Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Mme N̄ke

EDIDEM SOLOMON eke Israel eset ama ekeme ndike “tọsịn n̄ke ita.” (1 Ndidem 4:32) Ndi imekeme ndinyene mme n̄ke emi? Edi ntre. N̄wed Mme N̄ke eke Bible oro ẹkewetde ẹkụre ke n̄kpọ nte isua 717 M.E.N., ọdọn̄ọ ediwak n̄ke Solomon. Mme N̄ke ibuot 30 ye 31 kpọt ke mbon en̄wen ẹkewet—oro edi Agur eyen Jakeh ye Lemuel edidem. Nte ededi, ndusụk owo ẹkere ke Lemuel edi enyịn̄ efen oro ẹkesikotde Solomon.

Ikọ oro ẹdade odudu spirit Abasi ẹwet ke n̄wed Mme N̄ke ẹnyene uduak iba—oro edi “man owo obụre [m̀mê ọfiọk] eti ibuot ye item,” m̀mê ntụnọ. (Mme N̄ke 1:2) Mme n̄ke emi ẹn̄wam nnyịn inyene eti ibuot, emi edide edifiọk nte n̄kpọ etiede ata in̄wan̄-in̄wan̄ nnyụn̄ nda ifiọk oro n̄kọk mfịna. Mmọ n̄ko ẹnọ nnyịn item m̀mê ẹkpep nnyịn nte ikpodude uwem. Ndikpan̄ utọn̄ n̄kop mme n̄ke emi nnyụn̄ nnam se mmọ ẹtemede ẹkeme nditụk nnyịn esịt, nnọ nnyịn idatesịt, nnyụn̄ nnam ikụt unen.—Mme Hebrew 4:12.

‘NYENE ETI IBUOT NYỤN̄ SỌN̄Ọ MỤM ITEM M̀MÊ NTỤNỌ KAMA’

(Mme N̄ke 1:1–9:18)

Solomon ọdọhọ ete: “Eti ibuot ofiori ke esien; emenede uyo esie ke an̄wa.” (Mme N̄ke 1:20) Ntak emi nnyịn ikpakpan̄de utọn̄ inọ ọkpọsọn̄ uyo esie oro edide in̄wan̄-in̄wan̄? Ibuot 2 abat ediwak ufọn edinyene eti ibuot. Ibuot 3 eneme nte ikpenyenede n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Jehovah. Ekem Solomon ọdọhọ ete: “Ata akpan n̄kpọ edi eti ibuot; nyene eti ibuot: nyụn̄ nyene asian ye ofụri inyene fo. Sọn̄ọ mụm item kama, kûyak.”—Mme N̄ke 4:7, 13.

Nso idin̄wam nnyịn ibiọn̄ọ oburobụt usụn̄ uwem ererimbot emi? Mme N̄ke 5 ọbọrọ ete: Nyene eti ekikere, nyụn̄ fiọk etabi etabi usụn̄ ererimbot emi. Kere n̄ko ban̄a idiọk utịp edinam oburobụt ido. Ibuot 6 odụri nnyịn utọn̄ aban̄a mme ido ye mme edu oro ẹkemede ndibiat itie ebuana nnyịn ye Jehovah. Ibuot 7 ayarade ata edifọn edifọn nte oburobụt owo esinamde n̄kpọ. Ibuot 8 owụt ediye ediye ufọn ye eben̄e oro eti ibuot enịmde  owo ke iso. Ọyọhọ ibuot 9 ada se idude ke Mme N̄ke ibuot kiet edisịm ibuot 8 ekeberi ke usụn̄ oro aduaide owo idem, ọnọde uwụtn̄kpọ oro anamde owo oyom eti ibuot.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

1:7; 9:10—Ke nso usụn̄ ke uten̄e Jehovah edi “akpan ifiọk” ye “editọn̄ọ eti ibuot”? Owo emi mîten̄eke Jehovah ikemeke ndinyene ifiọk sia Jehovah edi Andibot kpukpru n̄kpọ ye Andinyene N̄wed Abasi. (Rome 1:20; 2 Timothy 3:16, 17) Enye edi Anditọn̄ọ kpukpru ata ifiọk. Ntre, ifiọk ọtọn̄ọ ye ata uten̄e Jehovah. Uten̄e Abasi edi n̄ko editọn̄ọ eti ibuot sia owo emi mînyeneke ifiọk ikemeke ndinyene eti ibuot. Akan oro, owo oro mîten̄eke Jehovah ididaha ifiọk ekededi oro enye enyenede ikpono Andibot.

