Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Liproverbia

MULENA SALUMONI wa Isilaele wa ikale na kona ku “bulela mashitanguti a eza 3,000.” (1 Malena 4:32) Kana lwa kona ku fumana ona manzwi a hae ao a butali? Eni, lwa kona. Buka ya mwa Bibele ya Liproverbia, ye ne felizwe ku ñolwa ibat’o ba ka 717 B.C.E., i na ni mashitanguti a mañata a Salumoni. Ki likauhanyo fela ze peli za buka ye ze ne ñozwi ki bañoli ba sili—bo Aguru mwan’a Jake ni mulena Lemuele. Kono ba bañwi ba lumela kuli Lemuele ki libizo le liñwi la Salumoni.

Manzwi a tahile ka moya wa Mulimu a mwa buka ya Liproverbia a na ni milelo ye mibeli—“ku luta mutu butali ni tuto.” (Liproverbia 1:2) Manzwi a, a lu tusa ku ba ni butali, ili bona buikoneli bwa ku bona lika ka mo li ineezi luli ni ku itusisa zibo kwa ku tatulula matata. Manzwi a hape a lu fa tuto, kamba a lu luta ze lukile. Ku utwa ona mashitanguti a ni ku mamela kelezo ya ona ku kona ku lu fita kwa pilu, ku lu tiseza tabo, ni ku lu konisa ku kondisa mwa bupilo.—Maheberu 4:12.

‘U BATE BUTALI MI U SWALE TUTO KA TATA’

(Liproverbia 1:1–9:18)

Salumoni u li: “Butali bu huweleza mwa mikwakwa.” (Liproverbia 1:20) Ki kabakalañi ha lu swanela ku teeleza kwa muhuwo wa butali o utwahala? Kauhanyo ya bubeli i kolohanya mipuzo ye miñata ye tiswa ki ku fumana butali. Kauhanyo ya bulalu yona i talusa mwa ku batela ku ba ni silikani ni Jehova. Kihona cwale Salumoni a bulela kuli: “Se si tokwahala ki ku talifa, kifohe u bate butali, mane u ipatele bona ka z’o sweli kamukana. Swala tuto ka tata, u si ke wa i nyefula, u i buluke, kakuli ki bupilo bwa hao.”—Liproverbia 4:7, 13.

Ki sika mañi se si ka lu tusa ku ambuka mikwa ya buhule ya lifasi le? Kauhanyo ya buketalizoho ya Liproverbia i fa kalabo, i bonisa kuli: Lu swanela ku ba ni ngana, ni ku lemuha mikwa ye coweza ya mwa lifasi. Hape mu nahane fela za kozi ye tiswa ki ku eza buhule. Kauhanyo ye tatama yona i lu lemusa za likezo ni mikwa ye kona ku sinya silikani sa luna ni Jehova. Kauhanyo ya bu 7 i talusa hande luli mo li sebelezanga lihule. Kauhanyo 8 i bonisa ka mukwa o tabisa hahulu, za butokwa bwa butali ni kupo ye bu fitisa. Manzwi a susueza a ungula mashitanguti  a bulezwi mwa likauhanyo za pili ze 8, a shashululwa mwa kauhanyo ya bu 9, ka ku itusisa swanisezo ye tabisa ye lu susueza ku bata butali.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:7; 9:10—Ki kamukwaufi ku saba Jehova ha ku li “simuluho ya zibo” ni “simuluho ya butali”? Haiba mutu a sa sabi Jehova, ha koni ku ba ni zibo, kakuli Mulimu ki yena Mubupi wa lika kamukana ni Musimululi wa Mañolo. (Maroma 1:20; 2 Timotea 3:16, 17) Ki yena Simbule sa zibo ya niti kaufela. Kacwalo zibo i kala ka ku saba Jehova. Ku saba Mulimu hape ki makalelo a butali bakeñisa kuli fo ku si na zibo ha ku koni ku ba ni butali. Ku zwa fo, mutu ya sa sabi Jehova h’a na ku itusisa zibo kaufela ya na ni yona kuli a lumbeke Mubupi.

5:3, Bibele ya Silozi, hatiso ya 1984—Ki kabakalañi lihule ha li bizwa ‘musali u sili’? Liproverbia 2:16, 17 i talusa “musali ya izamaela [musali u sili]” kuli ki mutu “ya tuhezi bulikani bwa Mulimu wa hae.” Mutu kaufela ya na lapela milimu ya buhata kamba ya na iketela ku fulalela Mulao wa Mushe, ku kopanyeleza cwalo ni lihule, na bizwa u sili.—Jeremia 2:25; 3:13.

