Twikalei na Buswe ne Bulēme na Kubeja Ludimi Lwetu

“Nanshi bonso bēkale kusanswa bakaji babo pamo bwa abo bene, muntu na mukajandi, muntu na mukajandi; mukaji nandi alemeke mulumyandi.”—EFISESA 5:33.

1, 2. I kipangujo’ka kya mvubu kifwaninwe kwiipangula boba besonge, ne mwanda waka?

 LANGA’PO shi abakupe kyabuntu kivunge mu kintu palembe amba: “Kwata’kyo Senene.” Le usa kukwatakanya namani kino kivungo? Na bubine, usa kulonga bukomo bobe bonso kutyina amba wakona’kyo. Shi i kyabuntu kya busongi, le ukekikwatakanya namani?

² Naomi, mwana-mukaji wa kishala Mwine Isalela, wānene bansongwakaji babidi, Olepa ne Luta amba: “Yehova emwitabe, amba mukamone kutūja senene, au mu njibo ya mulumyandi, au mu njibo ya mulumyandi.” (Luta 1:3-9) Bible wisambila pa mwana-mukaji muyampe amba: “Njibo ne bupeta i bupyani bwa shabantu: Ino mwana-mukaji wa ñeni aye wiya kudi Yehova.” (Nkindi 19:14) Shi wi musonge, ufwaninwe kumona mwinē pobe bu kyabuntu kikupele Leza. Lelo ukwatakanyanga namani kino kyabuntu kikupele Leza?

3. I kidyumu’ka kya Polo kifwaninwe kulondwa na balume ne bakaji?

³ Mutumibwa Polo wālembēle Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji amba: “Nanshi bonso bēkale kusanswa bakaji babo pamo bwa abo bene, muntu na mukajandi, muntu na mukajandi; mukaji nandi alemeke mulumyandi.” (Efisesa 5:33) Tubandaulei muswelo ukokeja balume ne bakaji kulonda kino kidyumu mu muneneno wabo.

Dyumuka ‘Ludimi Lubi, Kelulāla’

4. Lelo ludimi lukokeja kwikala na bukomo bwa kulonga biyampe nansha bibi namani?

⁴ Yakoba mulembi wa Bible unena’mba ludimi i “lubi, kulāla mpika,” mwanda “i luyūle bulembe bwa lufu.” (Yakoba 3:8) Yakoba wādi uyukile buno bubinebine: Ludimi kelulāla luletanga musala. Na bubine, wādi uyukile lukindi lwa mu Bible ludingakanya kampeja-bukidi ka kunenena na “kusaba bwa kipete.” Inoko, lukindi lumo lonka lunena’mba “ludimi lwa bañeni luleta bukomo.” (Nkindi 12:18) Bine, binenwa bikokeja kwikala na lupusa lukomo. Bikokeja kutapa, nansha kundapa. Lelo binenwa byobe nabyo biloñanga mwinē pobe bika? Shi waipangula mwinē pobe kino kipangujo, ukokeja kulondolola’po namani?

5, 6. I bintu’ka bikolejanga bantu bamo pa kubeja ludimi lwabo?

⁵ Shi binenwa bitapa kebibikala mu busongi bwenu, mukokeja kulumbulula uno mwikadilo biyampe. Inoko kilomba kwielela’ko. Mwanda waka? Mwanda kudi ngitu yampikwa kubwaninina ya kulwa nayo. Bubi botupyene budi na lupusa lubi pa mulangilo ne muneneno otwinena. Yakoba wāsonekele amba: “Shi kudi umo wakubulwa kukukala mu kinenwa, nankyo aye i mubwanininye, uyūkile kwilama ne ngitu yonso kumo.”—Yakoba 3:2.

