“Un’wana Ni Un’wana U Ta Rhwala Ndzhwalo Wakwe”
“Un’wana Ni Un’wana U Ta Rhwala Ndzhwalo Wakwe”
“Un’wana ni un’wana wa hina u ta tihlamulela eka Xikwembu.”—VARHOMA 14:12.
1. I vutihlamuleri byihi lebyi majaha manharhu ya Vaheveru ma byi hetisiseke hi ku tshembeka?
MAJAHA manharhu ya Vaheveru lama tshamaka eBabilona ma langutane ni xiboho lexi khumbaka vutomi ni rifu. Xana a ma ta nkhinsamela xifaniso lexikulu, hilaha nawu wa tiko a wu lava hakona? Kumbe, xana a ma ta ala ku xi gandzela kutani ma lahleriwa ekheleni ra ndzilo lowu pfurhaka? Xadraka, Mixaka na Abedinigo a va nga ri na nkarhi wo vutisa munhu un’wana; naswona a va nga boheki ku endla tano. Handle ko kanakana va te: “Swi tive wena, Wena hosi, leswaku swikwembu swa wena a hi swi tirheli, ni xifaniso xa nsuku lexi u xi yimiseke a hi nge xi gandzeli.” (Daniyele 3:1-18) Vaheveru lavanharhu va hetisise vutihlamuleri bya vona.
2. I vamani lava ku nga vona va endleleke Pilato xiboho malunghana na Yesu Kreste, naswona xana sweswo swi endle leswaku ndhuna-nkulu leyi ya Murhoma yi pfumala nandzu?
2 Endzhaku ka malembe-xidzana ya kwalomu ka tsevu, ndhuna-nkulu se a yi swi twile leswi wanuna loyi a a hehliwa ha swona. Loko yi kambisisa nandzu lowu, yi khorwisekile leswaku muhehliwa a a nga ri na nandzu. Kambe, ntshungu a wu lava leswaku a dlayiwa. Endzhaku ko ringeta ku n’wi kutsula, ndhuna-nkulu yi tshike ku byarha vutihlamuleri bya yona kutani yi pfumele ku hluriwa hi ntshungu. Endzhaku ko hlamba mavoko ya yona, yi te: “Ndzi hava nandzu engatini ya munhu loyi.” Hiloko yi nyiketa wanuna loyi leswaku a ya beleriwa. Ina, ematshan’weni yo byarha vutihlamuleri bya yena byo endla xiboho malunghana na Yesu Kreste, Pontiyo Pilato u pfumele ku endleriwa xiboho hi vanhu van’wana. Hambiloko a a lo hlamba mavoko ya yena hi mati yo tala ku fikela kwihi, a a ha ri ni nandzu hikwalaho ko gweva Yesu hi ndlela yo biha leyi nga fanelangiki.—Matewu 27:11-26; Luka 23:13-25.
3. Ha yini hi nga fanelanga hi pfumelela van’wana leswaku va hi endlela swiboho?
3 Ku vuriwa yini hi wena? Loko u fanele u endla swiboho, xana u endla ku fana ni Vaheveru lavaya vanharhu, kumbe u pfumelela van’wana leswaku va ku endlela xiboho? A swi olovi ku endla xiboho. Munhu u fanele a va la wupfeke leswaku a endla swiboho leswinene. Hi xikombiso, vatswari va fanele va endlela vana va vona lavatsongo swiboho leswinene. Ina, swa tika swinene ku endla xiboho loko xiyimo xa kona xi rharhanganile, naswona ku fanele ku kambisisiwa swilo swo hambana-hambana hi vukheta. Hambiswiritano, ku endla swiboho a hi vutihlamuleri byo tika lerova byi nga katsiwa exikarhi ka “mindzhwalo,” kumbe swilo leswi tikaka, lerova swi nga kala swi lava leswaku lava nga ni “timfanelo ta moya” va hi rhwalela swona. (Vagalatiya 6:1, 2) Ku ri na sweswo, i ndzhwalo lowu “un’wana ni un’wana wa hina [a nga] ta tihlamulela eka Xikwembu [ha wona].” (Varhoma 14:12) Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana u ta rhwala ndzhwalo wakwe.” (Vagalatiya 6:5) Kutani, hi nga swi endlisa ku yini swiboho swa vutlhari evuton’wini? Xo sungula, hi fanele hi rhanga hi xiya leswaku ku ni leswi hi tsandzekaka ku swi endla kutani hi kuma leswi hi nga swi endlaka leswaku hi langutana ni xiyimo xa kona.
