‘Mmọ Ẹkot Sanhedrin Ẹbon Ọtọkiet’

AKWA OKU ye mme andikara mme Jew ikọfiọkke se ẹkpenamde. Nso ke mmọ ẹkpekenam man ẹtre etiti oro ẹkesịnde ke ntak Jesus Christ? Mmọ ẹma ẹwot Jesus, edi idahaemi mme mbet esie ke ẹkekwọrọ ke ofụri Jerusalem nte ke enye ama eset. Ẹkpekenam didie ẹtre mmọ? Man ẹse nte ẹkpenamde emi, akwa oku ye mme udiana esie “ẹkot Sanhedrin,” kpa akwa esop mme Jew, “ẹbon ọtọkiet.”—Utom 5:21.

Pontius Pilate emi ekedide owo ukara Rome ekedi akakan andikara ke Israel ke akpa isua ikie. Edi Sanhedrin ẹkesinam didie ẹnyene nneme ye Pilate? Odudu mmọ okokpon adan̄a didie? Mmanie ẹkenam Sanhedrin? Ndien mmọ ẹkesinam n̄kpọ didie?

Nte Sanhedrin Ọkọtọn̄ọde

Ikọ Greek oro ẹkabarede “Sanhedrin” ke ata ata usụn̄ ọwọrọ “ndisụhọde ntie ye.” Enye ekedi ikpîkpu ikọ oro ọwọrọde mbono m̀mê esop. Se mme Jew ẹkesikotde otu mme ekpeikpe, m̀mê esopikpe ido ukpono mmọ edi oro.

Mme andiwet Talmud, emi ẹkewetde ke ẹma ẹkesobo Jerusalem ke isua 70 E.N., ẹketịn̄ ẹban̄a Sanhedrin nte esop emi okodude ke ata eset. Mmọ ẹkeda ke nta mbon ifiọk ẹkenam enye, ndien ke mmọ ẹma ẹsisop idem ẹneme n̄kpọ ẹban̄ade ibet mme Jew ẹnyụn̄ ẹnịm ke enye ọkọtọn̄ọ toto ke ini emi Moses okosopde mbiowo 70 ete ẹn̄wam imọ ẹkara Israel. (Numbers 11:16, 17) Mme ewetmbụk inyịmeke  emi. Mmọ ẹdọhọ ke edi ini emi mbon Persia ẹkekarade Israel ke n̄kpọ emi ebietde Sanhedrin akpa isua ikie ọkọtọn̄ọ. Mme ewetmbụk ẹnịm n̄ko ke etie nte nta mme andikpep Talmud, idịghe Sanhedrin, ẹkenam esop mme andikpep ke udiana ye ọyọhọ isua ikie ita E.N. Ini ewe ndien ke Sanhedrin ọkọtọn̄ọ?

Bible asian nnyịn ke mbon oro ẹketode ntan̄mfep ke Babylon ẹnyọn̄ ẹdi Judah ke isua 537 M.E.N. ẹma ẹnyene ndutịm ukara ofụri idụt. Nehemiah ye Ezra ẹsiak mbọn̄, mbiowo, ye mme ebiereikpe—ndien eyedi mmọ ẹkedikabarede ẹdi mbon Sanhedrin.—Ezra 10:8; Nehemiah 5:7.

Ini emi ẹkewetde N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹkụre tutu esịm ini emi ẹkewetde Gospel Matthew ekedi ini afanikọn̄ ọnọ mme Jew. Ke isua 332 M.E.N., Akwa Alexander akakara Judaea. Ke Alexander ama akakpa, obio ubọn̄ Greece iba—akpa eke mme Ptolemy, ndien ekem eke mme Seleucus—ẹkekara Judaea. Akpa ini oro ikụtde ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a ufọkmbet mme Jew edi ke mbụk ukara mme Seleucus, emi ọkọtọn̄ọde ke isua 198 M.E.N. Etie nte ufọkmbet emi ikenyeneke ofụri odudu, edi ama anam mme Jew ẹnyene se itiede nte ukaraidem.

Ke isua 167 M.E.N., Edidem Antiochus IV (Epiphanes) eke ubon Seleucus ama odomo ndinam mme Jew ẹnam n̄kpọ ke ido mbon Greece. Enye ama asabade temple Jerusalem ke emi enye akawade edi ọnọ Zeus do. Emi ama edemerede nsọn̄ibuot emi akanamde mme Maccabee ẹtre ukara mme Seleucus ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ udịm ubọn̄ mme Hasmon. * Ke ini oro n̄ko, mme scribe ye mme Pharisee—mme adaiso oro ẹkesịnde nsọk ẹnọ mbon nsọn̄ibuot oro—ẹma ẹbọ mme oku ukara ẹkara.