7:1, 2—Lipulelo za kuli “manzwi a ka” ni “milao ya ka” li kopanyelezañi? Kwand’a lituto ze mwa Bibele, lipulelo ze li kopanyeleza milao, kamba litaelo za mwa lapa, ze ba tomile bashemi kuli ba tuse lubasi. Banana ba swanela ku mamela yona milao ye hamohocwalo ni lituto za mwa Mañolo ze ba lutiwa ki bashemi ba bona.

8:30—Ki mañi ya na ‘sebeleza Mulimu’? Butali bwa swanisezo bu ipulela kuli ne bu sebeleza Mulimu. Ku fita ku ba sina sisebeliso se si talusa mikwa ya butali, pulelo ye ya swanisezo i supa ku Mwan’a Mulimu wa mweli, yena Jesu Kreste, ha na sa li kwa lihalimu. Kale-kale k’o pili a si ka pepiwa kale sina mutu fa lifasi-mubu, na ‘bupilwe ko i simuluha nzila ya Mulimu.’ (Liproverbia 8:22) Sina ya na ‘sebeleza Mulimu,’ na sebelize hamoho ni Ndatahe kwa ku bupa linto kamukana.—Makolose 1:15-17.

9:17—“Mezi a ku uzwa” ki nto mañi, mi ki kabakalañi ha li a “munati”? Bakeñisa kuli Bibele i swaniseza munyaka wa ku ba ni tobali mwa linyalo kwa ku nwa mezi a wetulusa a zwa mwa siliba, kacwalo mezi a ku uzwa a talusa buhule bo bu ezezwa kwa mukunda. (Liproverbia 5:15-17) Muhupulo wa ku ba ni tobali kwa mukunda ki ona o tisa kuli mezi a cwalo a utwahale munati.

Ze Lu Ituta:

1:10-14. Lu swanela ku ambuka ku shongiwa kuli lu eze mikwa ye maswe ya baezalibi ka lisepiso za bona za kuli lu ka fuma.

3:3. Lu swanela ku nga ka butokwa hahulu sishemo ni niti mi lu lukela ku li bonahaza fa nalela sina fela mo lu kona ku boniseza sifaha se si cisa pasa se si tula hahulu. Hape lu swanela ku buluka tona tulemeno to kwa lipilu za luna, ili ku tu bisa twa butokwa hahulu mwa bupilo bwa luna.

4:18. Zibo ya kwa moya ki ye ekezeha. Kuli lu ine mwa liseli kamita, lu swanela ku zwelapili ku ikokobeza ni ku ishuwa.

5:8. Lu lukela ku ambuka likukuezo kaufela za buhule, ibe kuli likukuezo zeo li mwa lipina, ku za ku itabisa ka zona, fa Intaneti, kamba mwa libuka ni limagazini.

5:21. Kana luli mutu ya lata Jehova wa kona ku mbwanjingela silikani sa hae se sinde ni Mulimu wa niti ka ku bata fela ku ba ni munyaka wa ka nakonyana? Batili ha koni! Se si kona ku lu susueza hahulu kuli lu zwelepili ku ba ni muzamao o kenile ki ku lemuha kuli Jehova wa bona likezo za luna mi u ka lu atula ka ku lumelelana ni ze lu eza.

6:1-5. Mwa litimana ze lu fumana likelezo ze nde ka za ku ‘itama sikoloti,’ kamba ku sepisa ba bañwi mali ka ku sa nahanisisa hande. Haiba ha se lu nyakisisize hande muhato o ne lu ngile, mi lu lemuha kuli ne si o butali, kapili-pili lu swanela ku yo ‘kutaza muhabo luna’ yo ka tata ni ku yo lukisa hande litaba.

6:16-9. Mwa litimana ze, lu fumana mikwa ye 7 ye kopanyeleza ibata iba mifuta kaufela ya bufosi. Lu swanela ku toya yona mikwa ye.

6:20-24. Ku lutiwa Mañolo ku zwa kwa bwanana ku kona ku sileleza mutu kuli a si ke a  swasiwa ki siteo sa buhule. Bashemi ha ba swaneli ku keshebisa ku luta bana ba bona likuka za mwa Bibele.

7:4. Lu swanela ku tabela ku ba ni butali ni ngana [zibo].

