Yala Munoko na Nge Sambu na Kumonisa Zola mpi Luzitu

“Konso bakala fweti zola nkento na yandi bonso yandi mosi, konso nkento fweti zitisa bakala na yandi.”​—EFEZO 5:33.

1, 2. Inki ngyufula ya mfunu bankwelani yonso fwete kudiyula, mpi sambu na inki?

YINDULA nde bo mepesa nge dikabu mosi ya bo mesonika na zulu: “Keba Yo Mbote.” Inki mutindu nge takeba yo? Ntembe kele ve nde nge tasala yonso sambu na kukeba yo mbotembote. Inki beto lenda tuba sambu na yina metala dikabu ya makwela?

² Naomi, mufwidi mosi ya Izraele, kusongaka Orpa ti Ruti nde Mfumu Nzambi kusakumuna bo mpi kupesa bo dikabu ya “kubaka diaka babakala ya mbote.” (Ruti 1:3-9) Sambu na yina metala nkento ya mbote, Biblia ketuba nde: “Muntu lenda bika kubaka nzo to mbongo ya tata na yandi me fwa, kansi nkento ya mayele ke katuka kaka na Mfumu Nzambi.” (Bingana 19:14) Kana nge mekwelaka, nge fwete tadila nkwelani na nge bonso dikabu ya mekatuka na Nzambi. Inki mutindu nge kekebaka dikabu yina Nzambi mepesaka nge?

3. Inki ndongisila ya Polo babakala ti bankento fwete sadila?

³ Ntumwa Polo kusonikilaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete nde: “Konso bakala fweti zola nkento na yandi bonso yandi mosi, konso nkento fweti zitisa bakala na yandi.” (Efezo 5:33) Beto tadila mutindu babakala ti bankento lenda sadila ndongisila yai na dyambu ya metala kutuba.

Keba na ‘Kima ya Mbi’

4. Inki mutindu munoko lenda vanda na bupusi ya mbote to ya mbi?

⁴ Yakobo, nsoniki ya Biblia, ketuba nde munoko “kele kima mosi ya mbi” ya “me fulukaka na ndikila yina ke fwaka bantu.” (Yakobo 3:8) Yakobo kuzabaka kyeleka yai ya mfunu: Kusadila munoko na mutindu mosi ya mbi lenda fwa muntu. Ntembe kele ve nde yandi zabaka mbote kingana ya Biblia yina kemonisa nde bituba-tuba kelwadisaka bonso “mbele.” Kansi, kingana yina mosi keyika nde munoko “ya bantu ya mayele ke belulaka.” (Bingana 12:18) Ya kyeleka, mambu ya beto ketubaka lenda vanda na bupusi ya ngolo kibeni. Yo lenda lwadisa, to ku belula. Bangogo na nge kevandaka na nki bupusi na nkwelani na nge? Kana nge yula ngyufula yai na nkwelani na nge, inki mvutu yandi tapesa?

5, 6. Inki bikuma kesalaka nde bantu yankaka kumona mpasi sambu na kuyala munoko na bo?

⁵ Kana beno mekuma kusadila kutuba ya mbi na makwela, beno lenda sungika mambu mpi kutomisa yo. Kansi, yo talomba kusala kikesa. Sambu na inki? Ntetentete, sambu beto fwete nwana ti kimuntu na beto ya kukonda kukuka. Masumu ya beto mebakaka na Adami ti Eva kevandaka na bupusi ya mbi na mutindu na beto ya kuyindula mpi ya kusolula ti bankaka. Yakobo kusonikaka nde: “Kana muntu kusala ata kifu mosi ve na mambu ya yandi ke tubaka, yandi kele muntu mosi ya mbote, yandi lunga mpi kuyala nitu na yandi yonso.”​—Yakobo 3:2.

