Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo

Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Bingana

NTOTILA SALOMO ya Izraele ya ntama lendaka kuta “bingana mile tatu.” (1 Bantotila 5:12) Keti beto kele ti mambu ya mayele ya yandi tubaka? Ee. Mukanda ya Bingana, yina bo manisaka kusonika penepene ya mvu 717 N.T.B., ketubila bingana mingi ya Salomo. Bantu ketubaka nde bansoniki yankaka, disongidila Agure, mwana ya Yake, mpi ntotila Lemuele bantu kusonikaka bakapu zole ya nsuka. Kansi, bantu mingi keyindulaka nde Lemuele kele zina yankaka ya Salomo.

Mambu ya kupemama yina bo mevukisaka na mukanda ya Bingana kele ti balukanu zole yai: ‘kuzaba mayele’ mpi disipline. (Bingana 1:1, 2) Mambu yai kesadisaka beto na kubaka mayele, disongidila kima yina kesadisaka beto na kubakisa mambu pwelele mpi kusadila nzayilu sambu na kuyidika makambu. Na nsadisa ya mambu yai, beto kebakaka mpi disipline, to malongi ya metala bikalulu ya mbote. Kutula dikebi na bingana yai mpi kulanda bandongisila na yo lenda tomisa ntima na beto, kunatila beto kyese, mpi kusadisa beto na kuvanda na luzingu ya mbote.​—Baebreo 4:12.

‘SOSA MAYELE’ MPI SIMBA DISIPLINE

(Bingana 1:1–9:18)

Salomo ketuba nde: “Mayele ke binga kuna na babalabala, yandi ke tula milolo na bazandu.” (Bingana 1:20) Sambu na nki beto fwete widikila ndinga na yo ya ngolo ti ya pwelele? Kapu ya 2 ketubila mambote mingi yina mayele kenatilaka beto. Kapu ya 3 ketubila mutindu ya kusala kinduku ti Yehowa. Na nima, Salomo ketuba nde: “Mayele kele kima mosi ya mbote ya nge fweti sosa; konso kima ya nge ke zola kusosa, sosa ntete mayele.” Yandi keyika nde simba disipline mpi kubika yo ve.​—Bingana 4:7, 13.

Inki tasadisa beto na kutina mansoni ya inza? Kapu ya 5 kepesa mvutu yai: Sadila mayele ya kuyindula, mpi zaba banzila ya inza yina kebendaka bantu na kusala mambi. Tadila mpi malanda ya mbi ya mansoni. Kapu yina melanda kepesa balukebisu sambu na yina metala bikalulu mpi bankadilu yina ketulaka bangwisana na beto ti Yehowa na kigonsa. Kapu ya 7 ketendula mutindu muntu ya mansoni kesalaka mambu. Kapu ya 8 ketendula valere mpi mfunu ya mayele na mutindu mosi ya kitoko kibeni. Bo mesonikaka kapu ya 9, yina kesukisa bingana ya beto mekatuka kutubila na mutindu ya kepesa kikesa, mpi bingana yango kesimba ntima mpi kesyamisa beto na kusosa mayele.

 Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

1:7; 9:10​—Na nki mutindu kutina Yehowa boma kele luyantiku ya nzayilu ti ya “mayele”? Kana beto ketina ve Yehowa boma, beto lenda vanda ve ti nzayilu, sambu Yehowa kele Ngangi ya bima yonso mpi Munkwa Biblia. (Roma 1:20; 2 Timoteo 3:16, 17) Nzayilu yonso ya kyeleka kekatukaka na yandi. Yo yina, nzayilu keyantikaka ti kutina Yehowa boma ya mbote. Kutina Nzambi boma kele mpi luyantiku ya mayele, sambu muntu lenda vanda ve ti mayele kana yandi kele ve na nzayilu. Dyaka, kana muntu ketina ve Yehowa boma, yandi tasadila ve konso nzayilu yina yandi kele na yo sambu na kupesa Ngangi lukumu.

5:3 (NW)​—Sambu na nki verse yai kebinga nkento ya ndumba nde “nkento ya nzenza”? Bingana 2:16, 17 ketendula nde “nkento ya mbi” to nkento ya nzenza kele nkento yina “ke landaka ve mambu” ya yandi wakanaka ti Nzambi na yandi. Konso muntu yina vandaka kusambila banzambi ya luvunu to yina vandaka kuzitisa ve Nsiku ya Moize, ti bankento ya ndumba mpi, bo vandaka kubinga yandi nzenza.​—Yeremia 2:25; 3:13.

