Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

“Va Hlanganisa Sanedri”

“Va Hlanganisa Sanedri”

“Va Hlanganisa Sanedri”

MUPRISTA lonkulu ni vafumi va Vayuda a va nga swi tivi leswaku va ta endla yini. Xana a va ta endla yini leswaku va heta ntirho lowu a wu ri karhi wu endliwa malunghana na Yesu Kreste? Va swi kotile ku n’wi dlaya kambe sweswi vadyondzisiwa va Yesu a va tata Yerusalema hi tidyondzo ta ku pfuxiwa ka yena. Xana a va ta va miyeta njhani? Leswaku va endla xiboho, muprista lonkulu ni vapfuni vakwe va “hlanganis[e] Sanedri,” ku nga huvo leyi tlakukeke ya Vayuda.—Mintirho 5:21.

Ndhuna-nkulu ya Rhoma, Pontiyo Pilato, a a ri ni vulawuri lebyikulu etikweni ra le Israyele ra lembe-xidzana ro sungula. Kambe Sanedri a yi tirhisana njhani na Pilato? Xana a a yi lawula ndhawu yo fikela kwihi? Xana i vamani lava a va ri eka Sanedri? Naswona a yi tirha njhani?

Masungulo Ya Sanedri

Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “Sanedri” hi ku kongoma ri vula “ku tshama ehansi ni.” A ri ri rito leri tolovelekeke leri vulaka nhlengeletano kumbe nhlangano. Hi ku ya hi ndhavuko wa Xiyuda, hi ntolovelo a ri vula huvo ya vukhongeri ya vuavanyisi kumbe huvo.

Vatsari va Buku ya Milawu ya Vayuda, leyi hlengeletiweke endzhaku ka ku lovisiwa ka Yerusalema hi 70 C.E., va hlamusele Sanedri tanihi huvo ya khale. Va ehleketa leswaku eka yona minkarhi hinkwayo a ku ri ni swidyondzi leswi a swi hlangana leswaku swi burisana hi tinhla ta nawu wa Xiyuda naswona a va pfumela leswaku yi sungule loko Muxe a hlengelete vakulukumba va 70 leswaku va n’wi pfuna ku rhangela Vaisrayele. (Tinhlayo 11:16, 17) Van’wamatimu va yi kaneta mhaka leyi. Va vula leswaku Sanedri ya lembe-xidzana ro sungula yi ve kona endzhaku ka loko Vaperesiya va tshike ku lawula Vaisrayele. Nakambe van’wamatimu va pfumela leswaku ndlela leyi Vaendli va Milawu ya Vayuda a va tlharihe ha yona yi kombisa leswaku a va nga fambisani ni Sanedri kambe a va fambisana ni tinhlengeletano ta vafundhisi va Vayuda ta lembe-xidzana ra vumbirhi ni ra vunharhu. Hikwalaho, xana Sanedri yi sungule rini?

Bibele yi vula leswaku vanhu lava tlheleleke eYuda va huma evukhumbini eBabilona hi 537 B.C.E. a va ri ni ndlela leyi hlelekeke yo lawula tiko. Nehemiya na Ezra va vulavula hi tihosana, vakulukumba, vanhu va xiyimo xa le henhla ni vafumi lava nga khomela—kumbexana a ku ri masungulo ya Sanedri ya nkarhi lowu taka.—Ezra 10:8; Nehemiya 5:7.

Ku sukela loko Matsalwa ya Xiheveru ma hetiwe ku tsariwa ku fikela enkarhini wa ku tsariwa ka Evhangeli ya Matewu, Vayuda a va langutane ni hasahasa leyikulu. Hi 332 B.C.E., Alekzanda Lonkulu u sungule ku lawula Yudiya. Endzhaku ka rifu ra Alekzanda, Yudiya yi lawuriwe hi mimfumo yimbirhi ya Magriki leyi a yi ri ehansi ka nkucetelo wa yena—ku rhange ndyangu wa ka Ptolemy, kutani ku landzela wa ka Seleucus. Eka swiviko swa ku fuma ka ndyangu wa ka Seleucus, loku sunguleke hi 198 B.C.E., hi kona laha ku sungulaka ku vulavuriwa hi huvo ya milawu ya Vayuda. Swi vonaka onge nhlengeletano leyi a yi nga ri na matimba ngopfu ya vulawuri, kambe a yi endla onge Vayuda va ni hulumendhe ya vona vini.