5:3—Ntak emi ẹkotde n̄wan akpara “esen an̄wan”? Mme N̄ke 2:16, 17 ọdọhọ ke “esen an̄wan” edi owo emi “efrede ediomi Abasi esie.” Ẹkekot owo ekededi, esịnede akpara, oro akatuakde ibuot ọnọ mme nsunsu abasi m̀mê oro mîkamaha ndifiọk Ibet Moses, esenowo.—Jeremiah 2:25; 3:13.

7:1, 2—Nso ke “ikọ mi” ye “ewụhọ mi” ẹbuana? Ke adianade ye se Bible ekpepde, emi abuana mme mbet ubon m̀mê mme edumbet, emi mme ete ye eka ẹnịmde ke ntak ufọn mbonubon mmọ. Mme uyen ẹnyene ndinịm mmọ nnyụn̄ ntiene ukpepn̄kpọ N̄wed Abasi oro mme ete ye eka mmọ ẹkpepde mmọ.

8:30, NW—Anie edi “etubom anamutom” emi? Eti ibuot ọdọhọ ke imọ idi etubom anamutom. Okposụkedi ẹdade enye ẹtịn̄ ikọ ke ndamban̄a usụn̄ mi, eti ibuot emi ada aban̄a akpan Abasi, Jesus Christ, mbemiso enye ekedide isọn̄. Abasi ‘ekenyene enye ke akpa editọn̄ọ usụn̄ esie’ anyan ini ko mbemiso enye akamanade nte owo ke isọn̄. (Mme N̄ke 8:22) Sia enye ekedide “etubom anamutom,” enye ama etiene Ete esie anam utom ke ini ẹkebotde kpukpru n̄kpọ.—Colossae 1:15-17.

9:17—Nso idi ‘mmọn̄ inọ,’ ndien ntak emi enye ‘enịn̄ede’? Sia Bible adade ebuana idan̄ oro ebe ye n̄wan ẹnyenede odomo ye edin̄wọn̄ mbịtmbịt mmọn̄ oro ẹkoide ke obube mmọn̄, mmọn̄ inọ ada aban̄a oburobụt idan̄ oro ẹnamde ke ndịbe. (Mme N̄ke 5:15-17) Owo ndikere ke imekeme ndidịbe mbọhọ anam etie nte ke utọ mmọn̄ oro enịn̄e.

Se Nnyịn Ikpepde:

1:10-14. Akpana nnyịn ikpeme idem mbak mme anamidiọk ẹdida un̄wọn̄ọ inyene ẹtap nnyịn ẹsịn ke idiọk usụn̄ mmọ.

3:3. Akpana nnyịn inen̄ede ima mfọnido ye akpanikọ inyụn̄ inam mme owo ẹkụt ke imenyene mme edu emi nte emi ikpanamde ẹkụt ọsọn̄urua n̄kpọitọn̄ oro inyenede. Nnyịn ikponyụn̄ inyene ndinam mme edu emi ẹdụk nnyịn esịt ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi edu nnyịn.

4:18. Ẹsinyene ifiọk eke spirit nsịtnsịt. Man ika iso idu ke un̄wana, ana ika iso isụhọrede idem inyụn̄ inyene ifụre ifụre ido.

5:8. Nnyịn inyene ndida nsannsan n̄kpọn̄ oburobụt n̄kpọ, edide ke ikwọ, ke unọ idem inemesịt, ke Intanet, m̀mê ke mme n̄wed ye mme magazine.

5:21. Ndi owo oro amade Jehovah akpayak inemesịt ibio ini abiat eti itie ebuana esie ye ata Abasi? Baba! Ata akpan n̄kpọ oro ekemede ndinam nnyịn ika iso isana ke ido uwem edi ndifiọk ke Jehovah okụt kpukpru se inamde oyonyụn̄ okot nnyịn idinam ibat.

6:1-5. Nso eti item ke mme ufan̄ikọ emi ọnọ nnyịn ntem aban̄a ‘editie ubiọn̄,’ m̀mê edinam mbubehe oro mîsịneke ifiọk nnọ owo! Ke ima iketịm idụn̄ọrede n̄kpọ ise inyụn̄ ifiọk ke se iyomde ndinam isịneke ifiọk, nnyịn ikpenyene ndisọsọp ‘n̄kekpe ufan nnyịn ubọk’ nnyụn̄ nyịre n̄kụt ete ke imenen̄ede n̄kpọ ibon.

6:16-19. N̄kpọ mbitiaba emi ẹkpere ndibuana kpukpru orụk idiọkn̄kpọ. Nnyịn ikpenyene ndisua mmọ.

 6:20-24. Ndida item N̄wed Abasi mbọk eyenọwọn̄ ekeme ndikpeme enye mbak edinam oburobụt ido idan̄. Ikpanaha mme ete ye eka ẹtre ndinọ nditọ mmọ utọ ukpep oro.

7:4. Nnyịn ikpenyene ndima eti ibuot ye asian.