Xilaveko Xa Nkoka
4. I dyondzo yihi ya nkoka malunghana ni ku endla swiboho leyi hi faneleke hi yi dyondza eka xidyoho lexi endliweke hi mpatswa wo sungula wa vanhu?
4 Eku sunguleni ka matimu ya vanhu, mpatswa wo sungula wu endle xiboho lexi tiseke vuyelo byo biha swinene. Wu hlawule ku dya mbhandzu wa murhi wo tiva leswinene ni leswo biha. (Genesa 2:16, 17) Xiboho xa vona a xi sekeriwe kwihi? Bibele yi ri: “Wansati a vona leswaku murhi a wu fanelekela ku dyiwa nileswaku a wu navetisa mahlo, ina, murhi a wu languteka wu naveleka. Hiloko a teka mbhandzu wa wona a dya. Endzhaku ka sweswo a teka wun’wana a nyika nuna wakwe loko a ri na yena, na yena a dya.” (Genesa 3:6) Xiboho lexi endliweke hi Evha a xi sekeriwe eka ku navela ka vutianakanyi. Xiendlo lexi a xi endleke xi endle leswaku Adamu na yena a n’wi landzela. Hikwalaho, xidyoho ni rifu swi “tlulele vanhu hinkwavo.” (Varhoma 5:12) Ku nga yingisi ka Adamu na Evha ku fanele ku hi endla hi vona leswaku vutlhari bya munhu byi ringaniseriwile: Munhu u voyamele eku endleni ka swiboho leswi hoxeke, loko a nga wu namarheli nkongomiso wa Xikwembu.
5. Yehovha u hi nyike nkongomiso wihi, naswona hi fanele hi endla yini leswaku hi vuyeriwa eka wona?
5 Ha tsaka swinene leswi Yehovha Xikwembu a hi nyikeke nkongomiso! Matsalwa ma hi byela: “Tindleve ta n’wina ti ta twa rito endzhaku ka n’wina ri ku: ‘Ndlela hi leyi. Fambani hi yona,’ loko mo tshuka mi ya exineneni kumbe mi tshuka mi ya eximatsini.” (Esaya 30:21) Yehovha u vulavula na hina hi ku tirhisa Rito ra yena leri huhuteriweke, ku nga Bibele. Hi fanele hi hlaya Matsalwa kutani hi kuma vutivi lebyi kongomeke. Leswaku hi endla swiboho leswinene, hi fanele hi dya “swakudya leswi tiyeke [leswi nga] swa vanhu lava wupfeke.” ‘Loko hi tirhisa matimba ya hina ya ku twisisa, hi va hi ma letela leswaku ma kota ku hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.’ (Vaheveru 5:14) Hi nga letela matimba ya hina ya ku twisisa hi ku tirhisa leswi hi swi dyondzaka eRitweni ra Xikwembu.