Sanhedrin ama ọtọn̄ọ ndikọri nte ẹwụtde ke N̄wed Abasi Usem Greek. Enye ekenyene ndikabade ndi ndutịm ukara ofụri idụt ye akwa esop emi ẹdisitatde ibet mme Jew.

Ndinam Ukara Ada Ukem Ukem

Rome akakara Judaea ke akpa isua ikie. Nte ededi, mme Jew ẹma ẹnyene ukeuke ifụre. Ekedi ido mbon Rome ndiyak mbon oro mmọ ẹkarade ẹmek orụk ukara emi mmọ ẹmade. Ntem, ikpọ owo ukara Rome ikesisịnke idem ke se mme esopikpe n̄kann̄kụk ẹnamde, mmọ ẹma ẹsinyụn̄ ẹfep mme mfịna oro ẹkpedude ke ntak nsio nsio ido unam n̄kpọ. Uduak ekedi man emem odu, mme owo emi ẹdude ke idak ukara mmọ ẹnyụn̄ ẹbere ye mmọ, ntak edi oro ukara Rome akayakde mme Jew ẹnam n̄kpọ nte ido mmọ edide, ndien ke nditịm ntịn̄, ẹkara idemmọ. Ke ẹsiode edimek ye edidororede akwa oku—emi ekedide etieibuot Sanhedrin—ye edikọm urua tax ẹfep, mbon Rome ẹkesisịn ubọk ke mbubehe mme Jew ke ini ukara mmọ ye n̄kpọ oro ebehede mmọ enen̄erede oyom ẹnam oro. Nte ikpe oro ẹkekpede ẹnọ Jesus owụtde, etie nte mbon Rome kpọt ẹkenyene unen ndibiere ikpe n̄kpa.—John 18:31.

 Ntem, Sanhedrin ẹkese ẹban̄a ke ekperede ndidi kpukpru n̄kpọ mme Jew. Sanhedrin ẹma ẹnyene mme asan̄autom emi ẹkesikade ẹkemụm owo. (John 7:32) N̄kpri esop ẹkesikpe ikpe n̄kpri ubiatibet ye ikpe mbio obio ye unana mbon Rome ndinyene ubọk. Ke ini ekpri esop mîkekemeke ndibiere ikpe, ẹma ẹsisio ẹka Sanhedrin, emi ẹkesinọde akpatre ubiereikpe.

Man ẹka iso ẹnyene utọ odudu oro, akana Sanhedrin ẹkụt ẹte ke emem odu ke obio ẹnyụn̄ ẹbere ye ukara Rome. Edi edieke mbon Rome ẹkekerede ke owo abiat ibet ukara, mmọ ẹma ẹsisịbe ẹdụk ẹnyụn̄ ẹnam nte mmọ ẹkekụtde ke odot. Uwụtn̄kpọ kiet edi ini emi ẹkemụmde apostle Paul.—Utom 21:31-40.

Mbon Esop Sanhedrin

Owo 71 ẹkesibuana ke esop Sanhedrin—akwa oku ye n̄kpisọn̄ 70 ke idụt Israel. Ke ini ukara Rome, mbọn̄ oku (akpan akpan mme Sadducee), mbọn̄ obio, ye mme ewetn̄wed emi ẹkenen̄erede ẹfiọk n̄wed ke n̄ka mme Pharisee ẹkenam Sanhedrin. Mbọn̄ oku emi mbọn̄ obio ẹnọde ibetedem ẹkewak ẹkan ke esop oro. * Ke adan̄aemi mme Sadducee mîkesikpụhọke ekikere, mme Pharisee ẹma ẹsinyịme se mme owo ẹtịn̄de, ndien mmọ ẹkewak ndidi mbio obio emi ẹkenyenede odudu ke idem mme owo. Nte Josephus emi ekedide ewetmbụk ọdọhọde, mme Sadducee ẹkesida nnanenyịn ẹnyịme se mme Pharisee ẹkeyomde ẹnam. Paul akada ndomoidem ye ubahade oro okodude ke ukpepn̄kpọ otu mbiba emi anyan̄a idem ke iso Sanhedrin.—Utom 23:6-9.

