Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ

Oruvẹ no Obe Itẹ Ze

SOLOMỌN ovie Izrẹl anwae o bru itẹ “idu-esa.” (1 Ivie 4:32) Kọ eme areghẹ eyena e rrọ oria jọ nọ ma sai jo duku ai? Ee. A kere itẹ buobu nọ Solomọn ọ ta fihọ obe Itẹ evaọ Ebaibol na, onọ a ku ekere riẹ họ evaọ oware wọhọ 717 B.C.E. Izou ivẹ urere na ọvo a ta nnọ amọfa a kere—Agọ ọmọzae Jakẹ gbe Lemuẹl Ovie na. Rekọ ahwo jọ a ta nnọ Lemuẹl yọ odẹ ofa orọ Solomọn.

Eme nọ a rọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ kere fihọ obe Itẹ na i wo ẹjiroro agbava—“re ahwo a ruẹse riẹ areghẹ gbe uwuhrẹ.” (Itẹ 1:2) Itẹ nana i re fi obọ họ kẹ omai wo areghẹ, koyehọ ẹgba nọ ohwo ọ rẹ rọ ruẹ eware vevẹ je fi eriariẹ họ iruo ro ku ebẹbẹ họ. I re je si omai ozọ je wuhrẹ omai uruemu ezi. Ezọgaviẹ kẹ itẹ nana gbe elele ohrẹ rai o sai kpomahọ udu mai, fiba evawere mai, jẹ wha obokparọ ze.—Ahwo Hibru 4:12.

‘WO AREGHẸ JẸ YỌRỌ UWUHRẸ’

(Itẹ 1:1–9:18)

Solomọn ọ ta nnọ: “Areghẹ o bi bo via evaọ obọ iyẹrẹ.” (Itẹ 1:20) Fikieme ma rẹ rọ gaviezọ kẹ urru riẹ nọ u bi do ruarua? Uzou avọ 2 o fodẹ irere buobu ọrọ areghẹ. A jọ uzou avọ 3 dhesẹ epanọ ma re ro si kẹle Jihova. Kẹsena, Solomọn ọ tẹ ta nọ: “Emuhọ areghẹ ọ na, wo areghẹ, jọ oware kpobi nọ who wo, wo otọ oriẹ. Yọrọ uwuhrẹ, ova owhẹ abọ họ.”—Itẹ 4:7, 13.

Eme o ti fi obọ họ kẹ omai whaha idhere ọfariẹ-ogbe akpọ na? Uzou avọ 5 orọ Itẹ o kuyo nọ: Dhesẹ orimuo, je vuhu idhere eviẹhọ akpọ na mu. Je roro kpahe uye nọ ọfariẹ-ogbe o rẹ wha ze. Uzou nọ u lele i rie o vẹvẹ unu kpahe iruemu nọ e rẹ raha usu mai kugbe Jihova. Uzou avọ 7 o fere idhere ẹghẹ erọ ohwo ọfariẹ-ogbe via. Evaọ uzou avọ 8, a rehọ edhere isiuru dhesẹ epanọ areghẹ ọ ghare je woma te. Ọtadhesẹ isiuru jọ nọ ọ rẹ wọ omai le areghẹ ọ rrọ uzou avọ 9, uzou nọ a jọ rehọ edhere ọjaja ku itẹ nọ a ta rite umuo yena họ.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

1:7; 9:10—Edhere vẹ ozodhẹ Jihova o rọ rrọ “emuhọ eriariẹ” gbe “emuhọ areghẹ”? Ababọ ozodhẹ Jihova, ma rẹ sai wo eriariẹ hẹ, keme ọye họ Ọnọ ọ ma eware kpobi gbe Ọnọ o wo eme nọ e rrọ Ikereakere na. (Ahwo Rom 1:20; 2 Timoti 3:16, 17) Ọye họ uzedhe Ehri uvi eriariẹ kpobi. Fikiere, uvi ozodhẹ Jihova họ emuhọ eriariẹ. Ozodhẹ Ọghẹnẹ o tẹ jẹ rrọ emuhọ areghẹ keme ababọ eriariẹ ohwo ọ rẹ sai wo areghẹ hẹ. Ofariẹ, ohwo nọ ọ kare ozodhẹ Jihova ọ rẹ rehọ eriariẹ nọ o wo rọ kẹ Ọmemama na orro ho.

5:3—Fikieme a ro se ogberẹ “ekpehre aye,” hayo aye ọrara? Itẹ 2:16, 17 u dhesẹ “aye ọrara” wọhọ ohwo nọ ‘ọvọ Ọghẹnẹ riẹ ọ thọrọ ẹro no.’ Ohwo kpobi nọ ọ be gọ ẹdhọ hayo ọnọ o bi gbabọ kẹ Uzi Mosis na, te ogberẹ, a se rai erara.—Jerimaya 2:25; 3:13.