6. Hi fanele hi endla yini leswaku ripfalo ra hina ri ta tirha kahle?
6 Nchumu wa nkoka eku endleni ka swiboho i nyiko leyi hi tswariweke na yona, ku nga ripfalo. Nyiko leyi yi ni vuswikoti byo avanyisa, naswona hi nga ‘hehliwa kumbe hi yimeleriwa’ hi yona. (Varhoma 2:14, 15) Hambiswiritano, leswaku mapfalo ya hina ma tirha kahle ma fanele ma leteriwa hi vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu naswona ma endliwa ma tirha hi ku tirhisa Rito rolero. Ripfalo leri nga leteriwangiki ri kuceteriwa hi ku olova hi mikhuva ni mahanyelo ya le ndhawini ya ka hina. Swiyimo swa laha hi tshamaka kona ni mavonelo ya vanhu van’wana swi nga hi hambukisa hi ku olova. Ku humelela yini hi ripfalo ra hina loko hi tshamela ku honisa switsundzuxo swa rona hi tlhela hi tlula minkongomiso ya Xikwembu? Hi ku famba ka nkarhi, ri nga ha tsindziyela ‘onge ri funghiwe hi nsimbi yo hisa,’ ri fana ni nhlonge leyi tshweke leyi nga ni xivati—ri nga ha tirhi naswona ri nga ha hi pfuni. (1 Timotiya 4:2) Hi hala tlhelo, ripfalo leri leteriweke hi Rito ra Xikwembu ri nyikela nkongomiso lowu tshembekaka.
7. Hi wihi nchumu lowu lavekaka swinene leswaku hi ta endla swiboho swa vutlhari?
7 Hikwalaho, lexi lavekaka swinene leswaku hi byarha vutihlamuleri bya hina byo endla swiboho swa vutlhari, i vutivi lebyi kongomeke bya Matsalwa ni vuswikoti byo ma tirhisa. Ematshan’weni yo tsutsumela ku endla swiboho, hi fanele hi tinyika nkarhi hi kambisisa misinya ya milawu ya le Bibeleni kutani hi tirhisa vuswikoti bya hina byo anakanya loko hi tirhisa misinya yoleyo ya milawu. Hambiloko hi fanele hi endla xiboho xa xihatla—ku fana na Xadraka, Mixaka na Abedinigo—loko hi ri ni vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu naswona ripfalo ra hina ri leteriwe hi byona hi ta endla swiboho leswinene. Leswaku hi vona ndlela leyi ku lwela ku va vanhu lava wupfeke ku nga antswisaka vuswikoti bya hina byo endla swiboho ha yona, a hi kambisiseni tindhawu timbirhi evuton’wini bya siku ni siku.
Hi Fanele Hi Hlawula Vanghana Va Njhani?
8, 9. (a) Hi yihi misinya ya milawu leyi kombisaka nkoka wa ku papalata vanghana lavo biha? (b) Xana ku va ni vanghana vo biha swi vula ntsena ku va ni xinghana hi ku kongoma ni madlakuta? Hlamusela.
8 Muapostola Pawulo u tsarile: “Mi nga xisiwi. Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.” (1 Vakorinto 15:33) Yesu Kreste u byele vadyondzisiwa va yena a ku: ‘A mi xiphemu xa misava.’ (Yohane 15:19) Loko hi kala hi dyondza misinya leyi ya milawu, hi hatla hi xi twisisa xilaveko xo papalata ku endla xinghana ni timbhisa, vaoswi, makhamba, swidakwa ni vanhu vo fana ni volavo. (1 Vakorinto 6:9, 10) Kambe, loko vutivi bya hina bya ntiyiso wa Bibele byi ri karhi byi kula, ha swi xiya leswaku ku heta nkarhi ni vanhu vo tano hi ku va hlalela eka tifilimi, eka thelevhixini, kumbe eka tikhompyuta kumbe hi ku hlaya hi vona etibukwini, swa onha. Ku nga ha vuriwa leswi fanaka hi ku vulavurisana ni “vanhu lava va fihlaka leswi va nga swona” eka tindhawu to burisana eka tona eka Internet.—Pisalema 26:4.
9 Xana hi fanele hi tolovelana swinene ni vanhu lava tikhomeke kahle kambe va nga riki na ripfumelo eka Xikwembu xa ntiyiso? Matsalwa ma hi byela: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” (1 Yohane 5:19) Leswi swi hi endla hi vona leswaku vanghana lavo biha a hi vanhu lava pfumelelaka xin’wana ni xin’wana kumbe madlakuta ntsena. Hikwalaho, hi ta va hi tlharihile loko hi hlakulela ku va vanghana lavakulu va vanhu lava rhandzaka Yehovha ntsena.
10. I yini lexi hi pfunaka ku endla swiboho swa vutlhari loko swi ta emhakeni ya ku hlangana ni vanhu lava nga riki vapfumeri?