MASHITANGUTI A MAKUSWANI A LU SILELEZA

(Liproverbia 10:1–29:27)

Mashitanguti a Salumoni a siyezi ki lipulelo ze kuswani. Hañata mashitanguti a a bonisa shutano, ku swana, mi a bapisa lika, a fitisa lituto za butokwa za muzamao, lipulelo, ni mikwa.

Likauhanyo 10 ku isa 24 li koñomeka butokwa bwa ku saba Jehova. Mashitanguti a mwa likauhanyo 25 ku isa 29 n’a kopisizwe “ki batu ba Ezekiasi mulena wa Juda.” (Liproverbia 25:1) Mashitanguti a a lu luta kuli lu lukela ku itinga ku Jehova mi a lu fa ni lituto ze ñwi za butokwa.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

10:6—Pulelo ya kuli “lunya lu apesize milomo ya ba ba maswe” i talusañi? Bakeñisa kuli hañata ba ba maswe ba toilwe, mwendi lutimbo lo ba boniswanga ki ba bañwi lwa ba kuzisanga. Mwa Siheberu sa kwa makalelo, mwendi pulelo ye hape ne i tolokilwe kuli: ‘Milomo ya ba ba maswe i apesa mifilifili.’ Seo si kona ku talusa kuli bakeñisa ku talifa mwahanu, ba ba maswe ba patanga milelo ya bona ye lunya ya ku bata ku holofaza ba bañwi.

10:10—Mutu “ya kobeta ka meto” u kona ku tisa butuku kamukwaufi? “Mutu ya si na tuso” u kona ku ba ni “mulomo o puma” kono hape u kona ku lika ku pata milelo ya hae ka ku itusisa mubili wa hae, inge cwalo ka ku “kobeta ka meto.” (Liproverbia 6:12, 13) Bupumi bo bu cwana bu kona ku lyanganisa hahulu mutu ya pumiwa.

10:29—‘Nzila ya Jehova’ kiñi? Pulelo ye i talusa nzila ya mo Jehova a sebelisanela ni batu mi isiñi nzila ya bupilo ye lu swanela ku latelela. Mulimu mwa sebelisanela ni batu ki mapilelo ku ba ba lukile kono ku ba ba maswe ki manyando.

11:31—Ki kabakalañi ya maswe ha fumana hahulu ku fita ya lukile? Ku fumana ko ku taluswa fa ku yemela buima bwa koto ye ka fiwa yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona. Mutu ya lukile ha fosa, sa ka fumana bakeñisa foso ya ezize ki kalimelo. Kono ya maswe yena u ezanga sibi ka bomu mi u hananga ku eza ze nde. Kacwalo ya maswe yo u fiwanga koto ye buhali.

12:23—Mutu u kona cwañi ku “ipulukela zibo”? Ku ipulukela zibo ha ku talusi kuli kipeto mutu ha na ku itusisa yona, batili. Kono ku talusa kuli mutu u bonisa zibo ka butali, isiñi ka ku bata ku iponahalisa ku ba bañwi, ka ku itumba.

18:19—Ku taha cwañi kuli “mwan’ahabo mutu h’a utwile butuku, pilu ya hae i tata ku fita munzi o tiile”? Ka ku swana ni munzi o tiile o taekilwe, mutu ya cwalo u kona ku ikwangela ka ku hana ku itumelela bufosi. Lifapano za mwahal’a mutu ya cwalo ni ya mu foselize li kona ku hula hahulu ku fita fa ku ba mukwalelo o mutuna sina “lipakiso za sikwalo sa ndu ya bulena.”

Ze Lu Ituta:

10:11-14. Kuli manzwi a luna a kone ku tiisa ba bañwi, munahano wa luna u swanela ku tala zibo ye nepahezi, pilu ya luna i susuezwe ki lilato, mi zibo i swanela ku lu tusa ku ziba ze zwa mwa mulomo wa luna.

 10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Haike lu no nahananga pili lu si ka bulela kale, mi lu si ke lwa bulelanga litaba ze ñata hahulu.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Jehova u bata kuli lu sepahale mwa lipisinisi ze lu eza.

11:4. Ki kutokwa ngana ku ndongwama sifumu ni ku keshebisa tuto ya luna ya Bibele, ku fumanehanga kwa mikopano, ku lapelanga, ni ku yanga mwa bukombwa bwa mwa simu.

13:4. Ku “lakaza” fela ku ba ni buikalabelo mwa puteho kamba ku lakaza bupilo mwa lifasi le linca ha ku si ka likana. Kono hape lu swanela ku ba ba miswalo mi lu lukela ku ikataza ku fita ku ze konisa.

