bwa “milwalo,” kamba “lika ze kataza,” ze ba tokwa ku lu lwalela “ba ba na ni Moya.” (Magalata 6:1, 2) Ki mulwalo wa ‘mutu kaufela ku luna ya ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu ka za hae.’ (Maroma 14:12) Bibele i bonisa kuli: “Mutu ni mutu u ka lwala mulwalo wa hae.” (Magalata 6:5) Cwale he lu kona ku eza cwañi likatulo ze nde mwa bupilo? Sa pili, lu swanela ku ziba mifokolo ya luna ni ku ziba ze tokwahala kuli lu i tiyele.

Nto ya Butokwa Ye Tokwahala

4. Lu swanela ku ituta tuto mañi ya butokwa ya mwa ku ezeza likatulo kwa mutala wa bosinyalana ba pili ba ne ba si ka ipeya ku utwa?

⁴ Kwa simuluho, bosinyalana ba pili ne ba ezize katulo ye ne labuzi maziyezi. Ne ba iketezi ku ca kwa muselo wa kota ya ku ziba bunde ni bumaswe. (Genese 2:16, 17) Katulo ya bona ne i tomile fañi? Bibele i bulela kuli: “Musali h’a bona kuli kota ki ye munati ha i ciwa, mi i katelisa meto, hape i lakazisa ku talifisa, a nga kwateñi, a ca, mi a fa munn’a hae ya n’a inzi ni yena; mi ni yena a ca.” (Genese 3:6) Keto ya Eva ne i tomile fa takazo ya buitati. Katulo ya hae ne i tisize kuli Adama ni yena a mu likanyise. Kabakaleo sibi ni lifu ‘za taha kwa batu kaufela.’ (Maroma 5:12) Ku sa ipeya ku utwa kwa Adama ni Eva ku swanela ku lu luta tuto ya butokwa ka za bufokoli bwa batu, ya kuli: Haiba batu ba sa kumaleli kwa ketelelo ya Mulimu, ba kana ba eza likatulo ze maswe.

5. Jehova u lu file ketelelo ifi, mi lu swanela ku ezañi kuli lu tusiwe ki yona?

⁵ Kwa susueza luli ku ziba kuli Jehova Mulimu ha si ka lu siya fela lu si na ketelelo! Mañolo a lu bulelela kuli: “Mi ha mu ka ya ku la bulyo kamba la nzohoto, lizebe za mina li ka utwa mwamulaho a mina linzwi le li li: ‘Nzila ki yona ye, mu zamaye ku yona’!” (Isaya 30:21) Jehova u bulela ku luna ka Linzwi la hae le li tahile ka moya, yona Bibele. Lu swanela ku ituta Mañolo ni ku fumana mwateñi zibo ye nepahezi. Kuli lu eze likatulo ze nde, lu tokwa ku ifepa ka ‘lico ze tiile za ba ba hulile.’ “Kabakala ku itwaelisa cwalo,” lu ka ‘ba ni kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe.’ (Maheberu 5:14) Lwa kona ku twaeza kutwisiso ya luna ka ku mamela ze lu ituta mwa Linzwi la Mulimu.

6. Ku tokwahalañi kuli lizwalo la luna li sebeze hande?

⁶ Sa butokwa hape kwa ku eza likatulo ki lizwalo la luna la sihozo. Lizwalo li na ni m’ata a ku eza likatulo, mi fokuñwi la kona ku lu ‘nyaza kamba ku lu yemela.’ (Maroma 2:14, 15) Kono kuli lizwalo la luna li sebeze hande, li tokwa ku lutiwa ka zibo ye nepahezi ya Linzwi la Mulimu ni ku li twaeza ka ku no mamela ze mwa Linzwi leo. Lizwalo le li si ka lutiwa hande li kona ku yaululwa ka bunolo ki lizo ni mikwa ya mwa sibaka. Silalanda se lu pila ku  sona ni mihupulo ya batu ba bañwi ni zona za kona ku lu latehisa. Ku ka ezahalañi kwa lizwalo la luna haiba lu swalelela ku li hanyeza ni ku loba likuka za Mulimu ka mabomu? Kwa mafelelezo lizwalo la kona ku ba inge le li “babuzwi ka sipi ye cisa,” ili ku mbumbutela sina nama ye omelezi fa sitombo. (1 Timotea 4:2) Kono lizwalo le li lutilwe hande ka Linzwi la Mulimu ki ketelelo ye itingwa.