⁶ Kutentekela pa kubulwa kubwaninina kwetu, ngikadilo ya mu kisaka nayo itufundijanga mwingidijijo mubi wa ludimi. Bantu bamo i batamine mu bipango mudi bambutwile “bakubulwa kanye kulekela bakwabo myanda, . . . bakubulwa kwifula, ne ba bukalabale bwa malwa.” (2 Temote 3:1-3) Divule, bana batamine mu ngikadilo ya uno muswelo nabo bekalanga na tuno tuto shi abatama. Shako, kubulwa kubwaninina ne kutamina mu ngikadilo imbi ke kabepelopo ka kunenena muneneno utapa. Inoko kuyuka bino bintu kwitwivwanijanga mwanda waka kubeja ludimi luleke kunena bibibibi i bulwi bukomo ku bamo.

 ‘Fundula Binenwa Bibibibi Byonso’

7. Le Petelo wādi usaka kunena bika pa kudyumuna Bene Kidishitu bekale “kufundula . . . binenwa bibibibi byonso”?

⁷ Nansha shi bikale namani, kwikala na muneneno utapa mu busongi i kilomboji kilombola’mba muntu kaswelepo mwinē pandi, kadi kamulēmekelepo. O mwanda Petelo wādyumwine Bene Kidishitu bekale “kufundula . . . binenwa bibibibi byonso.” (1 Petelo 2:1) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe amba “binenwa bibibibi” kishintulula’mba “binenwa bya mutonko.” Kileta mulangwe wa ‘kwasa bantu binenwa.’ Bine, kino kilombola senene bipa bibi bitambanga ku ludimi lwampikwa kubeja!

8, 9. Le kunena binenwa bya mutonko kukokeja kufula ku bika, ne mwanda waka boba besonge kebafwaninwepo kunena’byo?

⁸ Binenwa bya mutonko kebibwanyapo padi kumweka bu bibi mpata, inoko tala myanda ilupukanga shi ba mulume ne mukaji abeshola mutonko. Kwita mukwabo amba wi kivila, wi nkope, nansha amba udi na mwino bimumwekejanga amba mwikadilo wandi onso utādilwe na kato kamo—kato kamupēlula! Bine, kino i kibi mpata. Ino le kunena binenwa bilombola patōka bilubo bya mwinē pobe nako le? Mwene kunena bino binenwa kimfwa amba “Abe utyelewanga nyeke” nansha amba “Abe kungivwanangapo nansha dimo” i kupityija’byo kipimo? Divule kebyo kulengeja muntu anene bya kwibingija. Kuno kwibingija nako kukokeja kukolomona lupata lunane.—Yakoba 3:5.

⁹ Mīsambo iyudile’mo enka binenwa bya mutonko keyo kuleta dikeme mu busongi, ne kino kikokeja kufula kubi. Nkindi 25:24 unena’mba: “I kipite būya kwikala mu difinko dya musaka wa njibo, na kwikala na mwana-mukaji wañuma mu njibo mikatampe.” Na bubine, bino binenwa bitala ne mulume wa lonji. Mwenda mafuku, binenwa bitapa binenwa na mulume nansha na mukaji bikokeja kona kipwano, pakwabo bikafikija umo ku kulanga amba kaswelwepo, ne amba kakibwanyapo kuswibwa dikwabo. Nanshi i kipite buya kubeja ludimi. Ino le tubwanya kwilubeja namani?

‘Koka Ludimi’

10. Mwanda waka i kipite buya kukoka ludimi?

¹⁰ Yakoba 3:8 unena’mba: “Alo ludimi, mhm, muntu kelunekenyapo nansha umo.” Inoko, pamo’nka na mukokelanga muntu ukende pa kabalwe nkano ya kuludika nayo nyema ayuke kwa kwenda, netu tufwaninwe kwielela’ko kukoka ludimi lwetu. “Shi kudi muntu umo wa mwenu ufwatakanya’mba: Ami ne mwine-Leza; ne kukōka ludimi mpika, nanshi ōngolanga mutyima wandi, nabya bwine-Leza bwandi, yao muntu, i bwa bitupubitupu.” (Yakoba 1:26; 3:2, 3) Bino binenwa bilombola’mba muswelo oingidija ludimi lobe udi na mwanda mukatampe. Keukokejapo’nka kona kipwano kyobe na mwinē pobe kete; onanga ne kipwano kine kyopwene na Yehova Leza.—1 Petelo 3:7.