⁶ Katula kimuntu na beto ya kukonda kukuka, dibuta yina muntu kuyelaka kevandaka mpi na bupusi ya ngolo na mutindu yandi kesadilaka munoko na yandi. Bantu yankaka meyelaka na mabuta yina bantu vandaka ‘kaka na kimbeni, vandaka kuwa makasi nswalu, mpi vandaka kuzola kusala bantu yankaka mpasi.’ (2 Timoteo 3:1-3) Mbala mingi, bana yina keyelaka na mabuta ya mutindu yina kesalaka mpi mambu ya mutindu mosi ntangu bo kekumaka bambuta. Ya kyeleka, kukonda kukuka to kisika ya mbi yina muntu kuyelaka kepesa yandi ve nswa ya kutuba na mutindu yina kelwadisa bankaka. Kansi, kuzaba mambu yai kesadisa beto na kubakisa sambu na nki bantu yankaka kemonaka mpasi  mingi na kuyala munoko na bo mpi kukonda kutuba mambu ya mbi.

‘Beno Bika Songi-Songi’

7. Inki Piere zolaka kutuba ntangu yandi longisilaka Bakristu na ‘kubika mitindu yonso ya songi-songi’?

⁷ Ata konso kikuma yina kesala nde nkwelani mosi kusadila kutuba yina kelwadisa nkwelani yankaka, kusadila kutuba ya mutindu yina lenda monisa nde nkwelani yango kezolaka ve mpi kezitisaka ve nkwelani na yandi. Yo yina, Piere kulongisilaka Bakristu na ‘kubika mitindu yonso ya songi-songi.’ (1 Piere 2:1) Ngogo ya Kigreki ya bo mebalula nde “songi-songi” ketendula “mafingu.” Yo kepesa ngindu ya “kubula muntu ti bangogo.” Yo ketendula mpenza mambu yina kutuba ya mbi lenda sala!

8, 9. Inki mambu lenda salama kana bankwelani kesadilaka mafingu, mpi sambu na nki bankwelani fwete buya kusadila yo?

⁸ Bantangu yankaka, beto lenda mona bonso nde mafingu kele mpenza mbi ve. Kansi yindula mambu yina kesalamaka ntangu bakala to nkento kesadilaka yo. Mu mbandu, kana nkwelani mosi kebinga bakala to nkento na yandi nde zoba, molo, to muntu ya kekabaka ve, yo kemonisa nde sambu na yandi, bangogo yina ketendula kimuntu ya mvimba ya bakala to nkento na yandi. Ya kyeleka, yai kele dyambu mosi ya mbi kibeni. Ebuna, inki beto lenda tuba sambu na yina metala kulutisa ndilu na ntangu nge ketubila bifu ya nkwelani na nge? Kutuba mambu bonso “nge kevandaka ntangu yonso na nsukinina” to “nge kewidikilaka munu ve ata fyoti” kele mpenza kulutisa ndilu. Kutuba ya mutindu yai kepusaka muntu na kupesa mvutu sambu na kudinungisa. Nsukansuka, yo lenda basisa kuswana ya ngolo.​—Yakobo 3:5.

⁹ Masolo yina mefulukaka ti mafingu kebasisaka mavwanga na makwela, mpi yo lenda natila bankwelani malanda ya mbi kibeni. Bingana 25:24 ketuba nde: “Mbote nkutu na kulala na nganda, kansi mbote ve na kuvanda nzo mosi na nkento yina kele makelele mingi.” Ya kyeleka, beto lenda tuba mpi kiteso mosi sambu na bakala yina kele makelele mingi. Kana nkwelani mosi kesadila kutuba ya kuvweza, malembe-malembe, yo lenda bebisa bangwisana na bo, ziku yo lenda pusa nkwelani yina yankaka na kudiwa nde bo kezolaka yandi ve, to nkutu nde bo lenda zola yandi ve. Yo ke pwelele nde beto fwete yala munoko na beto. Kansi, inki mutindu beto lenda sala yo?

‘Yala Munoko’ na Nge

10. Sambu na nki yo kele mfunu na kuyala munoko na beto?

¹⁰Yakobo 3:8 ketuba nde: “Ata muntu mosi ve me longaka munoko na yandi.” Yakobo keyika nde: ‘Konso muntu yina ke banzaka nde yandi kele na kinzambi kansi yandi [kuyala, Luwawanu Yampa] munoko na yandi ve, yandi ke kudikusa: kinzambi na yandi kele ya mpamba.’ (Yakobo 1:26; 3:2, 3) Bangogo yai kemonisa nde mambu ya nge kebasisaka na munoko na nge kevandaka na bupusi na bangwisana na nge ti nkwelani na nge mpamba ve, kansi yo kevandaka mpi na bupusi na bangwisana na nge ti Yehowa Nzambi.​—1 Piere 3:7.