7. Ki sifi se si tokwahala hahulu kuli lu eze likatulo ze nde?

⁷ Kacwalo se si tokwahala hahulu kuli lu lwale hande buikalabelo bwa luna bwa ku eza likatulo ze nde ki zibo ye nepahezi ya Mañolo ni buikoneli bwa ku itusisa yona. Ku fita ku no ezanga likatulo ka kayeye, lu swanela ku tanda nako ye ñata kuli lu batisise likuka za Bibele ni ku itusisa m’ata a luna a ku nahana kwa ku li mamela. Niha lu tokwa ku eza katulo ya ka putako sina mo ne ba ezelize bo Shadrake, Meshaki, ni Abedi-Nego, lu ka ba ba ba itukisize ku eza katulo ye nde haiba lu na ni zibo ye nepahezi ya Linzwi la Mulimu ni lizwalo le li lutilwe hande ka yona zibo yeo. Kuli lu utwisise m’o ku hula kwa kwa moya ku kona ku lu tuseza ku eza likatulo ze nde, ha lu nyakisiseñi likalulo ze peli za bupilo.

Ku Keta Balikani

8, 9. (a) Ki likuka lifi ze bonisa butokwa bwa ku ambuka liango ze maswe? (b) Kana ku ba ni liango ze maswe ku talusa fela ku eza silikani ni batu ba mizamao ye maswe? Mu taluse.

⁸ Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Mu si ke mwa ipuma: Litwaelano ze maswe li sinya mikwa ye minde.” (1 Makorinte 15:33) Jesu Kreste na bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Ha mu ba lifasi.” (Joani 15:19) Lu mano ituta likuka ze, lu utwisisa hande kuli lu swanela ku ambuka ku eza sango ni mahule, babuki, masholi, matahwa ni ba bañwi cwalo. (1 Makorinte 6:9, 10) Kono ha nze lu zwelapili ku hula mwa zibo ya niti ye mwa Bibele, lu fita fa ku lemuha kuli ku no tanda nako ye ñata ni batu ba ba cwalo ka ku ba buhanga mwa mafilimu, fa TV, kamba fa likompyuta kamba ku balanga za bona mwa libuka ni kona ki nto ye swana; kwa sinya luli. Ku cwalo niha lu itusisa progilamu ya fa intanenti ya ku tona “ni ba ba ipa,” kamba ba ba pata butu bwa bona.—Samu 26:4.

⁹ Kana lwa swanela ku eza hahulu siango ni batu ba mizamao ye minde kono ili ba ba si na tumelo ku Mulimu wa niti? Mañolo a lu taluseza kuli: “Lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19) Lu fita fa ku ziba kuli liango ze maswe ha li talusi fela batu ba mizamao ye maswe. Kona libaka ha ku li ko ku butali ku eza fela siango ni batu ba ba lata Jehova.

10. Ki nto mañi ye lu tusa ku eza likatulo ze utwahala ze ama ku sebelisana kwa luna ni lifasi?

¹⁰ Ha lu koni ku ikauhanya ka ku tala kwa batu ba lifasi, mi mane ha lu tokwiwi ku eza cwalo. (Joani 17:15) Lu sebelisana ni batu ba ba sa lapeli Jehova ha lu kutaza mwa bukombwa bwa Sikreste, ha lu li kwa sikolo, niha lu ya kwa mubeleko. Mukreste ya nyezi kamba ku nyalwa ki mutu ya si mulapeli wa Jehova a kana a sebelisana hahulu ni lifasi ku fita ba bañwi. Kono haiba lu twaeza kutwisiso ya luna, lu ka ziba mwa ku sebelisanela ni lifasi ka sipimo se si swanela; kono lu ka ambuka ku itama bulikani ni lona. (Jakobo 4:4) Ka nzila yeo lu ka kona ku eza likatulo ze nde ka za haiba lwa swanela ku abana mwa litukiso ze eziwanga hamulaho wa nako ya sikolo ze cwale ka lipapali ni ku bina, kamba ku yo fumaneha kwa mikiti, ni kwa milalelo ye lukisizwe ki babeleki ka luna.

Ku Keta Mubeleko

11. Ki sifi se si swanela ku tatubiwa pili ha lu keta musebezi?

¹¹ Ku mamela hande likuka za Bibele ku lu tusa ku eza likatulo ze nde za mwa ku petela buikalabelo bwa luna bwa ku ‘babalela ba ndu ya luna.’ (1 Timotea 5:8) Sa pili se lu swanela ku tatuba ki mubeleko ona ka sibili—ze u lu tokwa ku no eza. Ku keta mubeleko o yemela lika ze nyazizwe patalaza mwa Bibele ku fosahalile  luli. Kacwalo Bakreste ha ba amuheli misebezi ye kana ya kopanyeleza ku lapela milimu, busholi, ku itusisa maswe mali a ze pila, kamba likezo ze ñwi ze i nyaza Bibele. Hape ha lu swaneli ku bulela buhata kamba ku puma ba bañwi nihaikaba kuli mubelekisi wa luna u bata kuli lu eze cwalo.—Likezo 15:29; Sinulo 21:8.