Hi 167 B.C.E., Hosi Antiochus wa Vumune (Epiphanes) wa ndyangu wa ka Seleucus u ringete ku sindzisa Vayuda leswaku va amukela mikhuva ya Xigriki. U nyamise tempele ya le Yerusalema hi ku nyikela xitlhavelo xa nguluve eka Zewusi ealitarini ya kona. Leswi swi endle leswaku Vamaccabee va pfukela mfumo wa ndyangu wa ka Seleucus kutani va simeka fambiselo ra ntlhandlamano wa vafumi lava humaka endyangwini wa Vahasimoniya. * Hi nkarhi lowu fanaka, vatsari ni Vafarisi—varhangeri va mintshungu leyi seketeleke ku pfukeriwa ka mfumo—va kume matimba ya ku lawula tiko leswi endleke leswaku ntlawa wa vaprista wu nga ha vi na matimba.

Hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Matsalwa ya Xigriki, Sanedri a yi sungula ku vumbiwa. A yi ta va huvo ya tiko leyi lawulaka ni huvo leyi tlakukeke ya vuavanyisi ya milawu ya Xiyuda.

Vulawuri Lebyi Pimiweke

Hi lembe-xidzana ro sungula, Rhoma a yi lawula Yudiya. Hambiswiritano, Vayuda a va ri ni ntshunxeko wo karhi. Hi ku ya hi nawu wa Varhoma, vanhu lava a va ri ehansi ka vulawuri bya vona a va ri ntshunxeko wo tihlawulela muxaka wo karhi wa hulumendhe. Hikwalaho, vatirhela-mfumo va le Rhoma a va nga yi kavanyeti mintirho leyi a yi endliwa hi tihuvo ta kwalaho naswona a va papalata swiphiqo leswi a swi ta tshuka swi humelela hikwalaho ka ku hambana ka mindhavuko. Xivangelo xa sweswo a ku ri ku kondletela ku rhula ni ku tshembeka ka vanhu lava tshamaka etindhawini leti a ti ri ehansi ka vulawuri bya vona hi ku va pfumelela leswaku va landzela mikhuva ya vona naswona va tifuma. Varhoma a va nghenela timhaka ta Vayuda ntsena loko va hlawula kumbe va susa muprista lonkulu exikhundlheni—loyi a a ri hosi ya Sanedri—ni ku hakeriwa ka swibalo ni loko vuhosi bya vona kumbe swilaveko swin’wana swa vona swi va boha ku endla tano. Hilaha swi kombisiweke hakona loko ku tengisiwa Yesu, swi tikomba onge mfumo wa Rhoma a wu sindzisa leswaku xigwevo xa rifu xi humesiwa hi wona ntsena.—Yohane 18:31.

Xisweswo Sanedri a yi kongomisa ngopfu timhaka ta kwalaho ta Vayuda. A yi ri ni maphorisa lawa a ma khoma vanhu. (Yohane 7:32) Tihuvo letitsongo a ti tenga milandzu ya vugevenga ni leyi tolovelekeke handle ko kavanyetiwa hi mfumo wa Rhoma. Loko tihuvo letitsongo ti nga swi koti ku endla xiboho eka nandzu wo karhi, a ti wu hundzisela eka Sanedri, leyi a ku ri yona a yi tsema mhaka.

Leswaku yi hambeta yi kuma malunghelo wolawo, Sanedri a yi fanele yi hlayisa ku rhula ni ku seketela mfumo wa Rhoma. Kambe loko Varhoma va vona onge ku ni milandzu ya swa tipolitiki, a va nghenelela kutani va teka xiboho hi ku ya hi ku rhandza ka vona. Yin’wana ya milandzu yo tano a ku ri wa ku khomiwa ka muapostola Pawulo.—Mintirho 21:31-40.