Sia edide mme n̄kpisọn̄ ẹkenam Sanhedrin, etie nte emi akanam mmọ ẹsidu do ke nsinsi, ndien mmọ kpọt ẹkesimek mme owo en̄wen ẹsịn. Nte Mishnah ọdọhọde, mbufa mbon oro ẹkemekde ẹsịn ẹkenyene ndidi “mme oku, nditọ Levi, ye nditọ Israel emi [ibet] enyịmede nditọiban mmọ ẹdọ mme oku,” oro edi, mme Jew oro ẹkemede ndisọn̄ọ ke mmimọ idi ata ata mme amanaisọn̄. Sia edide akwa esop emi ẹkesise ẹban̄a kpukpru n̄kpọ ẹban̄ade ikpe ofụri idụt oro, owụt ifiọk ke mme owo emi ẹkenamde ọfọn ke n̄kpri esop ke ẹkesimenede itie ẹdisịn ke Sanhedrin.

Unen Ubiere Ikpe ye Odudu Ukara

Mme Jew ẹma ẹkpono Sanhedrin etieti, ndien mme ebiereikpe ke n̄kpri esop ẹkenyene ndinyịme ubiereikpe mmọ, mîdịghe ntre ẹbiere ikpe n̄kpa ẹnọ mmọ. Akpan mbubehe esop emi akabuana n̄kpọ anamde mme oku ẹdot ye mme n̄kpọ ẹban̄ade Jerusalem, temple, ye nte ẹtuakde ibuot ke temple. Ke nditịm ntịn̄, Sanhedrin ẹkenyene odudu ke Judaea kpọt. Edi sia ẹkedade esop Sanhedrin nte akakan mme atat Ibet, mmọ ẹkebiere se idide eti ye idiọk ẹnọ mme Jew ke ofụri ererimbot. Ke uwụtn̄kpọ, akwa oku ye mbet esie ẹma ẹteme mme adausụn̄ ke mme synagogue Damascus ete ẹtiene ẹmụm mme mbet Christ. (Utom 9:1, 2; 22:4, 5; 26:12) Kpasụk ntre, etie nte mme Jew emi ẹkedide usọrọ ke Jerusalem ẹma ẹda mbụk n̄kpọ oro Sanhedrin ẹketemede ẹnyọn̄ọ.

Nte Mishnah ọdọhọde, Sanhedrin kpọt ẹkenyene ndibiere mme n̄kpọ oro ẹban̄ade idụt, nditụnọ mme ebiereikpe emi mîkenyịmeke ubiere mmimọ, nnyụn̄ mbiere ikpe mme prọfet nsu. Jesus ye Stephen ẹkeda ke iso Sanhedrin sia ẹkedọhọde ke mmọ ẹtịn̄ ikọ isụn̄i, Peter ye John ẹkeda ke ini ẹkedọhọde ke mmọ ẹketịmede idụt, Paul okonyụn̄ ada n̄ko ke ini ẹkedọhọde ke enye asabade temple.—Mark 14:64; Utom 4:15-17; 6:11; 23:1; 24:6.

Ubiereikpe Jesus ye eke Mme Mbet Esie

Ke ẹsiode Sabbath ye ndisana usen ẹfep, Sanhedrin ẹkesisop idem kpukpru usen ọtọn̄ọde ke ini uwa usenubọk tutu esịm ini uwa mbubịteyo. Owo ikesikpehe ikpe ke ini eyo ofụkde owo idem. Sia ẹkesibierede ikpe n̄kpa ke ndan̄nsiere usen oro ẹkekpede ikpe oro,  owo ikesikpehe orụk ikpe oro ke mbubịteyo usen emi esierede Sabbath m̀mê usen usọrọ. Ẹma ẹsinen̄ede ẹdụri mme ntiense utọn̄ ẹban̄a ndinam ẹduọk iyịp owo emi mîduehe. Mmọdo, ikpe oro ẹkebierede ẹnọ Jesus okoneyo oro ekesierede usen usọrọ ke ufọk Caiaphas ikenenke. Se ikakam idiọkde ikan ekedi emi mme ebiereikpe ke idemmọ ẹkeyomde mme ntiense nsu ẹnyụn̄ ẹkpak Pilate ẹte ọnọ uyo man ẹkpewot Jesus.—Matthew 26:57-59; John 11:47-53; 19:31.

Talmud ọdọhọ ke mme ebiereikpe oro ẹkesibierede ikpe n̄kpa ẹma ẹsidomo ndinyan̄a owo oro ẹkedoride ikọ ke ndibiat ini nnen̄ede ndụn̄ọde se iketịbede. Edi owo ikanamke ntre ye Jesus ye Stephen. Ikọ unyan̄a-idem Stephen ke iso Sanhedrin akanam otuowo ẹtọn̄ọ enye ke itiat ẹwot. Mîkpedịghe emi ukara Rome ẹkesịbede ẹdụk, ẹkpekewot apostle Paul kpasụk ntre. Ke nditịm ntịn̄, mme ebiereikpe Sanhedrin ẹma ẹdụk odu man ẹwot enye.—Utom 6:12; 7:58; 23:6-15.