7:1, 2—Eme “ijaje mẹ” gbe “eme mẹ” nọ a jọ etenẹ tẹme te na e kẹre te? U te no iwuhrẹ Ebaibol no, enana i kugbe izi gbe ijaje uviuwou nọ esẹgbini a fihọ rọkẹ ewoma uviuwou na. U re woma re emaha a yoẹme kẹ izi nana jegbe iwuhrẹ Ikereakere nọ esẹgbini rai a bi wuhrẹ ai na.

8:30—Ono họ “osu iruo” na? Areghẹ nọ a dhesẹ wọhọ ohwo o se omariẹ osu iruo. Orọnikọ a dhesẹ areghẹ wọhọ ohwo re o ruẹsi ru ẹme na siuru hu, rekọ a jọ etenẹ rehọ areghẹ ro dhesẹ Ọmọ otunyẹ Ọghẹnẹ, Jesu Kristi, evaọ okenọ ọ re ziọ otọakpọ obonẹ hẹ. Oke krẹkri taure a te ti yẹi evaọ otọakpọ, a ma riẹ wọhọ ‘ọtohọ iruo ỌNOWO na.’ (Itẹ 8:22) Wọhọ “osu iruo,” o lele Ọsẹ riẹ ruiruo evaọ etoke ẹma eware kpobi.—Ahwo Kọlọsi 1:15-17.

9:17—Eme họ “ame nọ a tho,” kọ fikieme ọ rẹ rọ “mera”? Nọ Ebaibol e rehọ omawere  owezẹ ọzavaye nọ a rọo no ro dhesẹ ame odhedhẹ nọ ohwo o re si no ozae ze da na, ame nọ a tho o dikihẹ kẹ ọfariẹ-ogbe idhere. (Itẹ 5:15-17) Fikinọ ohwo nana o re roro nọ a ti mu ei hi, o rẹ lẹliẹ ame otiọye na jọ wọhọ nọ ọ be mere.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

1:10-14. Ma rẹ yọroma ogbẹrọ ere he erahaizi e vẹ te rehọ eyaa efe rai su mai thọ ruọ idhere iyoma rai.

3:3. Ma re rri uyoyou-ẹwo gbe uzẹme ghaghae, ma ve je dhesẹ ai via wọhọ epanọ ma re dhesẹ ufiare oghaghae via na. Ma re je kere ekwakwa-aghae nana gbalọ fihọ udu mai, ru ai họ ẹkoma mai.

4:18. Eriariẹ kpahe Ọghẹnẹ i re vihọ ẹmẹrera. Re ma sae daji elo na, ma rẹ ruabọhọ edhesẹ omarokpotọ.

5:8. Ma rẹ kẹnoma thethabọ no eware kpobi nọ e rẹ sae kpare isiuru ọfariẹ-ogbe, makọ ẹkwoma ile, eware ẹkeriotọ, Itanẹte, hayo ebe.

5:21. Kọ ohwo nọ o you Jihova ọ rẹ rehọ omawere ubroke gheghe ro nwene emamọ usu nọ o wo kugbe Ọghẹnẹ uzẹme na? Vievie! Oware nọ o rẹ mai fi obọ họ kẹ omai yọrọ ẹfuọ uruemu họ ẹriẹ inọ Jihova ọ be ruẹ idhere mai gbe nnọ ọ te rehọ omai guẹdhọ.

6:1-5. Ẹvẹ ohrẹ areghẹ nọ o rrọ awọ Ebaibol nana u woma te, onọ o vẹvẹ unu kpahe “esalobọ,” hayo edikihẹ nọ a re dikihẹ kẹ omọfa evaọ ẹme ugho ababọ eroro te! Ma te muẹrohọ otọ ziezi ma jẹ ruẹ nọ ma j’owọ thọ, ababọ okioraha ma rẹ “nya, vẹrẹvẹrẹ” bru ọrivẹ mai avọ olẹ, ma vẹ dawo utho oma mai kpobi kpọ eware vi.

6:16-19. Eware ihrẹ nana i kie kpahe enwenọ uzioraha kpobi. Ma re mukpahe ae.

6:20-24. A tẹ rehọ Ebaibol wuhrẹ ohwo n’otọ ze o rẹ sae thọ ohwo no ẹta ọrọ ọfariẹ-ogbe. Esẹgbini a re gbabọkẹ uwuhrẹ utioye na nọ a re ro wuhrẹ emọ rai hi.

7:4. Ma re you areghẹ gbe otoriẹ.

ITẸ SA-SA NỌ E RẸ KPỌ OMAI

(Itẹ 10:1–29:27)

Itẹ erọ Solomọn nọ i kiọkọ e rrọ kpẹkpẹe avọ otofa. Itẹ nana nọ a rehọ ohẹriẹ hayo ithatho nọ e rrọ udevie eware ivẹ ro dhesẹ na e rrọ uwuhrẹ ulogbo evaọ abọ uruemu, ẹmeunu gbe iroro mai.

