Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Nsumuinu

Malu manene a mu mukanda wa Nsumuinu

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Nsumuinu

SOLOMO Mukalenge wa Isalele “wakela nsumuinu binunu bisatu.” (1 Bakelenge 4:32) Tudiku mua kupeta mêyi ende a meji au anyi? Eyowa, tudi mua kuapeta. Nsumuinu ya bungi ya Solomo idi mu mukanda wa mu Bible wa Nsumuinu, wakajikijabu kufunda pabuipi ne tshidimu tshia 717 K.B.B. Anu nshapita ibidi ya ndekelu ke idibu bamba mudiyi ya bantu bakuabu: Agû muana wa Yake ne mukalenge Lemuele. Kadi bamue badi bela meji ne: Lemuele divua anu dîna dikuabu dia Solomo.

Mêyi mafundisha ku nyuma wa Nzambi adi mu mukanda wa Nsumuinu adi ne bipatshila bibidi: “bua bantu bamanye [meji] ne diyisha.” (Nsumuinu 1:2) Mêyi aa adi atuambuluisha bua kupeta meji, mmumue ne: bukokeshi bua kumona malu bimpe ne kukuata mudimu ne dimanya bua kujikija ntatu. Ku diambuluisha diawu, tuetu petu tudi tupeta diyisha, anyi tulonga bikadilu bilenga. Tuetu tuteya ntema ku nsumuinu eyi ne tulonda mibelu idimu, bidi mua kulenga mutshima wetu, kutupetesha disanka ne kutufikisha ku diakalenga.​—Ebelu 4:12.

‘ANGATA MEJI NE KUATA DIYISHA BIKOLE’

(Nsumuinu 1:1–9:18)

Solomo udi wamba ne: ‘Meji adi ela dîyi dikole mu musesu.’ (Nsumuinu 1:20) Bua tshinyi tudi ne bua kuteleja dîyi diawu dikole ne diumvuike bimpe? Nshapita 2 udi utela masanka a bungi adi muntu upeta padiye ne meji. Mbaleje mushindu wa kudia bulunda bushême ne Yehowa mu nshapita 3. Solomo udi wamba pashishe ne: ‘Tshibangidilu tshia meji tshidi dîyi edi ne: Angata meji; e, angata dijingulula dia mianda kumpala kua malu onso makuabu. Kuata diyisha bikole, kudilekedi nansha.’​—Nsumuinu 4:7, 13.

Tshidi mua kutuambuluisha bua tuetu kukandamena njila mibi ya bena panu ntshinyi? Nshapita 5 wa Nsumuinu udi wandamuna ne: Enza mudimu ne bukole bua kupangadija malu bua kujandula mateyi a mu buloba ebu. Ela meji kabidi ku bipeta bibi bia buendenda. Nshapita udi ulonda udi utudimuija ku bilele ne bikadilu bidi mua kunyanga malanda etu ne Yehowa. Nshapita wa 7 udi utuleja bimpe malu atu muena buendenda wenza. Mu nshapita wa 8, badi balejamu mushinga ne bulenga bua meji mu mushindu udi ukoka ntema. Mbafunde nshapita wa 9 (udi ne mêyi a nkomenu a nsumuinu idi kumpala kuende) bu tshilejilu tshimpe tshidi tshitusaka bua kutungunuka ne kukeba meji.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:7; 9:10—Mmu ngumvuilu kayi mudi ditshina dia Yehowa dikale ‘tshibangidilu tshia lungenyi’ anyi tshia dimanya ne ‘tshibangidilu tshia meji’? Padi ditshina dia Yehowa kadiyiku, kakuena dimanya dilelela to, bualu yeye ke Mufuki wa bintu bionso ne ke udi mufundishe Bible. (Lomo 1:20; 2 Timote 3:16, 17) Kudi Yehowa ke kutudi mua kupetela dimanya dilelela. Nunku, dimanya didi dituadija ne ditshina dikole dia Yehowa. Ditshina Nzambi didi kabidi tshibangidilu tshia meji bualu muntu kêna mua kupeta meji bikalaye kayi ne dimanya to. Pashishe, muntu udi kayi utshina Yehowa Mufuki kêna mua kumutumbisha ne dimanya didiye nadi to.

5:3—Bua tshinyi badi babikila mukaji wa ndumba ne: ‘mukaji wa bende’? Nsumuinu 2:16, 17 udi uleja mudi ‘mukaji wa bende’ muikale bu muntu ‘udi upua tshipungidi tshia Nzambi wende muoyo.’ Muntu yonso uvua utendelela nzambi ya dishima anyi uvua ubenga kulonda Mikenji ya Mose, bu mudi mukaji wa ndumba, bavua bamubikila ne: muntu wa ku ba bende anyi muenyi.​—Yelemiya 2:25; 3:13.