10 Ku papalata ku hlangana ni vanhu va laha misaveni hi ku helela a swi koteki naswona a swi laveki. (Yohane 17:15) Loko hi ya evutirhelini bya nsimu, hi ya exikolweni, hi ya entirhweni hi hlangana ni vanhu lava nga riki vagandzeri va Yehovha. Mukreste la tekaneke ni munhu la nga riki mupfumeri a nga ha boheka ku tirhisana swinene ni munhu la nga riki mupfumeri ku tlula van’wana. Hambiswiritano, loko hi tirhisa matimba ya hina ya ku twisisa hi ta twisisa leswaku ku hlangana ni vanhu lava nga riki vapfumeri hi ndlela leyi pimiweke a swi fani ni ku hlakulela xinghana na vona. (Yakobo 4:4) Hikwalaho, hi ta kota ku endla swiboho swa vutlhari malunghana ni loko hi ta hlanganyela eka mintirho leyi endliwaka loko xikolo xi humile, yo tanihi mintlangu ni ku cina, ku ya eswinkhubyanini ni le swakudyeni swo hlawuleka leswi endleriweke vatirhi-kulorhi.
Ku Hlawula Ntirho
11. Hi fanele hi rhanga hi kambisisa yini loko hi endla swiboho swo amukela ntirho?
11 Ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele hi ndlela leyi kombisaka ku wupfa swi hi pfuna ku endla swiboho malunghana ni ndlela leyi hi titwaka ha yona hi ku hetisisa vutihlamuleri bya hina byo ‘wundla swirho swa ndyangu wa hina.’ (1 Timotiya 5:8) Hi fanele hi rhanga hi kambisisa ntirho lowu hi wu kumaka, leswaku i ntirho wa muxaka muni ni leswi wu lavaka leswaku hi swi endla. Swi hoxile ku hlawula ntirho lowu seketelaka leswi Bibele yi swi solaka hi ku kongoma. Hikwalaho Vakreste va ntiyiso a va yi amukeli mintirho leyi katsaka ku gandzela swikwembu swa hava, ku yiva, ku tirhisiwa ka ngati hi ndlela yo biha, kumbe mikhuva yin’wana leyi nga riki ya Matsalwa. Nakambe a hi nge hembi kumbe hi kanganyisa, hambiloko muthori a lava leswaku hi endla tano.—Mintirho 15:29; Nhlavutelo 21:8.
12, 13. Handle ka ntirho hi woxe, hi swihi swilo swin’wana leswi nga swa nkoka leswaku hi swi kambisisa loko hi endla swiboho swo amukela ntirho?
12 Ku vuriwa yini loko ntirho hi woxe wu nga lwisani ni swilaveko hambi swi ri swihi swa Xikwembu? Loko vutivi bya hina bya ntiyiso byi kula ni matimba ya hina ya ku twisisa ma karhi ma antswisiwa, hi sungula ku vona swilo swin’wana leswi faneleke swi kambisisiwa. Ku vuriwa yini loko ntirho wolowo wu ta hi endla hi katseka eka mikhuva leyi nga fambisaniki na Matsalwa, yo tanihi ku hlamula tinqingho endhawini yo gembulela eka yona? Hi fanele hi tlhela hi anakanyisisa hi leswaku mali leyi hi yi holaka yi huma kwihi ni leswaku hi tirhela endhawini ya njhani. Hi xikombiso, xana Mukreste la titirhaka a nga amukela ntirho lowu katsaka ku penda yin’wana ya tikereke ta Vujagana xisweswo a hlanganyela eku seketeleni ka vukhongeri bya mavunwa?—2 Vakorinto 6:14-16.