Ku Va Xirho Xa Huvo

Sanedri a yi ri ni swirho swa 71—muprista lonkulu ni vavanuna va 70 lava xiximekaka etikweni. Eminkarhini ya Varhoma, swirho swa yona a ku ri vaprista lava tlakukeke (vunyingi bya vona a ku ri Vasaduki), vanhu va ndhuma ni vatsari lava ha dyondzaka lava nga va ntlawa wa Vafarisi. Vaprista lava a va ri ni ndhuma a va seketeriwa hi vavanuna lava nga riki va swirho swa vukhongeri, naswona hi vona lava a va tele ehubyeni. * Kasi Vasaduki a va khomelele eka xintu, Vafarisi vona a va honisa milawu ya mahanyelo naswona vunyingi bya vona a ku ri vanhu lava tolovelekeke lava a va ri ni nkucetelo lowukulu eka vanhu. Hi ku ya hi n’wamatimu Josephus, Vasaduki a va nga swi yingisi kahle swikombelo swa Vafarisi. Pawulo u tirhise nkwetlembetano wa vona ni ku hambana ka tidyondzo loku a ku ri kona exikarhi ka mintlawa leyi loko a tiyimelela emahlweni ka Sanedri.—Mintirho 23:6-9.

Leswi swirho swo tala swa Sanedri a swi ri vanhu lava nga ni ndhuma, swi le rivaleni leswaku loko u ri xirho xa yona a wu nga susiwi naswona a wu siviwa loko u file kumbe loko u nga ha faneleki. Hi ku ya hi buku ya ndhavuko wa Vayuda, swirho leswintshwa a ku fanele ku va “vaprista, Valevhi ni Vaisrayele lava vana va vona va vanhwanyana va pfumeleriweke ku tekiwa hi vaprista,” leswi vulaka leswaku a ku fanele ku va Vayuda lava nga swi kombisaka kahle leswaku hakunene i va rixaka rero. Leswi huvo leyi tlakukeke a yi langutela fambiselo ra tihuvo hinkwato ta tiko, swa twala ku vula leswaku vavanuna lava tiendleleke vito lerinene etihubyeni letitsongo a va tlakusiwa leswaku va va swirho swa Sanedri.

Mfanelo Ya Ku Avanyisa Ni Ku Va Ni Vulawuri

Vayuda a va yi xixima swinene Sanedri naswona vaavanyisi va le tihubyeni letitsongo a va boheka ku amukela swiboho swa yona hikuva loko swi nga ri tano a va ta dlayiwa. Huvo a yi khathala ngopfu hi mhaka ya ku faneleka ka vaprista ni timhaka leti fambisanaka ni Yerusalema, tempele ya yona ni vugandzeri bya le tempeleni. Entiyisweni, timhaka ta vuavanyisi leti Sanedri a yi ti khathalela a ku ri ta le Yudiya ntsena. Kambe leswi Sanedri a yi tekiwa yi ri yona leyi nga ni mfanelo yo hlamusela Nawu, hi yona a yi lawula vutomi bya Vayuda ematikweni hinkwawo. Hi xikombiso, muprista lonkulu ni huvo yakwe va lerise varhangeri va masinagoga eDamaska leswaku va tirhisana eku khomeni ka valandzeri va Kreste. (Mintirho 9:1, 2; 22:4, 5; 26:12) Nakambe, Vayuda lava a va ya eka minkhuvo ya le Yerusalema swi nga ha endleka leswaku a va muka ni mahungu lama vuriweke hi Sanedri.