7:1, 2​—Inki kele na kati ya ‘mambu na mono’ ti “malongi na mono”? Katula malongi ya Biblia, mambu ti malongi yai ketadila minsiku yina bibuti ketudilaka bana na bo sambu na mambote ya mabuta na bo. Bana fwete zitisa minsiku yai mpi malongi yina kekatukaka na Biblia yina bibuti na bo kepesaka bo.

8:30​—Nani kele “kapita ya kisalu”? “Kapita ya kisalu” kele Mwana ya ntete ya Nzambi, Yezu Kristu, na ntwala ya kukuma muntu. Bamvula mingi na ntwala nde yandi butuka na ntoto bonso muntu, yandi vandaka ‘kisalu ya ntete yina Nzambi kusalaka.’ (Bingana 8:22) Sambu yandi kele “kapita ya kisalu,” yandi salaka ti Tata na yandi sambu na kuganga bima yonso.​—Kolosai 1:15-17.

9:17​—“Masa ya kuyiba” kele inki, mpi sambu na nki yo ‘kelutaka kitoko’? Sambu Biblia kewakanisaka kyese yina bankwelani kewaka na kuvukisa nitu ti kunwa masa ya kitoko ya kekatukaka na dibulu, masa ya kuyiba ketendula kusala mansoni na kinsweki. (Bingana 5:​15-17) Yo kemonana bonso nde yo kele kitoko sambu na muntu yina keyindula nde bo takanga yandi ve.

Malongi Sambu na Beto:

1:10-14. Beto fwete keba sambu bantu ya masumu kunata beto ve na banzila ya mbi mpi kukusa beto ti balusilu na bo ya kukumisa beto bamvwama.

3:3. Beto fwete baka ntima ya mbote ti masonga na valere mpenza mpi kumonisa yo pwelele mutindu beto kemonisaka diyaka ya ntalu ya beto melwata na nkingu. Beto fwete kotisa mpi bikalulu yai na ntima na beto mpi kukumisa yo mpenza kitini ya kimuntu na beto.

4:18. Nzayilu ya kimpeve kekwisaka malembe-malembe. Sambu na kulanda kuvanda na nsemo, beto fwete landa kuvanda ya kudikulumusa.

5:8. Beto fwete tina mpenza mambu yonso yina lenda nata beto na mansoni, yo vanda na nzila ya miziki, ya bansaka, ya Enternete, to ya mikanda ti bazulunalu.

5:21. Keti muntu yina kezolaka Yehowa fwete bebisa bangwisana na yandi ya mbote ti Nzambi ya kyeleka kaka sambu na mwa ntangu fyoti ya kyese? Ata fyoti ve! Kuzaba nde Yehowa kemonaka mambu yonso ya beto kesalaka mpi talomba beto bakonti kele kikuma ya kuluta ngolo ya fwete pusa beto na kutanina bikalulu ya bunkete.

6:1-5. Baverse yai kepesa beto bandongisila ya mbote kibeni sambu na yina metala kundima ‘kufutila muntu yankaka mfuka,’ to kusala bangwakana ya kukonda mayele na mambu ya mbongo sambu na muntu yankaka. Kana beto yindula mbotembote mpi beto mona nde desizio ya beto bakaka kele ya kukonda mayele, beto fwete “bondila” yandi kukonda kusukinina mpi kusala yonso sambu na kusungika mambu.

6:16-19. Masumu nsambwadi ya bo ketubila awa ketadila mitindu yonso ya mambu ya mbi. Beto fwete menga yo.

6:20-24. Kulonga bana minsiku ya Biblia banda na bumwana lenda tanina bo sambu bo bwa ve na mutambu ya mansoni. Bibuti fwete pesa mpenza bana na bo malongi ya mutindu yai.

7:4. Beto fwete zola mpenza mayele mpi luswasukusu.

 BINGANA YA MOSI-MOSI SAMBU NA KUTWADISA BETO

(Bingana 10:1–29:27)

Bingana ya Salomo yina mebikala kele mambu ya sikisiki yina kewakana ve ti yankaka. Mbala mingi, yo keswasisa, kewakanisa, mpi kefwanisa mambu, mpi yo kele ti malongi ya mfunu na yina metala bikalulu, kutuba, mpi nkadilu na beto.