13 Ku vuriwa yini loko nkarhi wun’wana muthori wa hina a pfumela ku ya penda kereke? Emhakeni yo tano, hi fanele hi tivutisa leswaku hi ta va ni vulawuri byo tanihi kwihi eka leswi endliwaka ni leswaku hi katseka ku fikela kwihi. Naswona ku vuriwa yini hi ku endla ntirho lowu nga lwisaniki ni milawu ya Bibele wo tanihi ku fambisa poso emugangeni, ku katsa ni le tindhawini leti seketelaka mikhuva yo biha? Xana nsinya wa nawu lowu kumekaka eka Matewu 5:45 a wu nge khumbi ndlela leyi hi endlaka swiboho ha yona? Nchumu lowu nga fanelangiki wu honisiwa i ndlela leyi ku endla ntirho lowu siku ni siku swi nga ha khumbaka ripfalo ra hina ha yona. (Vaheveru 13:18) Hakunene, ku byarha vutihlamuleri bya hina byo endla swiboho swa vutlhari malunghana ni ntirho swi lava leswaku hi antswisa matimba ya hina yo twisisa ni ku letela ripfalo ra hina, ku nga nyiko leyi hi yi nyikiweke hi Xikwembu.
“N’wi Tivise Tindlela Ta Wena Hinkwato”
14. I yini lexi hi faneleke hi xi xiyisisa nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi lava ku endla swiboho?
14 Ku vuriwa yini hi swiboho leswi hi swi endlaka malunghana ni timhaka tin’wana, to tanihi ku yisa dyondzo emahlweni ni ku amukela kumbe ku ala vutshunguri byo karhi? Loko hi fanele hi endla xiboho xo karhi, hi fanele hi kumisisa misinya ya milawu ya Bibele leyi tirhaka kwalaho kutani hi tirhisa vuswikoti bya hina byo anakanya loko hi tirhisa misinya yoleyo ya milawu. Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u te: “Tshemba Yehovha hi mbilu ya wena hinkwayo naswona u nga titshegi hi ku twisisa ka wena n’wini. N’wi tivise tindlela ta wena hinkwato, kutani yena u ta lulamisa tindlela ta wena.”—Swivuriso 3:5, 6.
15. Hi dyondza yini eka Vakreste va lembe-xidzana ro sungula malunghana ni ku endla swiboho?
15 Swiboho leswi hi swi endlaka hakanyingi swi khumba vanhu van’wana, kutani hi fanele hi anakanyisisa hi leswi. Hi xikombiso, Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va nga ha ri kona ehansi ka swipimelo swo tala swa swakudya swa Nawu wa Muxe. A va ntshunxekile ku hlawula ku dya swakudya swo karhi leswi ehansi ka Nawu a swi tekiwa swi nga tenganga kambe sweswi swi amukelekaka. Hambiswiritano, muapostola Pawulo u tsarile a vulavula hi nyama ya xiharhi lexi nga ha vaka xi nyikeriwe etempeleni ya swifaniso swa hava: “Loko swakudya swi khunguvanyisa makwerhu, a ndzi nge he pfuki ndzi dye nyama nikatsongo, leswaku ndzi nga khunguvanyisi makwerhu.” (1 Vakorinto 8:11-13) Vakreste vo sungula va khutaziwe ku anakanyela mapfalo ya van’wana leswaku va nga va khunguvanyisi. Swiboho swa hina a swi fanelanga swi hi endla hi ‘khunguvanyisa’ van’wana.—1 Vakorinto 10:29, 32.
Lava Vutlhari Lebyi Humaka Eka Xikwembu
16. Xikhongelo xi nga hi pfuna njhani eku endleni ka swiboho?
16 Nchumu wa nkoka swinene eku endleni ka swiboho i xikhongelo. Mudyondzisiwa Yakobo u ri: “Loko mani na mani eka n’wina a kayivela vutlhari, a a hambete a kombela eka Xikwembu, hikuva xi nyika hinkwavo hi mbilu yo basa, handle ka ku sandza; kutani u ta nyikiwa byona.” (Yakobo 1:5) Hi nga khongela eka Yehovha hi ku tiyiseka kutani hi n’wi kombela leswaku a hi nyika vutlhari lebyi lavekaka leswaku hi endla swiboho leswi faneleke. Loko hi ri karhi hi vulavula ni Xikwembu xa ntiyiso malunghana ni swilo leswi hi karhataka kutani hi lava nkongomiso wa xona, moya lowo kwetsima wu ta hi pfuna leswaku hi ma twisisa kahle matsalwa lawa hi ma kambisisaka kutani wu hi tsundzuxa lawa hi nga ha vaka hi ma rivele.