Hi ku ya hi buku ya ndhavuko wa Vayuda, Sanedri hi yona ntsena a yi ri ni mfanelo ya ku avanyisa timhaka ta nkoka ta tiko, ku xupula vaavanyisi lava lwisanaka ni swiboho swa yona swin’we ni ku avanyisa vaprofeta va mavunwa. Yesu na Stefano va humelele emahlweni ka huvo hi milandzu ya ku va vasandzi, Petro na Yohane va hehliwe hileswaku va delela nawu wa tiko naswona Pawulo u hehliwe hileswaku i muthyakisi wa tempele.—Marka 14:64; Mintirho 4:15-17; 6:11; 23:1; 24:6.

Ku Avanyisiwa Ka Yesu Ni Vadyondzisiwa Va Yena

Sanedri a yi hlengeletana masiku hinkwawo ku sukela loko ku nyikeriwa xitlhavelo xa nimixo ku fikela loko ku nyikeriwa gandzelo ra nimadyambu, handle ka masiku ya Savata ni lama kwetsimaka. Milandzu a yi tengiwa ninhlikanhi ntsena. Leswi swigwevo swa rifu a swi humesiwa hi siku leri landzelaka leri nandzu wu tengiweke ha rona, milandzu yo tano a yi nga tengiwi esikwini leri tlhandlamiwaka hi Savata kumbe hi siku ra nkhuvo. Lava a va nyikela vumbhoni a va tsundzuxiwa ngopfu malunghana ni ndlela leyi swi biheke ha yona ku halata ngati ya munhu la nga riki na nandzu. Hikokwalaho, ku tengiwa ka nandzu ni ku avanyisiwa ka Yesu loku endliweke nivusiku endlwini ya Kayafasi hi siku leri tlhandlamiwaka hi nkhuvo a swi nga ri enawini. Xo biha ku tlurisa, vaavanyisi hi voxe va lave timbhoni ta mavunwa naswona va kucetele Pilato leswaku a lerisa leswaku Yesu a dlayiwa.—Matewu 26:57-59; Yohane 11:47-53; 19:31.

Buku ya Milawu ya Vayuda yi vula leswaku vaavanyisi lava humesaka swigwevo swa rifu a va endla matshalatshala hinkwawo ya ku ponisa munhu la lumbetiweke hi ku kambisisa vumbhoni hi vukheta loko nandzu wu ri karhi wu tengiwa. Kambe hilaha swi endlekeke hakona ni le ka Yesu, nandzu wa Stefano a wu tengiwanga hi ndlela yoleyo. Ku tiyimelela ka yena emahlweni ka Sanedri swi vangele leswaku a khandliwa hi maribye hi ntshungu wa vapfukeri. Loko hulumendhe ya Rhoma a yi nga nghenelelanga, swi le rivaleni leswaku na muapostola Pawulo a a ta va a dlayiwe hi ndlela leyi fanaka. Entiyisweni, vaavanyisi va Sanedri a va endle xikungu xa leswaku a dlayiwa.—Mintirho 6:12; 7:58; 23:6-15.

Kambe swi tikomba onge swirho swi nga ri swingani swa huvo a swi lulamile. Jaha rin’wana ra Muyuda leri a ri ri mufumi leri vulavuleke na Yesu swi nga ha endleka leswaku a ri ri xirho xa Sanedri. Hambileswi rifuwo ra rona a ri ri xihinga, swi nga ha endleka leswaku a ri ri ni timfanelo letinene tanihi leswi Yesu a ri vitaneke leswaku ri va mulandzeri wa Yena.—Matewu 19:16-22; Luka 18:18, 22.

Leswi Nikodema “mufumi wa Vayuda,” a a chava leswaku vaavanyisi-kulobye va ta ku yini, kumbexana hi swona swi n’wi vangeleke ku endzela Yesu nivusiku. Kambe Nikodema u sirhelele Yesu emahlweni ka Sanedri hi ku vutisisa a ku: “Nawu wa hina a wu n’wi avanyisi munhu handle ka loko wu rhange hi ku n’wi twa ni ku tiva leswi a swi endlaka, a hi swona ke?” Endzhakunyana Nikodema u tise “xiputsa xa mira ni timhangani” leswaku ku lunghiseleriwa ku lahliwa ka ntsumbu wa Yesu.—Yohane 3:1, 2; 7:51, 52; 19:39.