7:1, 2—Ntshinyi tshidi ‘mêyi anyi’ ne ‘mikenji yanyi’ biumvuija? Pa kumbusha malongesha a mu Bible, mêyi aa ne mikenji eyi bidi biumvuija kabidi mikenji mikuabu idi baledi bela bua diakalenga dia bena mu dîku. Bana badi ne bua kulonda mêyi aa pamue ne malongesha a mu Bible adibu bapeta kudi baledi babu.

8:30—“Muena mudimu” eu nnganyi? Meji mangata bu muntu adi adibikila ne: muena mudimu. Nansha mudi diumvuija dia tshidi meji pa kuapesha ngikadilu ya muntu diambuluisha mu mfundilu, mu ngakuilu mufuanyikija didi dileja kabidi Yezu Kristo, Muanabute wa Nzambi pavuaye kayi muanji kulua pa buloba. Kale mene kumpala kua yeye kuledibua pa buloba bu muntu, bakavua ‘bamufuke bu tshibangidilu tshia bufuki bua Nzambi.’ (Nsumuinu 8:22) Bu muvuaye “muena mudimu,” wakenza mudimu ne tshisumi pamue ne Tatuende mu difuka dia bintu bionso.​—Kolosai 1:15-17.

9:17—‘Mâyi miba’ ntshinyi, ne bua tshinyi adi “mashemakane”? Bu mudi Bible ufuanyikija disanka didi difumina ku disangila dia mulume ne mukaji badi baselangane ne dinua mâyi matalale masuna mu tshina, mâyi miba adi aleja dienda masandi mu musokoko. (Nsumuinu 5:15-17) Padi muntu wenda masandi mu musokoko mushindu eu ne kabayi bamukuate, udi umvua bu ne: mâyi au mmashemakane.

Malongesha adi atutangila:

1:10-14. Tudi ne bua kudilama bua katulu kupona mu buteyi bua njila mibi ya benji ba malu mabi badi batulaya bua tuetu kupeta biuma.

3:3. Tudi ne bua kuangata luse ne lulamatu lua ku bushuwa ne mushinga wa bungi ne kubileja patoke anu bu mututu tuleja kakanu ka mu nshingu ka mushinga mukole. Tudi kabidi ne bua kufunda ngikadilu eyi mu mutshima wetu, kuyivuija tshitupa tshia bumuntu buetu.

4:18. Dimanya dia malu a Nzambi ditu dilua ku kakese ku kakese. Bua tuetu kushala mu butoke, tudi ne bua kutungunuka ne kuleja budipuekeshi ne mutshima mupuekele.

5:8. Njila yonso ya malu mabi nya kuepukila anu kule menemene, nansha malu aa atuvuila mu mijiki, mu dijikija lutetuku, ku Internet, anyi mu mikanda ne bibejibeji.

5:21. Muntu udi munange Yehowa neashintakaje malanda ende mimpe ne Nzambi mulelela ku didisankisha dia tshitupa tshîpi anyi? Nansha kakese! Bualu bunene budi mua kutusaka bikole bua kulama nsombelu mukezuke ndimanya dia se: Yehowa udi umona njila yetu yonso ne netuikale ne bua kumubadila malu.

6:1-5. Bushuwa, eu udi mubelu muimpe wa kubenga ‘kudieyeka’ kudi bakuabu anyi kubalaya bua kubafuta mfranga pebe kuyi muele meji bimpe! Biwamona ne: bualu buudi mulaye ebu kabuena bua meji kunyima kua wewe mumane kubukonkonona bimpe, diakamue ‘enzeja muena mutumba nebe’ pa kumusengelela ne pa kuenza muebe muonso bua kujikija bualu abu.

6:16-19. Malu manene muanda mutekete aa adi akonga malu mabi a mishindu yonso. Tudi ne bua kuakina.

6:20-24. Kukolesha muana mu Dîyi dia Nzambi kudi mua kumukuba ku buteyi bua dienda masandi. Baledi kabena ne bua kulengulula bua kulongesha bana babu mushindu eu to.

7:4. Tunange meji ne dijingulula dia mianda.