MME N̄KE KIET KIET ORO ẸKEMEDE NDINỌ NNYỊN NDAUSỤN̄

(Mme N̄ke 10:1–29:27)

Mme N̄ke Solomon eken ẹdi mbio mbio. Sia ẹwakde ndida n̄kpọ kiet ndomo ye en̄wen, m̀mê ndiwụt nte n̄kpọ kiet okpụhọrede ye eken, mmọ ẹnen̄ede ẹkpep nnyịn nte ikpodude uwem ye nte ikpetịn̄de ikọ.

Ibuot 10 esịm 24 ẹsọn̄ọ ẹwụt ufọn editen̄e Jehovah. “Ikọt Hezekiah edidem Judah” ẹkesion̄o Mme N̄ke ibuot 25 esịm 29 ẹwet “ẹsịn ke n̄wed.” (Mme N̄ke 25:1) Mme n̄ke emi ẹkpep nnyịn ndiberi edem ke Jehovah ẹnyụn̄ ẹkpep nnyịn nti ukpepn̄kpọ en̄wen.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

10:6—Didie ke “inua mme idiọk owo edịp afai”? Emi ekeme ndidi ntre sia mme idiọkowo ẹkeme ndida inem inem ikọ ndịp n̄kem mmọ man ẹnam owo ibak. Mîdịghe, ekeme ndidi sia mme owo mîsimaha mme idiọkowo, usua oro ẹsuade mmọ isiyakke mmọ ẹsioro uyo.

10:10—Didie ke “owo eke eyịpde enyịn esịn afanikọn̄”? “Obukpo owo” iditreke ‘ndikwan̄a ikọ inua’ kpọt, edi oyonyụn̄ odomo ndida idem ntịn̄ ikọ, utọ nte ediyịp owo ke enyịn man owo okûfiọk se enye oyomde ndinam. (Mme N̄ke 6:12, 13) Utọ abian̄a emi ekeme ndinen̄ede nsịn owo oro ẹbian̄ade ke afanikọn̄.

10:29—Nso idi “usụn̄ Jehovah”? Itien̄wed emi etịn̄ aban̄a usụn̄ oro Jehovah anamde n̄kpọ ye ubonowo, itịn̄ke iban̄a usụn̄ oro nnyịn ikpodude uwem. Nte Abasi anamde n̄kpọ esinọ mbon oro ẹfọnde ẹma ifụre, ke ini emi esiwọrọde nsobo ọnọ mme idiọkowo.

11:31—Ntak emi ẹnọde idiọkowo usiene ẹkan eti owo? Usiene oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi edi udomo ufen oro ẹnọde owo mmọ kiet kiet. Ke ini eti owo eduede, usiene oro ẹnọde enye ke ndudue esie edi ntụnọ. Edi idiọkowo okokoi anam idiọk onyụn̄ esịn ndikabade esịt nnam eti. Ntak edi oro odotde enye enen̄ede ọbọ ufen.

12:23—Didie ke owo “edịp ifiọk”? Ndidịp ifiọk mi iwọrọke ndidịp enye ofụri ofụri. Utu ke oro, enye ọwọrọ ndida mbufiọk nsuan ifiọk, idịghe ndinam inua man kpukpru owo ẹfiọk ke imenyene ifiọk.

18:19—Didie ke “utọk eyen-eka akan ọkpọsọn̄ obio”? Kpa nte ọsọn̄de ndibe ndụk ọkpọsọn̄ obio oro mme asua ẹkande ẹkụk, ntre n̄ko ke ekeme ndisọn̄ utọ owo oro ndinyịme ndidahado nnọ owo oro eduede enye. En̄wan m̀mê utọk mmọ ekeme ndinen̄ede ndi n̄kpọ ubiọn̄ọ ukem nte “n̄kpaha tower” oro owo mîkemeke ndiberede.

Se Nnyịn Ikpepde:

10:11-14. Man ikọ nnyịn ọbọbọp, ana inyene nnennen ifiọk, ima edinyụn̄ onụk nnyịn ndinam n̄kpọ, ke ini mbufiọk ekpenyenede ndibiere se nnyịn itịn̄de.

 10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Nnyịn ikpekpekpeme se itịn̄de inyụn̄ itịn̄ke ikọ ikaha.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Jehovah oyom nnyịn inam akpanikọ ke mbubehe nnyịn.

11:4. Iwụtke ifiọk ndiyom inyene tutu owo inyeneke ini inam ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ Bible, idụk mbono esop, ibọn̄ akam, inyụn̄ iwọrọ an̄wautom.

13:4. ‘Itọn̄ ndidọn̄’ nnyịn ndinyene ifetutom ke esop m̀mê ndidu ke obufa ererimbot ikemke. Ana isịn idem inam utom inyụn̄ inen̄ede isịn ukeme inam se ẹyomde.