Yosefa wa Arimatiya, xirho xin’wana xa Sanedri, hi xivindzi u kombele ntsumbu wa Yesu eka Pilato kutani a wu lata eka sirha-bako ra yena. Yosefa a a “rindzele mfumo wa Xikwembu” kambe leswi a a chava Vayuda a nga swi kotanga ku vula leswaku a a ri un’wana wa vadyondzisiwa va Yesu. Hambiswiritano, Yosefa u bumabumeriwa ngopfu hileswi a nga xi seketelangiki xikungu xa Sanedri xa leswaku Yesu a dlayiwa.—Marka 15:43-46; Matewu 27:57-60; Luka 23:50-53; Yohane 19:38.

Gamaliyele, xirho xin’wana xa Sanedri hi vutlhari u tshinye vaavanyisi-kulobye leswaku va tshika vadyondzisiwa va Yesu. U te: “Loko swi nga ri tano, kahle-kahle mi nga ha kumeka mi lwa ni Xikwembu.” (Mintirho 5:34-39) I yini leswi siveleke huvo leyi tlakukeke ku xiya leswaku Yesu ni vadyondzisiwa vakwe a va seketeriwa hi Xikwembu? Ematshan’weni ya ku pfumela eka masingita ya Yesu, Sanedri yi te: “Xana hi ta endla yini, hikuva munhu loyi u endla masingita yo tala? Loko hi n’wi tshika hi ndlela leyi, hinkwavo va ta pfumela eka yena, kutani Varhoma va ta fika va teka ndhawu ya hina ni tiko ra hina.” (Yohane 11:47, 48) Leswi a yi hisekela ku va ni vulawuri, huvo leyi tlakukeke ya Vayuda yi soholote vululami bya yona. Hi ndlela leyi fanaka, ematshan’weni ya ku tsaka loko vadyondzisiwa va Yesu va hanyisa vanhu, varhangeri va vukhongeri a “va tele mavondzo.” (Mintirho 5:17) Leswi a va ri vaavanyisi, a va fanele va chave Xikwembu naswona va endla leswi lulameke, kambe vo tala va vona a va hombolokile naswona a va nga tshembekanga.—Eksoda 18:21; Deteronoma 16:18-20.

Vuavanyisi Bya Xikwembu

Leswi Vaisrayele va nga wu yingisangiki Nawu wa Xikwembu kutani va ala Mesiya, Yehovha u hetelele a fularhele rixaka ra vanhu va yena lava hlawuriweke. Hi 70 C.E., Varhoma va lovise muti wa Yerusalema ni tempele ya wona hiloko fambiselo hinkwaro ra swilo ra Xiyuda ri fika emakumu ivi eku heteleleni na yona Sanedri yi fika emakumu.

Muavanyisi la vekiweke hi Yehovha, ku nga Yesu Kreste, u ta endla xiboho xa loko xi ri kona xirho xa Sanedri ya lembe-xidzana ro sungula lexi faneriwaka hi ku pfuxiwa nileswaku i mani exikarhi ka vona loyi a dyoheleke moya lowo kwetsima. (Marka 3:29; Yohane 5:22) Hi nga tiyiseka leswaku loko Yesu a endla swiboho swo tano, u ta tirhisa vululami lebyi hetisekeke.—Esaya 11:3-5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

^ par. 9 Loko u lava ku tiva hi ta Vamaccabee swin’we ni Vahasimoniya, vona Xihondzo xo Rindza xa November 15, 1998, matluka 21-4, ni xa June 15, 2001, matluka 27-30.

^ par. 16 Loko Bibele yi vulavula hi “vaprista lavakulu,” yi vulavula hi vaprista lava tlakukeke va nkarhi wolowo ni lowu hundzeke ni swirho swa mindyangu yoleyo leswi a swi fanelekela ku kuma swikhundlha leswi tlakukeke swa ku va vaprista enkarhini lowu taka.—Matewu 21:23.