Kapu 10 tii na 24 kemonisa mfunu ya boma ya mbote ya Yehowa. “Bantu ya Ezekiasi ntotila ya Yuda” bantu kusonikaka bingana ya Salomo yina kele na kapu 25 tii na 29. (Bingana 25:1) Bingana yai kelonga beto nde beto fwete tula ntima yonso na Yehowa, mpi yo kepesa beto malongi yankaka ya mfunu.

Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:

10:6​—Inki mutindu munoko ya “muntu ya mbi ke bumbaka mambu ya mbi”? Yo lenda vanda mutindu yina sambu bantu ya mbi kesadilaka kutuba ya sukadi sambu na kubumba bangindu na bo ya kusala bankaka mbi. To yo lenda vanda nde, sambu mbala mingi bantu kemengaka bantu ya mbi, kimbeni yina kesalaka nde bo vanda pima.

10:10 (NW)​—Inki mutindu “muntu yina kebweta disu” kepesaka bankaka mpasi? ‘Muntu ya mpamba-mpamba’ kesukaka kaka ve na ‘kutuba mambu ya luvunu,’ kansi yandi kesadilaka mpi bidimbu ya nitu bonso ‘kubweta disu’ sambu na kubumba bangindu na yandi ya mbi. (Bingana 6:12, 13) Luvunu ya mutindu yai lenda pesa muntu yina bo mekusa mpasi kibeni.

10:29 (NW)​—“Nzila ya Yehowa” ya bo ketubila na verse yai kele inki? Na verse yai bo ketubila mutindu Yehowa kesadilaka bantu mambu, kansi yo ketubila ve mutindu ya luzingu yina beto fwete landa. Mutindu Nzambi kesadilaka bantu mambu ketendula lutaninu sambu na bantu ya mbote kansi lufwa sambu na bantu ya mbi.

11:31 (NW)​—Sambu na nki muntu ya mbi fwete baka matabisi mingi kuluta muntu ya mbote? Na verse yai, matabisi ya bo ketubila ketadila kiteso ya ndola yina konso muntu kebaka. Ntangu muntu ya mbote kesalaka bifu, yandi kebakaka disipline sambu na yo. Kansi sambu muntu ya mbi kesalaka masumu na luzolo yonso mpi kebuyaka kusala mambu ya mbote, yo mefwana nde yandi baka ndola ya ngolo kibeni mpi yandi kebakaka yo.

12:23​—Inki mutindu muntu “ke bumbaka mambu ya yandi zaba”? Kubumba mambu ya yandi zaba ya bo ketubila awa ketendula ve nde yandi kemonisaka yo mpenza ve na bantu. Kansi, yo ketendula nde yandi kesadilaka yo na mayele yonso, kukonda kumonisa yo na lulendo yonso.

14:17​—Sambu na nki ‘muntu ya mayele’ kele na mfunu ya kukanga ntima? Muntu ya luswasukusu yina kesadilaka mayele na yandi ya kuyindula kebuyaka kuvanda ‘muntu ya nsi-ntoto.’ (Yoane 15:19) Yandi kele na mfunu ya kukanga ntima sambu na kuzinga ti bantu yankaka yina lenda bakisa ve sambu na nki yandi kele ya kuswaswana.

18:19 (NW)​—Inki mutindu “mpangi yina bo mesala mbi kele ngolo kuluta mbanza ya ngolo”? Bonso mbanza mosi ya ngolo ya bambeni mezyunga, muntu ya mutindu yina kebuyaka mpenza kulolula ata fyoti. Maswana na yandi ti muntu yina mesala yandi mbi lenda kuma kukonda mpasi bonso ‘kikangilu ya nzo-zulu mosi ya bantu kezingaka.’

Malongi Sambu na Beto:

10:11-14. Sambu mambu ya beto ketuba kutunga bankaka, beto fwete fulusa mabanza na beto ti nzayilu ya sikisiki, ntima na beto ti zola, mpi beto fwete tubaka mambu na mayele yonso.

 10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Beto fwete yindulaka na ntwala ya kutuba mpi beto fwete tubaka ve mingi.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Yehowa kezolaka nde beto tuba masonga na mambu ya mumbongo.

11:4. Yo kele buzoba na kuyambula kulonguka na beto ya Biblia, kukwenda na balukutakanu, kisambu, mpi kisalu ya kusamuna kaka sambu na kusosa kimvwama.

13:4. Yo mefwana ve kaka na “kuzola” mukumba mosi buna na dibundu to kuzola luzingu na inza ya mpa. Beto fwete sala mpi ngolo sambu na kulungisa mambu ya bo kelombaka.