13:24; 29:15. Ete m̀mê eka oro amade eyen esie ididekke-dek enye ikama m̀mê ndifụmi mme idiọk edu esie. Utu ke oro, ete m̀mê eka ayanam n̄kpọ ndision̄o mme utọ edu oro ke idem eyen mbemiso mmọ ẹdọn̄de n̄kam.

14:10. Sia nnyịn mîsikemeke nditịn̄ nte enen̄erede etie nnyịn ke idem kpukpru ini, n̄ko sia mme owo mîsifiọkke nte etiede nnyịn ke idem kpukpru ini, mmọdo mme owo idikemeke ndinen̄ede ndọn̄ nnyịn esịt. Nnyịn imekeme ndika iso nyọ ndusụk afanikọn̄ ebe ke ndiberi edem ke Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄.

15:7. Nnyịn ikpenyeneke ndin̄wan̄a kpukpru se ifiọkde mfụk owo, kpa nte ọtọin̄wan̄ mîdin̄wan̄ake se enye oyomde nditọ mfụk ke ebiet kiet. Enyene ibuot owo asuan ifiọk esie nsịtnsịt nte ekemde ye se ẹyomde.

15:15; 18:14. Ndinyene idotenyịn ke n̄kpọ ọyọfọn ekeme ndinam nnyịn ikop idatesịt, idem ke ini idude ke nnanenyịn.

17:24. Nnyịn ikpenyeneke nditie nte “ndisịme owo” emi enyịn esie oyode-yo utu ke ndiwụhọ ke se idide akpan n̄kpọ, nnyịn ikpenyene ndiyom asian man ikeme ndinam n̄kpọ ye mbufiọk.

23:6-8. Nnyịn ikpenyene ndikpeme idem ye mbon mbubịk oro ẹnamde nte iyom ndikama nnyịn esen.

27:21. Itoro ekeme ndiyarade se nnyịn idide. Edieke idide mbon nsụhọdeidem, itoro edikam inam nnyịn inọ Jehovah ubọn̄ inyụn̄ ika iso ndinam n̄kpọ esie. Edi edieke itoro anamde owo ekere ke imọfọn ikan mbon en̄wen, do, ọwọrọ ke enye isụhọkede idem.

27:23-27. Mme n̄ke emi ẹda nte ekpemerọn̄ esidude uwem ẹsọn̄ọ ẹwụt ufọn editịn̄ enyịn nnam utom nnyụn̄ n̄kop uyụhọ ke ndidu mmemmem uwem. Emi ekpenyene ndinen̄ede nnam nnyịn iberi edem ke Abasi. *

28:5. Edieke ‘iyomde Jehovah’ ke akam ye ke edikpep Ikọ esie, nnyịn ‘iyetịm ifiọk kpukpru’ n̄kpọ oro ẹyomde ẹto nnyịn man inam n̄kpọ esie nte enye amade.

“NDODOBI ETOP”

(Mme N̄ke 30:1–31:31)

N̄wed Mme N̄ke eberi ye “ndodobi etop” iba. (Mme N̄ke 30:1, NW; 31:1) Etop Agur ada mme n̄kpọ oro ẹnamde owo ekere n̄kpọ odomo ye kiet eken man owụt ke owo idiọkitọn̄ isiyụhọke onyụn̄ owụt nte ẹkemede ndisọn̄ ndifiọk usụn̄ oro erenowo esidade atap eyenan̄wan. * Enye n̄ko odụri owo utọn̄ aban̄a edimenede idem ke enyọn̄ ye iyatesịt.

Ndodobi etop oro eka Lemuel okotobode enye ama esịne nti item ẹban̄ade edin̄wọn̄ wine ye ọkpọsọn̄ mmịn ye nte ẹkpenamde edinen ubiere. Nte ẹdade ido eti an̄wan ẹkeberi edi emi: “Mbufo ẹda mfri ubọk esie ẹnọ enye; ndien utom esie ẹyetoro enye ke inua-otop.”—Mme N̄ke 31:31.

Nyene eti ibuot, bọ item m̀mê ntụnọ, ten̄e Abasi, beri edem ke Jehovah. Nso akpan n̄kpọ ke mme n̄ke oro ẹkedade odudu spirit Abasi ẹwet ẹkpep nnyịn ntem! Nnyịn ikpakam inen̄ede ida item oro enye ọnọde isịn ke edinam inyụn̄ inyene inemesịt nte “owo eke abakde Jehovah.”—Psalm 112:1.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 16]

Jehovah enyene kpukpru ata ifiọk

[Mme ndise ke page 18]

Nso ke ‘ndisuan ifiọk’ ọwọrọ?