Ke nsụhọde n̄kaha, etie nte ibat ibat owo ke otu mbon esop oro ẹkedi nti owo. Etie nte akparawa Jew emi ekedide andikara, oro ekenyenede nneme ye Jesus ekedi owo Sanhedrin. Okposụkedi inyene owo emi ekedide n̄kpọ ubiọn̄ọ, etie nte enye ama enyene nti edu, sia Jesus ọkọdọhọde enye edidi mbet imọ.—Matthew 19:16-22; Luke 18:18, 22.

Etie nte Nicodemus, “andikara mme Jew,” akaka ekese Jesus okoneyo sia ekefehede ekemmọ mme ebiereikpe enyịn. Kpa ye oro, Nicodemus ama etịn̄ ikọ ke ibuot Jesus ke iso Sanhedrin ebe ke ndibụp ete: “Ndi Ibet nnyịn obiom owo ikpe ke mîbemke iso ikop n̄kpọ ito enye inyụn̄ ifiọk se enye anamde?” Ke ukperedem, Nicodemus ama ọnọ “ewan̄ myrrh ye aloe” man ẹkpeda ẹdiọn̄ okpo Jesus ẹkebụk.—John 3:1, 2; 7:51, 52; 19:39.

Joseph owo Arimathea, emi ekedide owo Sanhedrin n̄ko, ama odụk ebịne Pilate uko uko ekeben̄e okpo Jesus onyụn̄ ada enye okobụk ke obufa udi esiemmọ. Joseph emi “okonyụn̄ etie ebet obio Ubọn̄ Abasi,” edi ndịk mme Jew ikayakke enye owụt idem nte mbet Jesus. Nte ededi, Joseph odot itoro koro enye ikenyịmeke uduak ye edinam Sanhedrin ndiwot Jesus.—Mark 15:43-46; Matthew 27:57-60; Luke 23:50-53; John 19:38.

Gamaliel owo Sanhedrin ama ada eti ibuot eteme ekemmọ mme ebiereikpe ete ẹsana mme mbet Jesus ẹyak. Enye ọkọdọhọ ete: “Mîdịghe ntre, ndusụk ekeme ndidi mbufo ẹkam ẹn̄wana ye Abasi.” (Utom 5:34-39) Ntak emi utọ akwa esop emi mîkọfiọkke ke Abasi ama odu ye Jesus ye mme mbet esie? Utu ke ndinyịme ke Jesus ama anam mme utịben̄kpọ, mbon Sanhedrin ẹkedọhọ ẹte: “Nnyịn inanam didie, koro owo emi amanam ediwak idiọn̄ọ? Edieke nnyịn isanade enye iyak, kpukpru mmọ ẹyebuọt idem ye enye, ndien mbon Rome ẹyedi ẹdibọ nnyịn itie nnyịn ye idụt nnyịn.” (John 11:47, 48) Ọkpọsọn̄ udọn̄ ndikara ukara ikayakke akwa esop mme Jew ẹnam nnennen n̄kpọ. Kpasụk ntre, utu ke ndidat esịt ke ini mme mbet Jesus ẹkekọkde owo udọn̄ọ, mme adaiso ido ukpono emi ẹma ẹyak ‘ufụp ọyọhọ mmọ esịt.’ (Utom 5:17) Sia mmọ ẹkedide mme ebiereikpe, mmọ ẹkpekenyene ndibak Abasi nnyụn̄ n̄kpe unenikpe, edi ata ediwak mmọ ẹkedi mbon n̄wo, ikonyụn̄ inamke akpanikọ.—Exodus 18:21; Deuteronomy 16:18-20.

Ubiereikpe Abasi

Sia Israel mîkenịmke Ibet Abasi, ẹkenyụn̄ ẹsịnde Messiah, ke akpatre Jehovah ikadaha aba idụt emi nte edimek ikọt esie. Ke isua 70 E.N., mbon Rome ẹma ẹsobo Jerusalem ye temple esie ọkọrọ ye ofụri editịm n̄kpọ mme Jew, ndien Sanhedrin ikonyụn̄ idụhe aba.

Jesus Christ, kpa Ebiereikpe emi Jehovah emekde, edibiere m̀mê owo Sanhedrin akpa isua ikie ekededi odot ndiset, n̄ko m̀mê mmanie ke otu mmọ ẹkenam idiọkn̄kpọ ẹdian edisana spirit. (Mark 3:29; John 5:22) Nnyịn imenen̄ede inịm ke Jesus edibiere orụk ikpe emi ke mfọnmma usụn̄.—Isaiah 11:3-5.

[Mme Ikọ idakisọn̄]