13:24; 29:15, 21. Kibuti yina kezolaka mwana na yandi kebebisaka yandi ve na kupesaka yandi bima mingi-mingi to na kukangaka meso na bifu na yandi. Kansi, bibuti fwete salaka yonso sambu na kusungika bifu ya bana na bo, na mpila nde bifu yina kubasisa ve bansimbulu.

14:10. Sambu beto kekukaka ve ntangu yonso kumonisa mambu ya kele na ntima na beto mpi bantu yankaka kebakisaka yo ve konso ntangu, lusadisu yina bo lenda pesa beto kevandaka ti bandilu. Bantangu yankaka yo lenda lomba nde beto nwana ti bampasi yankaka kaka na kutulaka ntima na Yehowa.

15:7. Beto fwete zabisaka ve muntu mosi mambu yonso ya beto mezaba na mbala mosi, kaka mutindu muntu ya kesalaka bilanga kekunaka ve bimeninu na yandi yonso kaka na kisika mosi. Muntu ya mayele kemwangaka nzayilu na yandi fyotifyoti, na ntangu yina yo kele mfunu.

15:15; 18:14. Kulanda kuvanda ti mabanza ya mbote tasadisa beto na kuzwa kyese ata na bantangu ya mpasi.

17:24. Beto fwete vanda ve bonso ‘bazoba’ yina kebikaka nde meso ti mabanza na bo kutambula-tambula olie ya kutula yo kaka na mambu ya mfunu. Kansi, beto fwete sosa luswasukusu sambu beto kuka kusala mambu na mayele yonso.

23:6-8. Beto fwete keba na kumonisa kikalulu ya kuyamba banzenza kaka sambu na kudimonisa.

27:21. Kimuntu na beto lenda monana ntangu bo kesikisa beto. Beto kemonisaka nde beto kele ya kudikulumusa kana ntangu bo mesikisa beto, kusikisa yina kepusa beto na kupesa Yehowa lukumu mpi kana yo kesyamisa beto na kulanda kusadila yandi. Kansi kukonda kudikulumusa kemonanaka kana yo kepusa beto na kuyindula nde beto meluta bankaka.

27:23-27. Bingana yai kesadila mbandu ya ngungudi ti mameme sambu na kumonisa mfunu ya kyese yina kekatukaka na kuzinga luzingu mosi ya kukonda mindondo mpi na kusala kikesa na kisalu. Yo fwete pusa beto mingimingi na kumona mfunu ya kutula ntima na Nzambi. *

28:5. Kana beto kesosa Yehowa na nzila ya kisambu mpi ya Ndinga na yandi, beto lenda ‘zaba mbotembote’ mambu yonso yina beto kele na yo mfunu sambu na kusadila yandi na mutindu ya yandi kezolaka.

“MAMBU” TO BANSANGU YA KILO

(Bingana 30:1–31:31)

Mukanda ya Bingana kesuka ti “mambu” to bansangu zole ya kilo. (Bingana 30:1; 31:1) Agure kefwanisa mambu na mutindu yina kepusa beto na kuyindula sambu na kumonisa mpila muntu ya bwimi kefulukaka ve mpi mutindu yo kele mpasi na kubakisa mayele yina mwana-bakala ya keleba mwana-nkento kesadilaka sambu na kubwisa yandi. * Yo kekebisa beto mpi na lulendo ti kutuba ya mbi.

Nsangu ya kilo yina Lemuele kubakaka na mama na yandi kele ti bandongisila ya mbote na yina metala kunwa vinu ti malafu ya kelausaka, mpi kuzenga mambu na nzila ya mbote. Ntendula ya bo kepesa sambu na nkento ya mbote kesuka ti bangogo yai: “Bo fweti ndima kisalu yonso ya yandi me sala, bantu yonso ya bwala fweti zitisa yandi.”​—Bingana 31:31.

Kubaka mayele, kundima disipline, kuyedisa boma ya Nzambi, kutula ntima na Yehowa: Yai malongi ya mfunu kibeni ya beto kebaka na Bingana ya kupemama! Yo yina, bika nde beto sadila bandongisila na yo sambu na kumona kyese yina “muntu yina ke tinaka Mfumu Nzambi boma” kevandaka na yo.​—Nkunga 112:1.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Bifwanisu ya kele na lutiti 8]

Nzayilu yonso ya kyeleka kekatukaka na Yehowa

[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]

Kumwanga nzayilu ketendula inki?