11. Inki lenda sadisa bankwelani na mpila nde kukonda kuwakana kukuma ve dikambu ya nene?

¹¹ Yo tavanda mayele na kutadila mutindu nge ketubilaka nkwelani na nge. Kana dyambu mosi ya mpasi mebasika, sosa kutula ngemba. Beto tadila dyambu mosi yina kusalamaka na luzingu ya Izaki ti nkento na yandi, Rebeka, mutindu Kuyantika 27:46–28:4 kemonisa yo. “Rebeka tubilaka Izaki nde: ‘Mambu ya bankento ya Ezau yo me lembisa mono ngolo. Kana Yakobi mpi kukwela nkento na dikanda yai ya Heti, mono mfunu ya kuzinga kele ve.’” Ata kima mosi ve kemonisa nde Izaki kupesaka Rebeka mvutu ti makasi. Kansi, yandi tindaka mwana na bo Yakobi ntama kibeni sambu yandi kwenda kusosa nkento mosi yina vandaka kubanga Nzambi, mpi yina zolaka ve kupesa Rebeka mpasi. Yindula nde bakala mosi ti nkento na yandi kewakana ve. Kusadila kiyingilu “munu” na kisika ya “nge” lenda sala nde kamwa kukonda kuwakana ya fyoti kukuma ve dikambu ya nene. Mu mbandu, na kisika ya kutuba nde, “Nge kelutisaka ve ata fyoti ntangu ti munu!” nge lenda tuba nde, “Mu kezola nde beto lutisa mwa ntangu mingi kumosi.” Beno tubila dyambu ya keyangisa beno, kansi kupesa kaka ve nkwelani na nge foti. Buya kikalulu ya kusosa kuzaba nani kele na raison to ve. Roma 14:19 ketuba nde: “Mbote beto sosa mambu yina ke nataka ngemba, mambu yina ke pesaka beto nzila na kupesa bampangi ya nkaka kikesa.”

 Katula ‘Ntima ya Bululu, Kudasuka, mpi Makasi’

12. Sambu na kuyala munoko na beto, inki beto lenda lomba na kisambu na beto, mpi sambu na inki?

¹² Sambu na kuyala munoko na beto, yo kelombaka kaka ve kutula dikebi na mambu ya beto ketuba. Nkutu, mambu ya beto ketubaka kekatukaka na ntima, kansi na munoko ve. Yezu kutubaka nde: “Muntu ya mbote ke basisaka mambu ya mbote ya yandi ke na yo mingi na ntima na yandi; muntu ya mbi ke basisaka mambu ya mbi ya yandi ke na yo mingi. Sambu muntu ke tubaka mambu yina me fulukaka na ntima na yandi.” (Luka 6:45) Yo yina, sambu na kuyala munoko na nge, yo lenda vanda mfunu nde nge samba bonso Davidi: “Nzambi, yingisa mono ntima ya mpembe, yidika yo, yo kuma ya mpa ti ya kikesa.”​—Nkunga 51:12.

13. Inki mutindu ntima ya bululu, kudasuka, mpi makasi lenda nata na mafingu?

¹³ Polo kulongisilaka Bakristu ya Efezo na kubuya kaka ve kutuba ya mbi, kansi na kuyala mpi bikuma yina kepusaka bo na kutuba mambu ya mbi. Yandi sonikaka nde: “Beno vanda na ntima ya bululu ve, beno dasuka ve, beno wa makasi mpi ve. Beno tula diaka makelele ve, beno fingana diaka ve. Beno katula konso mabanza ya mbi yina ya beno ke na yo.” (Efezo 4:31) Simba nde na ntwala ya kutubila ‘makelele mpi mafingu,’ Polo kutubilaka ntete ‘ntima ya bululu, kudasuka, mpi makasi.’ Kima kepusaka bantu na kusadila kutuba ya mbi kele makasi yina bo kebumbaka na nsi ya ntima. Yo yina, kudiyula nde: ‘Keti mu kebumbaka makasi na ntima? Keti mu “ke waka makasi nswalu”?’ (Bingana 29:22) Kana nge mona nde yo kele mutindu na nge, samba Yehowa sambu yandi sadisa nge na kununga bifu yai mpi na kudiyala na mpila nde nge basisaka ve makasi na nge. Nkunga 4:4 (Luwawanu Yampa) kesonga beto nde: ‘Beno vanda makasi, kansi beno sala masumu ve; beno banza na ntima na beno ya fulu mpi beno vanda pima.’ Kana makasi kezola kukuma mingi mpi nge keyindula nde nge takuka ve kudiyala, landa ndongisila yai ya kele na Bingana 17:14: “Ntangu makelele me kuma ntete mingi ve, katuka ka nge.” Katuka kisika yina sambu na mwa ntangu fyoti tii kuna kigonsa kuluta.