NSUMUINU MISUNGULUKE IDI MUA KUTULOMBOLA

(Nsumuinu 10:1–29:27)

Nsumuinu mikuabu ya Solomo idi ishala eyi idi ne mêyi masunguluke. Mifunda mu biambilu bidi ne ngenyi idi ibengangana anyi ifuanangana, peshi mu biambilu bidi bifuanyikija malu, idi ne malongesha a bukole adi atangila ngikadilu, ngakuilu ne bienzedi.

Nshapita wa 10 too ne wa 24 idi ileja mushinga wa ditshina dikole dia Yehowa. ‘Bantu ba Hezikiya, mukalenge wa Yuda’ ke bakatentula nsumuinu idi mu nshapita wa 25 too ne wa 29. (Nsumuinu 25:1) Nsumuinu eyi idi itulongesha bua kueyemena Yehowa ne malu makuabu a mushinga mukole.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

10:6—Mmushindu kayi udi ‘mukana mua bantu babi musokoka mêyi a tshimbambila’? Bidi mua kuikala nanku mu ngumvuilu wa ne: ku mêyi abu mashême bantu babi badi basokoka meji abu mabi a dienzela bakuabu bibi. Peshi bidi mua kuikala se: bu mutu bantu bakuabu bakine bantu babi, dibaluisha mushindu eu ditu dibapuwisha.

10:10—Mmunyi mudi ‘muntu udi uvinya dîsu diende’ uvuija kanyinganyinga? “Muntu wa tshidingidingi” kêna anu mua kuakula ne ‘mêyi a kupambuisha nawu bantu’ patupu, kadi udi mua kuteta kabidi bua kusokoka meji ende mu dinyungisha dia mubidi, bu mudi ‘kuvinya kua dîsu.’ (Nsumuinu 6:12, 13) Muntu udibu badinge mushindu eu udi mua kulua kusama lungenyi bikole.

10:29—‘Njila wa Yehowa’ ntshinyi? Apa nunku badi bakula bua mushindu udi Yehowa wenzela bantu malu, kadi ki mbua nsombelu utudi ne bua kuikala nende to. Malu adi Nzambi wenzela bantu mbukubi bua muntu muakane, kadi nkabutu bua benji ba malu mabi.

11:31—Bua tshinyi badi ne bua kutamba kufuta muntu mubi kupita muntu muakane? Difutu edi ndipima bilondeshile dinyoka didi muntu ne muntu ne bua kupeta. Padi muntu muakane wenza bilema, udi upeta diyisha ne mibelu bu difutu bua bilema biende ebi. Muntu mubi udi wenza mpekatu ku bukole ne ubenga bua kuenza malu mimpe. Nanku mmuakanyine dinyoka dikole didiye upeta.

12:23—Mmunyi mudi muntu mua ‘kusokoka lungenyi’? Disokoka lungenyi anyi dimanya kadiena diumvuija ne: muntu au kêna ululeja nansha kakese to. Kadi bidi biumvuija ne: udi uleja dimanya ne budimu, kayi udileja ne lutambishi.

14:17, note​—Mmunyi mudibu mua ‘kukina muntu udi upangadija malu’? Muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimune ne: ‘bukole bua kupangadija malu’ udi mua kumvuija busunguluji anyi lungenyi lubi. Nanku badi ne bua kukina muntu udi anu ufuka malu mabi mu lungenyi. Kadi badi mua kukina kabidi muntu udi ne busunguluji, udi wenza mudimu ne bukole bua kupangadija malu padiye ubenga bua kuikala mu ‘ba pa buloba.’​—Yone 15:19.

18:19—Mmushindu kayi udi ‘kulengeja ne muanabu wakenzelabu bibi kupita kunyenga kua musoko wa ngumbu bukole’? Anu bu musoko wa ngumbu udibu batshintshimike, muntu wa nunku udi mua kubenga ne muoyo umue bua kufuila mukuende luse. Mbipepele bua matandu adi pankatshi pende ne udi mumuenzele bibi kuluawu tshipumbishi tshinene tshienze bu ‘biamu bidibu bakanga nabi biibi bia mbalasa mukole.’

Malongesha adi atutangila:

10:11-14. Bua mêyi etu kuikalawu mimpe, tudi ne bua kuuja lungenyi luetu ne dimanya dijalame, mitshima yetu idi ne bua kuikala ne dinanga ne bionso bidi bipatuka mukana muetu tudi ne bua kuikala tubipatula ne meji.

10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Mêyi etu ikale makese ne a meji.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Yehowa mmusue bua tuikale bena bululame mu malu etu a bungenda.

11:4. Ndipanga meji bua kukeba bubanji eku tulengulula didilongela dia Bible, dibuela mu bisangilu, disambila ne dienza mudimu wa buambi.