Uzou avọ 10 rite 24 i dhesẹ aghare ọrọ uvi ozodhẹ orọ Jihova. “Ahwo Hẹzikaya ovie Juda” họ enọ e wariẹ kere itẹ nọ e rrọ uzou avọ 25 rite 29 na. (Itẹ 25:1) Itẹ nana i dhesẹ epanọ u ro wuzou re a rọ ẹro so Jihova gbe obọdẹ iwuhrẹ efa.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

10:6—Ẹvẹ unu ọ ‘ohwo omuomu o rẹ rọ kuọ ofu dhere’? Oghẹrẹ nọ onana o sae rọ jọ ere họ irumuomu na a rẹ rehọ eme ọ awere ro ruru iroro iyoma rai re a ruẹse nwa amọfa oma. Hayo o sae jọnọ, nọ o rọnọ a re ru irumuomu gaga na, obọ ogaga nọ a bi ro yeri kugbe ai u bi ruru ai unu.

10:10—Ẹvẹ “ohwo nọ o re wiriaro” ọ rẹ rọ wha edada ze? Orọnikọ “eme iyoma eta” ọvo “ovuoghori” ọ rẹ ta ha, rekọ ọ rẹ jẹ gwọlọ ko iroro riẹ dhere ẹkwoma oma nọ ọ rẹ rọ ta ẹme, wọhọ ‘aro nọ o re lelie.’ (Itẹ 6:12, 13) Eviẹhọ itienana e rẹ sae wha edada gbe ọkora se enọ a bi kpokpo na.

10:29—Eme họ “idhere” Jihova? Etenẹ o be ta kpahe edhere nọ Jihova o bi ro yeri kugbe ahwo-akpọ orọnikọ uzuazọ nọ ma re yeri hi. Oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o bi yeri kugbe ahwo, o rrọ omofọwẹ kẹ enọ e kare afuẹwẹ rekọ ọraha kẹ irumuomu.

11:31—Fikieme a rẹ rọ hwosa kẹ orumuomu vi okiẹrẹe? Osohwa nọ a jọ etenẹ ta ẹme te na họ epanọ uye ọwhọkuo nọ u re te omomọvo o te gbẹdẹ te. Ohwo okiẹrẹe ọ tẹ thọ uzi, ozọ a re si ei fiki oruthọ riẹ. Orumuomu o re keke aro fihọ raha uzi ọ vẹ jẹ se nọ o re kurẹriẹ. Fikiere uye riẹ o rẹ mae gbẹdẹ.

12:23—Ẹvẹ ohwo o re ro “ku eriariẹ riẹ dhere”? Ẹkodhere eriariẹ orọnikọ u dhesẹ nọ ohwo o re dhesẹ iẹe via vievie he he. Ukpoye, u dhesẹ nọ ohwo ọ rẹ rọ areghẹ dhesẹ eriariẹ, orọnikọ ọ rẹ rehọ iẹe dhesẹ oma ẹkwoma ehaise he.

14:17—Fikieme ‘ohwo iroro ọ rọ gwọlọ ithihakọ’? Ohwo orimuo nọ ọ be rehọ iroro  riẹ ruiruo ọ rẹ salọ nọ ọ rẹ jọ ‘ọrọ akpọ na ha.’ (Jọn 15:19) Ọ gwọlọ ithihakọ nọ o re ro yeri kugbe amọfa nọ a riẹ oware nọ o soriẹ nọ o je wo ohẹriẹ hẹ.

18:19—Ẹvẹ ‘ẹwhọ ọ rọ wọhọ okpẹwho ọgaga’? Ẹwhọ ọ rẹ sai fi ohẹriẹ họ udevie imava a gbẹ rọwo nọ a re ku ei họ họ. Ẹwhọ otiọye na ọ sae jọ kekeke “kerọ ẹthẹ utehru.”

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

10:11-14. Re eme mai e kẹ ọbọga, ma rẹ rehọ eriariẹ egbagba rọ vọ iroro mai, uyoyou o vẹ kpọ iroro mai, eme nọ i bi no unu mai ze i ve je dhesẹ areghẹ.

10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Ma rẹ ma eme mai te re ma te rovie unu, ma vẹ jẹ ta umutho eme.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Jihova ọ gwọlọ nọ ma rẹ jọ oruọzewọ evaọ okọ mai.

11:4. O rẹ jọ oware ugheghẹ otẹrọnọ ma re gbabọkẹ olẹ, uwuhrẹ Ebaibol orọ omobọ ohwo, jẹ be rehọ oke iwuhrẹ, gbe usiuwoma ota ro le ekwakwa efe.