14. Inki mutindu kubumba makasi na ntima lenda bebisa makwela?

¹⁴ Yo kevandaka ve pete na kuyala makasi na beto, mingimingi kana yo kekatuka na mambu yina Polo kubingaka nde “ntima ya bululu.” Bo metendulaka ngogo ya Kigreki yina Polo kusadilaka nde yo kemonisaka “muntu yina kewaka makasi kansi ya kezolaka ve kuyidika makambu” to ‘muntu yina kebumbaka makasi na ntima.’ Bantangu yankaka, kimbeni kevandaka bonso bariere ya kekabisaka, mpi dyambu yina lenda zinga ntangu ya nda. Kana bo yidika yo ve mbote-mbote, yo lenda sala nde bankwelani kukuma kumengana. Kansi, yo kele mfunu ve na kubumba makasi sambu na bifu yina nkwelani na nge kusalaka na bilumbu meluta. Bo kevutulaka ve masa yina metyamuka na mulangi. Kana nge melolula muntu, yo kele mbote na kuvila dyambu yango. Muntu yina kele na zola, yandi “ke yindulaka ve mambu ya mbi ya bantu ya nkaka me sala yandi.”​—1 Korinto 13:4, 5.

15. Inki tasadisa bantu yina kele ti kikalulu ya kusadila bangogo ya mbi sambu bo soba mutindu na bo ya kutuba?

¹⁵ Inki nge lenda sala kana nge yelaka na dibuta yina bo vandaka kusadila mafingu, mpi nge mekumaka ti kikalulu ya kusadila mafingu na makwela na nge? Nge lenda sala bansoba. Ntembe kele ve nde nge metulaka dezia bandilu na luzingu na nge na mambu mwa mingi yina nge lenda sala ve ata konso nki mutindu. Kansi, inki kisika nge tatula bandilu sambu na yina metala kutuba na nge? Keti nge takanga munoko na ntwala nde yo yantika kubasisa mafingu? Nge lenda landa ndongisila yai ya kele na Efezo 4:29: “Beno tuba mambu ya mbi [to ya kupola] ve.” Yo kelombaka ‘kubikisa kimuntu ya ntama ti bikalulu na yo, ebuna kubaka kimuntu ya mpa. Nzambi muntu salaka yo, yandi mpi muntu ke kitulaka yo ya mpa sambu yo kufwanana na yandi mosi, na mpila nde beto kuzaba yandi mpenza.’​—Kolosai 3:9, 10.

Yo Kele Mfunu na ‘Kuyula Bandongisila’

16. Sambu na nki makwela lenda beba kana bankwelani kebuya kusolula bo zole?

¹⁶ Kana nkwelani mosi mebaka lukanu ya kubuya kusolula ti nkwelani na yandi, yo kebebisaka mambu, olie ya kuyidika yo. Yo kele ve kupesa nkwelani ndola sambu yo lenda pesa yandi makasi to kulembisa yandi. Nkutu, bankwelani  yina kebuya kusolula kekumisaka dyambu ya keyangisa bo nene mpi yo keyidikaka yo ve. Mutindu nkento mosi kutubaka, “Kana beto vutukila kusolula, beto keyidikaka ve dyambu yango.”