17. Van’wana va nga hi pfuna njhani ku endla swiboho?
17 Xana van’wana va nga hi pfuna eku endleni ka swiboho? Ina, Yehovha u hi lunghiselele vanhu lava wupfeke evandlheni. (Vaefesa 4:11, 12) Ku fanele ku vonaniwa na vona, ngopfu-ngopfu loko xiboho xa kona xi ri xikulu. Vanhu lava nga ni ku twisisa lokukulu ka swilo swa moya naswona va nga ni ntokoto evuton’wini va nga hi tsundzuxa misinya ya milawu ya le Bibeleni leyi nga kucetelaka swiboho swa hina yi tlhela yi hi pfuna ku “tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.” (Vafilipiya 1:9, 10) Hambiswiritano, hi lexi xitsundzuxo: Hi nga tshuki hi pfumelela van’wana va hi endlela swiboho. I vutihlamuleri bya hina.
Xana Vuyelo Bya Kona I Byinene Minkarhi Hinkwayo?
18. Ku nga vuriwa yini hi vuyelo bya xiboho lexinene?
18 Xana swiboho leswi sekeriweke swinene eka misinya ya milawu ya Bibele naswona swi endliwa hi vukheta lebyikulu swi va leswinene minkarhi hinkwayo? Ina, swi hetelela swi ve leswinene. Kambe, minkarhi yin’wana hi nga ha xaniseka swa nkarhinyana loko ha ha ku swi endla. Xadraka, Mixaka na Abedinigo a va swi tiva leswaku swi nga ha endleka va fa hikwalaho ka xiboho xa vona xa ku nga gandzeli xifaniso lexikulu. (Daniyele 3:16-19) Hilaha ku fanaka, endzhaku ka loko vaapostola va byele Sanedri ya Vayuda leswaku va fanele va yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu, va rhange va biwa ivi va ntshunxiwa. (Mintirho 5:27-29, 40) Ku tlula kwalaho, “nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki” swi nga ha byi khumba swinene vuyelo bya xiboho xihi ni xihi. (Eklesiasta 9:11) Loko hi xaniseka hi ndlela yo karhi hambiloko hi endle xiboho lexinene, hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta hi pfuna leswaku hi tiyisela naswona u ta hi katekisa enkarhini lowu taka.—2 Vakorinto 4:7.
19. Hi nga byi hetisisa njhani vutihlamuleri bya hina hi xivindzi loko hi endla swiboho?
19 Hikwalaho, loko hi endla swiboho hi fanele hi kambisisa misinya ya milawu ya Matsalwa kutani hi tirhisa vuswikoti bya hina byo anakanya leswaku hi tirhisa misinya yoleyo ya milawu. Hi fanele hi wu tlangela swinene mpfuno lowu Yehovha a hi nyikeke wona hi ku tirhisa moya wa yena lowo kwetsima ni vanhu lava wupfeke evandlheni! A hi hetisiseni vutihlamuleri bya hina hi xivindzi loko hi endla swiboho hi vutlhari tanihi leswi hi nga ni nkongomiso ni malunghiselelo yo hambana-hambana yo endla tano.
Xana U Dyondze Yini?
• Hi wihi nchumu wa nkoka lowu lavekaka leswaku hi endla swiboho leswinene?
• Xana ku kula emoyeni ku nga yi khumba njhani ndlela leyi hi va hlawulaka ha yona vanghana?
• Hi swihi swilo swin’wana swa nkoka leswi hi faneleke hi swi kambisisa loko hi endla swiboho malunghana ni ntirho?
• Hi wihi nchumu lowu nga hi pfunaka loko hi endla swiboho?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]
Ku nga yingisi ka Adamu na Evha ku hi dyondzisa dyondzo ya nkoka
[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]
Loko u nga si endla xiboho xa nkoka, lavisisa misinya ya milawu ya le Bibeleni