ARCYKAPŁAN i przywódcy żydowscy nie wiedzieli, co zrobić. Jak położyć kres ekscytacji osobą Jezusa? Wcześniej zdołali doprowadzić do jego śmierci, ale teraz jego naśladowcy głoszą w całej Jerozolimie, że zmartwychwstał. Jak zmusić ich do milczenia? Aby znaleźć rozwiązanie, arcykapłan wraz z doradcami „zwołali Sanhedryn”, naczelny trybunał żydowski (Dzieje 5:21).

W tamtym okresie najwyższą władzę w Izraelu sprawował rzymski namiestnik Poncjusz Piłat. Jak wyglądała jego współpraca z Sanhedrynem? Jaki był podział kompetencji? Kto wchodził w skład Sanhedrynu i jak funkcjonował ten trybunał?

Pojawienie się Sanhedrynu

Grecki wyraz oddawany przez „Sanhedryn” dosłownie znaczy „wspólne posiedzenie”. Terminem tym określano różne zgromadzenia lub zebrania. W tradycji żydowskiej zwykle odnosił się do sądu religijnego.

Pisarze Talmudu — który redagowano przez kilka stuleci po zagładzie Jerozolimy w roku 70 n.e. — przedstawiali Sanhedryn jako instytucję istniejącą od starożytności. Według nich zawsze składał się on z uczonych, którzy wspólnie omawiali szczegóły prawa żydowskiego. Początek temu zgromadzeniu miał dać Mojżesz, który wybrał 70 starszych, by pomagali mu sprawować pieczę nad ludem (Liczb 11:16, 17). Historycy odrzucają taki pogląd. Ich zdaniem gremium przypominające Sanhedryn z I wieku n.e. wyłoniono dopiero w okresie dominacji perskiej nad Izraelem. Poza tym według historyków opisywane przez talmudystów kolegium uczonych zdaje się bardziej pasować do rad rabinicznych z II i III  stulecia n.e. niż do samego Sanhedrynu. Kiedy więc pojawił się ten trybunał?

Z Biblii wynika, iż wygnańcy, którzy w roku 537 p.n.e. powrócili z Babilonu do Judy, stanowili zorganizowaną społeczność. Nehemiasz i Ezdrasz wspominają o książętach, starszych, dostojnikach i pełnomocnych zwierzchnikach — być może zalążku późniejszego Sanhedrynu (Ezdrasza 10:8; Nehemiasza 5:7).

Okres między skompletowaniem Pism Hebrajskich a spisaniem Ewangelii według Mateusza był dla Żydów burzliwy. W roku 332 p.n.e. Judeę zajął Aleksander Wielki. Gdy umarł, dostała się ona pod władzę dwóch greckich królestw wywodzących się z jego imperium — najpierw Ptolemeuszów, a potem Seleucydów. W relacjach historycznych z okresu dominacji Seleucydów, która rozpoczęła się w roku 198 p.n.e., znajdujemy pierwszą wzmiankę o szczególnej radzie starszych żydowskich. Władza tego kolegium była ograniczona, ale dawała Żydom pewne poczucie autonomii.

W roku 167 p.n.e. Antioch IV Epifanes, król z rodu Seleucydów, podjął próbę narzucenia Żydom kultury greckiej. Sprofanował świątynię jerozolimską, składając na jej ołtarzu ofiarę ze świni, poświęconą Zeusowi. Wywołało to powstanie, w wyniku którego Machabeusze zrzucili z siebie jarzmo Seleucydów i ustanowili dynastię Hasmoneuszy. * W owym czasie wpływy w administracji państwowej zdobyli też, kosztem klasy kapłańskiej, uczeni w piśmie i faryzeusze — przywódcy tłumów popierających powstanie.

Właśnie wtedy zaczął się wyłaniać Sanhedryn w formie znanej nam z Chrześcijańskich Pism Greckich. Miał on się stać organem administracji państwowej oraz najwyższym trybunałem interpretującym prawo żydowskie.

Podział władzy

W I wieku n.e. Judea była już prowincją rzymską. Jednak Żydzi cieszyli się pewną miarą wolności. Rzym prowadził politykę nadawania podległym ludom sporej autonomii. Dlatego urzędnicy imperium nie wchodzili w kompetencje lokalnych sądów ani nie wtrącali się w sprawy wynikające z różnic kulturowych. Pozwalając mieszkańcom prowincji na trzymanie się własnych zwyczajów i na samorządność, Rzym pozyskiwał ich lojalność i zapewniał sobie pokój. Oprócz mianowania i odwoływania arcykapłana (który przewodniczył Sanhedrynowi) oraz ściągania podatków Rzymianie ingerowali w sprawy Żydów tylko wtedy, gdy dotyczyły suwerenności i interesów cesarstwa. Jak pokazuje proces Jezusa, Rzym najwidoczniej zawarował sobie prawo do wykonywania wyroków śmierci (Jana 18:31).