17. Inki dyambu Bakristu yina kele ti mavwanga na makwela na bo fwete sala?

¹⁷ Kana mavwanga na makwela na beno kezinga mingi, nzila ya nkufi ya kumanisa yo kele ve. Bingana 15:22 ketuba nde: “Kana nge yula bandongisila konso ndambu, mambu na nge ta bonga; kana nge yula ve, yo ta beba.” Yo kele mfunu nde nge vanda ti nkwelani na nge mpi beno solula dyambu yango. Widikila nkwelani na nge ti mabanza ya mbote. Kana mpila ya kusala yo kele ve, lomba lusadisu ya bankuluntu. Bo kele ti nzayilu ya Masonuku mpi bo mezaba mutindu ya kusadila minsiku ya Biblia. Bankuluntu kele bonso “bisika ya kutinina mupepe ya ngolo ti mvula.”​—Yezaya 32:2.

Nge Lenda Nunga

18. Inki bitumba Polo ketubila na Roma 7:18-23?

¹⁸ Kuyala munoko na beto ti mambu ya beto kesalaka kele mvita ya nene. Ntumwa Polo kusonikaka mutindu yai sambu na kutendula mvita yina yandi vandaka kunwana: “Mono zaba nde mambu ya mbote ke zingaka ve na ntima na mono, mpidina ke songa nde, mambu ya mbote ke zingaka ve na nitu na mono ya kimuntu. Sambu, ata mono ke na nzala ya kusala mambu ya mbote, kansi mono ke lungaka ve na kusala yo. Mambu ya mbote yina ya mono ke zolaka kusala, mono ke salaka yo ve, kansi mambu ya mbi yina ya mono ke zolaka ve na kusala, mono ke salaka yo. Kana mambu yina ya mono ke zolaka kusala ve, mono ke salaka yo, mono ve muntu ke salaka mpidina, kansi kima ke salaka mpidina kele masumu yina ke zingaka na mono.” Beto kevandaka ti kikalulu ya kusadila munoko na beto mpi bitini yankaka ya nitu na beto na mutindu ya mbi sambu na ‘masumu yina kele na nitu na beto.’ (Roma 7:18-23) Kansi, yo kele bitumba yina beto fwete nwana, mpi lenda nunga ti lusadisu ya Nzambi.

19, 20. Inki mutindu mbandu ya Yezu lenda sadisa babakala ti bankento na kuyala munoko na bo?

¹⁹ Bankwelani yina kezolanaka mpi kezitisanaka kesadilaka ve kutuba ya kukonda kuyindula  mpi yina kelwadisaka. Yindula mbandu ya Yezu Kristu mebikilaka beto. Yezu kusadilaka ve ata fyoti mafingu ntangu yandi vandaka kusolula ti balongoki na yandi. Ata na mpimpa ya nsuka yina yandi lutisaka awa na ntoto, na ntangu balongoki na yandi vandaka kutulana ntembe sambu na kuzaba nani na kati na bo kele muntu ya kuluta nene, Mwana ya Nzambi kutubilaka bo ve na makasi. (Luka 22:24-27) Biblia kelongisila “babakala” nde “beno zola bankento na beno mutindu Kristo zolaka Dibundu ntangu yandi fwaka sambu na yo.”​—Efezo 5:25.

²⁰ Ebuna, inki Biblia ketuba sambu na bankento? Biblia ketuba nde “nkento fweti zitisa bakala na yandi.” (Efezo 5:33) Keti nkento yina kezitisaka bakala na yandi lenda tubila yandi na ndinga ya ngolo na ntangu bo kesolula mpi kufinga yandi? Polo kusonikaka nde: “Mono zola beno zaba nde Kristo kele mfumu ya konso muntu, bakala kele mfumu ya nkento na yandi, Nzambi kele mfumu ya Kristo.” (1 Korinto 11:3) Bankento fwete lemfuka na babakala na bo, mutindu Yezu kelemfukaka na Mfumu na yandi. (Kolosai 3:18) Yo kele kyeleka nde ata muntu mosi ve ya kukonda kukuka lenda landa mbandu ya Yezu na mutindu ya kukuka. Kansi ‘kulanda mbandu ya Yezu’ na kwikama yonso tasadisa babakala ti bankento na kununga mvita ya bo kenwanaka sambu na kusadila munoko na mutindu ya mbote.​—1 Piere 2:21.

Inki Mambu Nge Melonguka?

• Inki mutindu kutuba ya mbi lenda bebisa makwela?

• Sambu na nki yo kele mpasi na kuyala munoko?

• Inki kesadisaka beto na kuyala kutuba na beto?

• Inki beno fwete sala kana beno kele ti mavwanga na makwela na beno?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]