12, 13. Kwand’a musebezi ona ka sibili, ki lifi ze ñwi za butokwa ze swanela ku nyakisiswa ha lu keta musebezi?

¹² Ku cwañi haiba musebezi ona ka sibili ha u lobi luli lipimo za Mulimu? Ha lu nze lu hula mwa zibo ya niti mi kutwisiso ya luna inge i sweli ku hula, lu fita fa ku lemuha lika ze ñwi ze swanela ku tatubiwa. Ku cwañi haiba musebezi wo u ka lu tokwa ku ikenya mwa likezo ze si za ka mañolo, inge cwalo ku amuhela mawaile kwa sibaka ko ku ezezwa likwinano za mali? Nto ye ñwi ye ka tokwa ku tatubiwa ki ko ku zwa masheleñi a tuwelo ya luna ni sibaka ko lu sebeleza. Sina ka mutala, kana Mukreste ya ipelekela sina muyahi, wa kona ku tabela ku eza musebezi wa ku penda ye ñwi ya likeleke za Krestendomu ili ku zwisezapili bulapeli bwa buhata?—2 Makorinte 6:14-16.

¹³ Ku cwañi haiba kuli ka nako ye ñwi mubelekisi wa luna a amuhela musebezi wa ku kabisa keleke ya bulapeli bwa buhata? Mwa muinelo o cwalo, lu swanela ku tatuba kuli luna ka butu lu ka zamaisa musebezi wo ka sipimo mañi kamba kuli lu ka abana ku ona ha kuma kai. Mi ku cwañi ka za ku eza musebezi o iketile ka ili ona fela, inge cwalo ku isa mañolo kwa bañi ba ona mwa silalanda, ku kopanyeleza cwalo ni ku isa mañolo kwa libaka ze yemela likezo ze maswe? Likatulo za luna li ka amiwa ki sikuka se si kwa Mateu 5:45. Nto ye sa swaneli ku keshebiswa ki mo li ka amelwa lizwalo la luna bakeñisa ku swalelela ku eza musebezi wo. (Maheberu 13:18) Kaniti, ku lwala mulwalo wa buikalabelo bwa luna ha lu eza likatulo ze tuna ze ama mubeleko ku tokwa kuli lu twaeze kutwisiso ya luna ni ku twaeza lizwalo la luna le lu filwe ki Mulimu.

“U Beye [Muñ’a] Bupilo mwa Milelo ya Hao Kaufela”

14. Ha lu eza likatulo, lu swanela ku nyakisisangañi?

¹⁴ Ku cwañi ka za likatulo za luna ze ñwi, inge cwalo ze ama tuto ya lifasi ni ku amuhela kamba ku hana likalafo ze ñwi? Muta lu tokwa ku eza katulo ifi kamba ifi, lu swanela ku batisisa likuka za Bibele ni ku itusisa kutwisiso ya luna kwa ku li mamela. Salumoni mulena ya butali mwa Isilaele wa kwaikale n’a bulezi kuli: “U sepe [Muñ’a] Bupilo ka pilu ya hao kaufela, mi u si ke wa tiyela fa butali bwa hao; u beye [Muñ’a] Bupilo mwa milelo ya hao kaufela, mi yena u ka lukisa linzila za hao.”—Liproverbia 3:5, 6.

15. Lu itutañi kwa mutala wa Bakreste ba mwa linako za baapositola o ama za ku eza likatulo?

¹⁵ Liketo ze lu eza li amanga ba bañwi, mi lu swanela ku isa hahulu mamelelo kwa taba ye. Ka mutala, Bakreste ba mwa linako za baapositola ne ba siyo mwatas’a mulao o ne u filwe ku Mushe o ne u hanisa ku ca lico ze ñwi. Ne ba kona ku keta ku ca mifuta ya lico ze ñwi ze ne ngiwa kuli li silafezi ka ku ya ka Mulao kono ili  ze ne sa nyazahali luli. Kono muapositola Paulusi n’a ñozi cwana ka za nama ya folofolo ye ne kana ya itusiswanga kwa tempele ya milimu ya maswaniso: “Kifohe, sico ha si ka wisa mwanahesu, ha ni sa na ku ca nama ku ya ku ile, kuli ni si ke na sitatalisa mwanahesu.” (1 Makorinte 8:11-13) Bakreste ba kwa makalelo ne ba susuelizwe ku iyakatwa mazwalo a ba bañwi ilikuli ba si ke ba ba sitatalisa. Likatulo za luna ha li swaneli ku ba “libaka la ku wa” kwa ba bañwi—1 Makorinte 10:29, 32.