13:24; 29:15, 21. Mushemi ya lata mwan’a hae ha na ku mu uta ka sitepo kamba ku sa isa pilu kwa mafosisa a hae. Kono ndate kamba me u swanela ku nga muhato ni ku toola mafosisa a cwalo ku mwana pili mafosisa ao a si ka toma kale mibisi.

14:10. Bakeñisa kuli maikuto a luna a kwatasi ha lu koni ku a bonisa ka mwa inezi luli ka nako kaufela kamba ku utwisiswa kamita ki ba bañwi, kacwalo ha ba koni ku lu tiisa luli ka ku tala. Kona kuli lu kana lwa tokwa ku tiyela matata a mañwi cwalo ka ku itinga fela ku Jehova a nosi.

15:7. Ha lu swaneli ku bulelela mutu litaba kaufela ze lu ziba ka nako ye swana, sina fela mulimi ha sa hasangi peu ya hae kaufela fa mutabo u li muñwi. Mutu ya butali u hasanga zibo ya hae hanyinyani-hanyinyani ka mo i ka tokwelwa.

15:15; 18:14. Ku nga hande lika ka ku nahana kuli miinelo i ka ba hande ku ka lu tusa ku ba ni tabo, niha lu ka ba mwa liziyezi.

17:24. Ka ku sa swana ni “litanya,” yo meto a hae a belauka-belauka fela ku fita ku talimela fa lika za butokwa, lu swanela ku bata ku ba ni ngana kuli lu kone ku eza lika ka butali.

23:6-8. Lu swanela ku ikambusa kwa baipi ba ba ipumisa ku ba bafani inge ba si cwalo.

27:21. Ku bubekiwa ku kona ku patulula se lu li sona luli. Lu kona ku bonisa buikokobezo haiba ku bubekwa ku lu konisa ku lemuha kuli ki Jehova ya lu tusize ni haiba ku lu susueza ku zwelapili ku mu sebeleza. Kono ku sa ikokobeza ku boniswanga haiba ku bubekwa ku lu bisa ba batuna.

27:23-27. Ka ku talusa za bulisana, mashitanguti a a koñomeka butokwa bwa ku fumana buiketo ka ku pila bupilo bo bu bunolo bo bu tiswa ki ku sebeza ka t’ata. Mashitanguti a sihulu a swanela ku lu suña butokwa bwa ku itinga ku Mulimu. *

28:5. Haiba lu ‘bata Jehova’ ka tapelo ni ka ku ituta Linzwi la hae, lwa kona ku “utwiseza litaba kaufela” ze lu tokwa kuli lu mu sebeleze ka mwa tokwela.

MANZWI A BUIMA

(Liproverbia 30:1–31:31)

Buka ya Bibele ya Liproverbia i fela ka lipulelo ze peli za “manzwi a maikuto [manzwi a buima].” (Liproverbia 30:1; 31:1, Bibele ya Silozi, hatiso ya 1984) Ka ku itusisa lipabanyo ze tokwa nahanisiso, manzwi a Aguru a bonisa kuli mutu wa mukwañuli ha koni ku kula, mi a bonisa ka mo li sa swaleheli hande linzila za kalole ka mushembi ku kalibe. * Hape manzwi a a lemusa ka za ku sa itundumuna ni za ku sa itusisa lipulelo za bunyemi.

Manzwi a buima a Lemuele a na bulelezwi ki bomahe a na ni likelezo ze nde ka za muitusisezo wa veine ni lino ze kola hamohocwalo ni ka za ku atula ka ku luka. Lipulelo ze talusa za musali yo munde li ungula ka manzwi a: “Mu mu fe likute le li lukela musebezi wa mazoho a hae, mi misebezi ya hae ibe yona ye mu zibahalisa.”—Liproverbia 31:31.

Mu anye butali, mu amuhele kalimelo, mu be ni sabo ya ku saba Mulimu, mu itinge ku Jehova. Ze ki lituto za butokwa hahulu z’a luta mashitanguti a tahile ka moya wa Mulimu! Haike lu eze ka m’ata a luna kaufela kuli lu sebelise likelezo za ona ilikuli lu kone ku fumana tabo ya ‘mutu ya saba Jehova.’—Samu 112:1.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso a fa likepe 16]

Jehova ki yena Simbule sa zibo ya niti kaufela

[Siswaniso se si fa likepe 18]

‘Ku hasanya manzwi a zibo’ ku talusañi?