Sanhedryn zajmował się zatem większością wewnętrznych spraw Żydów. Miał urzędników, którzy mogli dokonywać aresztowań (Jana 7:32). Sądy niższej instancji same, bez udziału władz rzymskich, orzekały w wypadku  pomniejszych przestępstw i w sprawach cywilnych. Gdy nie potrafiły czegoś rozsądzić, zwracały się do Sanhedrynu, którego wyrok był ostateczny.

Aby nie utracić przyznanych przywilejów, Sanhedryn musiał dbać o utrzymanie porządku i spokoju oraz popierać zwierzchnictwo Rzymu. Jeśli jednak Rzymianie podejrzewali, że doszło do przestępstwa politycznego, sami przystępowali do działania. Przykładem tego jest aresztowanie apostoła Pawła (Dzieje 21:31-40).

Skład trybunału

W skład Sanhedrynu wchodziło 71 osób: arcykapłan oraz 70 poważanych przedstawicieli narodu. W czasach rzymskich członkami tego grona byli dostojnicy kapłańscy (głównie saduceusze), znamienici Żydzi z rodów niekapłańskich oraz uczeni w piśmie ze stronnictwa faryzeuszy. Główną rolę odgrywali dostojnicy kapłańscy i notable niezwiązani z kapłaństwem. * Saduceusze byli konserwatywni, natomiast faryzeusze — liberalni. Do tych drugich zaliczali się przede wszystkim wpływowi członkowie ludu. Jak wspomina historyk Józef Flawiusz, saduceusze niechętnie przystawali na żądania faryzeuszy. Apostoł Paweł wykorzystał ich współzawodnictwo i różnice poglądów, gdy przed Sanhedrynem wygłaszał swą mowę obrończą (Dzieje 23:6-9).

Ze względu na arystokratyczny charakter Sanhedrynu przynależność do niego prawdopodobnie była stała, a ewentualne wakaty obejmowali nowi członkowie mianowani przez dotychczasowych. Jak podaje Miszna, kandydatami byli „kapłani, lewici oraz ci Izraelici, którzy mogą oddać córki za żony kapłanom”, czyli ci, którzy byli w stanie udokumentować swoje czysto izraelskie pochodzenie. Skoro ów trybunał nadzorował sądownictwo w całym kraju, wydaje się logiczne, że dobierano do niego mężczyzn, którzy zyskali dobrą opinię w sądach niższej instancji.

Zakres uprawnień i autorytet moralny

Żydzi darzyli Sanhedryn wielkim poważaniem, a sędziowie zasiadający w podległych mu sądach byli zobowiązani, pod groźbą śmierci, respektować jego wyroki. Sanhedryn w szczególności badał przydatność kandydatów do służby kapłańskiej oraz rozpatrywał sprawy dotyczące Jerozolimy, świątyni i praktykowanego w niej kultu. Ściśle biorąc, jego kompetencje w kwestiach cywilnych ograniczały się do Judei. Ponieważ jednak uznawano go za najwyższy autorytet w zakresie interpretowania Prawa, jego władza moralna rozciągała się na wszystkie społeczności Żydów na świecie. Na przykład arcykapłan i jego doradcy polecili przełożonym synagog w Damaszku, by pomogli aresztować naśladowców Chrystusa (Dzieje 9:1, 2; 22:4, 5; 26:12). A Żydzi przybywający do Jerozolimy z okazji różnych świąt zapewne po powrocie do swych domów przekazywali rodakom postanowienia Sanhedrynu.

Według Miszny Sanhedryn miał wyłączne uprawnienia do rozstrzygania spraw dotyczących całego narodu, do karania sędziów, którzy sprzeciwiali się jego wyrokom, oraz do osądzania fałszywych proroków. Jezus i Szczepan stanęli przed tym trybunałem pod zarzutem bluźnierstwa, Piotr i Jan oskarżeni o sianie zamętu w narodzie, a Paweł — o próbę sprofanowania świątyni (Marka 14:64; Dzieje 4:15-17; 6:11; 23:1; 24:6).

Sądzi Jezusa i jego uczniów

Oprócz sabatu i innych świąt Sanhedryn obradował codziennie od ofiary porannej do ofiary wieczornej. Posiedzenia odbywały się tylko za dnia. Gdy zapadł wyrok śmierci, wolno go było ogłosić dopiero nazajutrz, dlatego rozprawy takie nie mogły się odbywać  w przeddzień sabatu lub innego święta. Świadkom surowo przykazywano, by nie przykładali ręki do przelania niewinnej krwi. A zatem proces Jezusa przeprowadzony nocą w domu Kajfasza oraz wyrok skazujący wydany w przeddzień święta były bezprawne. Co gorsza, sędziowie sami postarali się o fałszywych świadków i nakłonili Piłata, by skazał Jezusa na śmierć (Mateusza 26:57-59; Jana 11:47-53; 19:31).