Mu Kupe Butali Bo Bu Zwa ku Mulimu

16. Tapelo i kona ku lu tusa cwañi ha lu eza likatulo?

¹⁶ Tuso ya butokwa hahulu-hulu ha lu eza likatulo ki tapelo. Mulutiwa Jakobo u li: “Mutu ku mina h’a tokwa butali, a bu kupe ku Mulimu ya fanga batu kamukana ka bufani bo butuna, a sa kanani; mi u ka bu fiwa.” (Jakobo 1:5) Lwa kona ku atumela Jehova mwa tapelo ka buikolwiso ni ku mu kupa kuli a lu fe butali bwa ku eza likatulo ze nde. Ha lu nze lu taluseza Mulimu wa niti lipilaelo za luna ni ku mu kupa ketelelo, moya o kenile wa kona ku lu tusa ku utwisisa hande mañolo e lu sweli ku nyakisisa ni ku lu hupulisa mañolo a mañwi e ne lu kana lu libezi.

17. Ba bañwi ba kona ku lu tusa cwañi muta lu eza likatulo?

¹⁷ Kana batu ba bañwi ba kona ku lu tusa ha lu eza likatulo? Ba kona. Jehova u lu file banna ba ba hulile kwa moya mwa puteho. (Maefese 4:11, 12) Lwa kona ku ba atumela sihulu haiba lu bata ku eza katulo ye tuna. Banna ba ba na ni kutwisiso ye tungile kwa moya ili ba ba yeziseli mwa bupilo ba kona ku lu hupuza likuka ze ñwi za Bibele ze kona ku lu tusa mwa likatulo za luna ni ku lu tusa “ku lemuha linto ze nde ku fita.” (Mafilipi 1:9, 10) Nihakulicwalo, lu swanela ku hupula kelezo ye: Ha lu swaneli ku tuhelela ba bañwi ku lu ezeza likatulo. Ki luna ba ba na ni buikalabelo bwa ku lwala mulwalo wa luna.

Kana Likatulo Kaufela Ze Tomile fa Bibele Li Ka Konda?

18. Lu kona ku bulelañi ka ze zwanga mwa likatulo ze nde ze lu eza?

¹⁸ Kana kikuli likatulo kaufela ze lu eza ze tomile fa likuka za Bibele ni ku nyakisiswa hande za kondanga kamita? Eni, za kondanga kwa mafelelezo. Kono fokuñwi li tisanga butata ka nakonyana. Bo Shadrake, Meshaki, ni Abedi-Nego ne ba ziba kuli ne ba kana ba bulaiwa bakeñisa katulo ya bona ya ku hana ku lapela siswaniso se situna. (Daniele 3:16-19) Ka ku swana, baapositola ha se ba bulelezi Kuta ye Tuna ya Sijuda kuli ba swanela ku utwa Mulimu ku fita batu, ne ba shapakilwe pili ba si ka lukululwa kale. (Likezo 5:27-29, 40) Hape “bushiko kamba bumai” li kana za mbalandisa likatulo ze lu eza. (Muekelesia 9:11) Haiba lu nyanda ka nzila ye ñwi niha ne lu ezize katulo ye nde, lwa kona ku sepa kuli Jehova u ka lu tusa kuli lu itiise mi u ka lu fuyaula kwapili.—2 Makorinte 4:7.

19. Lu kona ku tiiseza cwañi ku lwala mulwalo wa luna wa buikalabelo ha lu eza likatulo?

¹⁹ Kacwalo ha lu eza likatulo, lu swanela ku batisisa likuka za mwa Mañolo ni ku itusisa kutwisiso ya luna kwa ku li mamela. Lwa itebuha luli kwa tuso ya lu file Jehova ka moya wa hae o kenile ni ka banna ba ba hulile mwa puteho! Ka ketelelo ni litukiso ze cwalo, haike lu tiiseze ku lwala mulwalo wa luna wa buikalabelo ka ku ezanga likatulo ze nde.

Mu Itutileñi

• Ki nto mañi ye tokwahala hahulu kuli lu eze likatulo ze nde?

• Ku hula kwa luna kwa moya ku kona ku ama cwañi keto ya luna ya balikani?

• Ki lisupo mañi za butokwa ze lu swanela ku tatuba ha lu eza liketo ze ama musebezi?

• Ki lituso lifi ze kona ku lu tusa ku eza likatulo?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Ku sa ipeya ku utwa kwa bo Adama ni Eva ku lu luta tuto ya butokwa

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Pili lu si ka eza kale katulo ya butokwa, lu swanela ku batisisa likuka za Mulimu