13:4, MMM. Kabiena bikumbana anu bua tuetu ‘kujinga’ bua kuikala ne bujitu kampanda mu tshisumbu anyi kupeta muoyo mu bulongolodi bupiabupia. Tudi kabidi ne bua kukuata mudimu bikole ne kudienzeja muetu muonso bua kukumbaja malu malomba.

13:24; 29:15, 21. Muledi udi munange muanende kêna umuengeleka anyi ulengulula bilema biende to. Kadi udi umunyoka bua kumbusha bilema ebi kumpala kua biobi kuasa miji munda muende.

14:10. Katuena mua kumvuija bimpe menemene mutudi tudiumvua misangu yonso ne bantu badi batutangila kabena anu mua kumvua mutudi tudiumvua amu to, ke bua tshinyi busambi budi bantu bakuabu mua kufila budi amu bukese. Tudi mua kutantamena imue ntatu anu pa kueyemena Yehowa nkayende.

15:7. Katuena ne bua kumba kuambila muntu musangu umue bionso bitudi bamanye, anu bu mudi tshidime kayi mua kuela maminu ende onso kaba kamue to. Muntu wa meji udi utangalaja dimanya diende ku kakese ku kakese bilondeshile dijinga didi dimueneka.

15:15; 18:14. Kuikala ne mmuenenu muimpe wa malu nekutuambuluishe bua kupeta disanka, nansha tuetu mu nsombelu mukole.

17:24. Katuikadi bu ‘mupote’ udi ne mêsu ne lungenyi bitua eku ne eku ku malu a patupu, kadi tukebe dijingulula dia mianda bua tumone mua kuenza malu ne meji.

23:6-8. Tuikale badimuke padi muntu udingidija mudiye muakididianganyi.

27:21. Tshidi muntu utumbisha tshidi mua kuleja tshidiye. Budipuekeshi budi bumueneka padi mêyi a mukana muetu atusaka bua kuitaba dibanza ditudi nadi kudi Yehowa ne atukankamija bua kutungunuka ne kumukuatshila mudimu. Muntu udi umueneka kayi ne budipuekeshi padi mêyi a mukana muende aleja mudiye mupite bakuabu.

27:23-27. Nsumuinu eyi idi yakula bua malu a bantu badi ne bimuna, ileja mushinga wa kusanka bua nsombelu mupepele udi muntu nende bua mudimu udiye wenza ne tshisumi. Idi ne bua kutusaka bikole bua kueyemena Nzambi. *

28:5. Tuetu ‘tukeba Yehowa’ mu disambila ne mu didilongela Dîyi diende, tudi mua ‘kujingulula’ malu onso adi akengela kumanya bua kumusadila mu mushindu muakane.

‘MÊYI A TSHIJILA’

(Nsumuinu 30:1–31:31)

Mukanda wa mu Bible wa Nsumuinu udi ujika ne ‘mêyi a tshijila’ abidi. (Nsumuinu 30:1; 31:1) Ku diambuluisha dia difuanyikija dia malu didi dieleshisha meji, dîyi dia Agû didi dileja mudi lukuka kaluyi luukuta ne mudi njila ya muntu udi ulobesha mukaji mikale misokome. * Didi kabidi ditudimuija bua katuikadi tuditumbisha anyi tupatula mêyi a tshiji.

Dîyi dia tshijila divua Lemuele mupetele kudi mamuende didi ne mibelu mimpe pa bidi bitangila dinua dia maluvu ne bintu bidi bikuata, ne didi diakula kabidi bua dikosa bilumbu mu buakane. Ne diumvuija dia mushindu udi mukaji muimpe ne bua kuikala didi dijika ne tshiambilu etshi: ‘Umupe difutu dia midimu ya bianza biende; midimu yende imutumbishe.’​—Nsumuinu 31:31.

Peta meji, itaba diyisha, ikala utshina Nzambi, eyemena Yehowa. Bushuwa aa ke malu a mushinga mukole atudi tulonga mu nsumuinu mifundisha ku nyuma wa Nzambi! Nunku mu mishindu yonso, tutumikilayi mibelu idimu bua tuetu kupeta disanka dia “muntu udi unemeka Yehowa.”​—Musambu 112:1.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 15 Bala Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kashipu 1992, dibeji 31, mu Mfualansa.

[Bimfuanyi mu dibeji 16]

Kudi Yehowa ke kutudi mua kupetela dimanya dilelela

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

‘Kutangalaja lungenyi’ kudi kumvuija tshinyi?