Według Talmudu sędziowie rozpatrujący przestępstwa karane śmiercią mieli badać sprawę sumiennie, bez pośpiechu, oraz starać się oszczędzić oskarżonego. Tymczasem Szczepanowi, podobnie jak wcześniej Jezusowi, nie zapewniono takiego procesu. Kiedy przed Sanhedrynem wygłaszał mowę obrończą, zgromadzeni rzucili się na niego, po czym go ukamienowali. Taki sam los mógł spotkać apostoła Pawła, gdyby nie interwencja Rzymian. Sędziowie Sanhedrynu wręcz uknuli spisek, by go zabić (Dzieje 6:12; 7:58; 23:6-15).

Ale i wśród członków Sanhedrynu byli ludzie z zasadami. Jednym z sędziów tego trybunału mógł być młody dostojnik żydowski, który rozmawiał z Jezusem. Chociaż na przeszkodzie stanęły mu bogactwa, niewątpliwie odznaczał się szlachetnymi cechami, skoro Jezus zaprosił go, by został jego naśladowcą (Mateusza 19:16-22; Łukasza 18:18, 22).

Któregoś razu Jezusa odwiedził Nikodem, „jeden z władców żydowskich”. Zrobił to pod osłoną nocy, zapewne w obawie przed krytyką ze strony innych sędziów. Jednak przed Sanhedrynem bronił Jezusa. Zapytał: „Czyż nasze prawo osądza człowieka, jeśli go najpierw nie wysłucha i się nie dowie, co on czyni?” Później Nikodem przyniósł „rulon mirry i aloesu”, by przygotować ciało Jezusa do pogrzebu (Jana 3:1, 2; 7:51, 52; 19:39).

Inny członek Sanhedrynu, Józef z Arymatei, odważnie poprosił Piłata o wydanie ciała Jezusa, po czym złożył je w nowym grobowcu, którego był właścicielem. Józef „oczekiwał królestwa Bożego”, ale z bojaźni przed Żydami nie utożsamiał się z uczniami Jezusa. Mimo to zasługuje na pochwałę, gdyż nie głosował za niecnym zamiarem Sanhedrynu, by zgładzić Jezusa (Marka 15:43-46; Mateusza 27:57-60; Łukasza 23:50-53; Jana 19:38).

Z kolei Gamaliel mądrze doradzał współsędziom, by zostawili uczniów Jezusa w spokoju. Oświadczył: „W przeciwnym razie mogłoby się okazać, że w rzeczywistości walczycie z Bogiem” (Dzieje 5:34-39). Dlaczego ten trybunał nie chciał uznać, iż Jezusa i jego uczniów wspiera sam Bóg? Zamiast uwierzyć w cuda Jezusa, członkowie Sanhedrynu rozumowali: „Co mamy uczynić, skoro ten człowiek dokonuje wielu znaków? Jeżeli go tak pozostawimy, wszyscy w niego uwierzą i przyjdą Rzymianie, i zabiorą zarówno nasze miejsce, jak i nasz naród” (Jana 11:47, 48). Żądza władzy wypaczyła sprawiedliwość najwyższego sądu żydowskiego. Podobnie gdy uczniowie Jezusa uzdrawiali chorych, przywódcy religijni nie cieszyli się z tego, lecz byli „napełnieni zazdrością” (Dzieje 5:17). Jako sędziowie, powinni bać się Boga i zabiegać o sprawiedliwość. Tymczasem na ogół byli to ludzie zepsuci i nieuczciwi (Wyjścia 18:21; Powtórzonego Prawa 16:18-20).

Sąd Boży

Izraelici sprzeniewierzyli się Prawu Bożemu i nie przyjęli Mesjasza, dlatego Jehowa w końcu ich odrzucił i przestał uznawać za naród wybrany. W roku 70 n.e. Rzymianie zniszczyli Jerozolimę i tamtejszą świątynię, co doprowadziło do upadku całego żydowskiego systemu rzeczy, a z czasem także samej instytucji Sanhedrynu.

Powołany przez Jehowę Sędzia, Jezus Chrystus, orzeknie, czy ktoś z członków Sanhedrynu żyjących w I wieku n.e. zasługuje na zmartwychwstanie i który z nich zgrzeszył przeciwko duchowi świętemu (Marka 3:29; Jana 5:22). Możemy być pewni, że wyroki Jezusa będą odzwierciedleniem doskonałej sprawiedliwości (Izajasza 11:3-5).

[Przypisy]