13:4. Re ma siuru ọkwa iruo evaọ ukoko na hayo siuru uzuazọ evaọ akpọ ọkpokpọ na u te he. O gwọlọ nọ ma re je kru obọ ga evaọ iruo jẹ daoma ziezi nyate itee na.

13:24; 29:15, 21. Ọyewọ oyoyou o re tete ọmọ raha no hayo rri iruthọ riẹ vo ho. Ukpoye, ọsẹ hayo oni ọ rẹ gbẹ edhere nọ o re ro ru ọmọ na si obọ no uruemu uyoma taure o tẹ te reria ọmọ na obọ.

14:10. Nọ orọnikọ ẹsikpobi ma rẹ sai dhesẹ iroro eva mai via vevẹ hẹ na, yọ orọnikọ ẹsikpobi amọfa a re wo otoriẹ iroro mai hi na, omosasọ nọ amọfa a rẹ kẹ omai u wo umuo. Ma re thihakọ ebẹbẹ jọ ẹkwoma udu kpobi nọ ma re fihọ Jihova.

15:7. Ma rẹ nwane ta eware kpobi nọ ma riẹ kẹ ohwo ẹsiẹvo ho, wọhọ epanọ ọwhẹrẹ o re ku ibi riẹ kpobi fihọ oria ọvo ho na. Ohwo owareghẹ ọ rẹ vaha eriariẹ riẹ ẹmẹrera wọhọ epanọ ẹgwọlọ na ọ rrọ.

15:15; 18:14. Ẹyọrọ eriwo owowa u ti fi obọ họ kẹ omai duku oghọghọ, makọ evaọ otọ uyero ogaga.

17:24. Wo ohẹriẹ no “ohwo ogheghẹ,” ọnọ ibiaro riẹ i re reghe kpenẹ avọ enẹ ukpenọ e rẹ dọmu eware nọ e mae roja, u fo re ma gwọlọ otoriẹ re ma sai ru eware avọ areghẹ.

23:6-8. Ma rẹ whaha ọghoruo ọrọ eviẹhọ.

27:21. Oghẹrẹ nọ ma re ru nọ a te jiri omai o rẹ sai dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ via. U re dhesẹ nọ ma wo omarokpotọ otẹrọnọ ujiro na o wọ omai rehọ oruaro kẹ Jihova, o tẹ jẹ ta udu họ omai awọ ruabọhọ ẹgọ riẹ. U re dhesẹ nọ ma wo omoya otẹrọnọ ujiro u ru omai be wọ oma kpehru.

27:23-27. Be rehọ uzuazọ ithuru-igodẹ wọhọ oriruo, itẹ nana i fiẹgba họ erere ewo edẹro evaọ uzuazọ olọlọhọ nọ ohwo o re ro fi ẹro họ umutho oware nọ o bi ru. I dhesẹ kẹ omai epanọ o roja te re ma fievahọ Ọghẹnẹ. *

28:5. Ma tẹ be rehọ ẹkwoma olẹ gbe ewuhrẹ Ebaibol na “gwọlọ ỌNOWO na,” ma rẹ sae riẹ otọ eware kpobi nọ ma rẹ rọ gọe avọ ọjẹrehọ.

EME EGBẸGBẸDẸ

(Itẹ 30:1–31:31)

Obe Itẹ o rehọ eme egbẹgbẹdẹ ivẹ kuhọ. (Itẹ 30:1; 31:1) Ẹkwoma eme owawọ nọ e rẹ kpare iroro ohwo, ovuẹ Agọ u dhesẹ epanọ eva e rẹ rọ vọ ohwo uvo uthethei hi, je dhesẹ epanọ idhere ọzae nọ ọ be lẹliẹ ọmọtẹ i re diwi te. * O tẹ jẹ vẹvẹ unu kpahe omorro gbe eme evedha eta.

Ovuẹ ogbẹgbẹdẹ nọ oni ọ Lemuele ọ kẹ riẹ u wo uvi ohrẹ kpahe ẹda udi nọ u re mu gbe ẹdhọ nọ a re gu evaọ edhere okiẹrẹe. Oghẹrẹ nọ a dhesẹ emamọ aye o rehọ eme nana kuhọ: “Rehọ erere iruo riẹ kẹ e, jọ iruo riẹ i jiri ie.”—Itẹ 31:31.

Wo areghẹ, jẹ ọwhọkuo rehọ, wo ozodhẹ Ọghẹnẹ, jẹ rẹroso Jihova. Eware nọ itẹ nọ a rọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ kere na i wuhrẹ omai e ghare kẹhẹ! Joma daoma fi ohrẹ nọ o rrọ obe Itẹ na họ iruo re ma ruẹsi wo evawere nọ i re te “ọnọ ọ be dhẹozọ ỌNOWO!”—Olezi 112:1.

[Oruvẹ-obotọ]