11. Le bikokejika kubula mudilo namani kutyina lupotopoto lwakāka bipitepite?

¹¹ I biyampe kutadija muswelo owisamba na mwinē pobe. Shi kudi mwanda ufityija mutyima walupuka, abe tompa kubabaija’o. Tala bidi mwanda wālupukile mu būmi bwa Isake ne wandi mukaji Lebeka, pamo na mousonekelwe mu Ngalwilo 27:46–28:4. “Lebeka wanena Isake amba: Nakōka ku bumi bwami mwanda wa bana-bakaji bāna ba Heta; wivwane Yakoba asonge mukaji wa ku bāna ba Heta, badi enka na bano’ba bāna ba ntanda ino’i, lelo nankyo bumi bwami bukekalanga bwa ka le?” I kutupu kintu kilombola’mba Isake wāmudibulwile. Ino wātumine wabo mwana Yakoba akasonge mukaji wakaminwe Leza wādi padi wa kuleka kuletela Lebeka njia ku mutyima. Langa’po shi ba mulume ne mukaji abekoleja. Kuleka kutopeka mukwenu amba “abe” ino kunena amba “ami” kukokeja kubula mudilo, lupotopoto lwaleka kwaka bipitepite. Kimfwa, pa kyaba kya kunena’mba, “Abe kushikatyilangapo nami pamo!” mwene i biyampe kunena’mba, “Ami nadi nsaka tushikatyile bidi pamo”? Nenena pa mwanda, ke pa muntupo, mhm. Leka milangwe ya kusaka kuyuka mupone ne mubinge. Loma 14:19 unena’mba: “Tulondelonde byakuleta ndoe, ne byakwitamija bātwe bene.”

 ‘Fundula Bululu Bonso, ne Bukalabale, ne Kufuna Bulobo’

12. Pa kukoka ludimi, tufwaninwe kulomba bika, ne mwanda waka?

¹² Kudi bivule bya kulonga pa kukoka ludimi, ke’nkapo’tu kutadija byotunena. Na bubine, binenwa byetu bisulukanga ku mutyima, ke ku kyakanwapo, mhm. Yesu wānene amba: “Muntu muyampe, kadi ulupulanga kyonka kiyampe ku bibīkwa byabuleme biyampe bya ku wandi mutyima, muntu mubi aye kadi ulupulanga kyonka kibi ku bibīkwa bya bulēme bibi bya wandi mutyima, mwanda i ku bingi bya mutyima kyakanwa kyandi kinenenapo.” (Luka 6:45) Nanshi, pa kukoka ludimi, bikulomba padi kulombela mwālombedile Davida amba: “Umpangululemo mutyima utōka, abe Leza; kadi ungalamune mushipiditu umpya wabukankamane mudi ami.”—Mitōto 51:10.

13. Lelo bululu, bukalabale, ne kufuna bulobo bikokeja namani kufikija muntu ku mutonko?

¹³ Polo wākankamikile Bene Efisesa bepuke kisela kya kunena binenwa bitapa ne milangwe mine ibatonona banene’byo. Wāsonekele amba: “Kadi mufundulei ko mudi bululu bonso, ne bukalabale, ne kufuna bulobo, ne lupotopoto, ne lubabo, ne kiji kyonsololo kumo.” (Efisesa 4:31) Ino ubamone amba kumeso kwa kutela lupotopoto, ne lubabo, Polo wātelele bidi “bululu bonso, ne bukalabale, ne kufuna bulobo.” Nsungu ibilanga mu mutyima yo ikimbanga kusabila panja ne kutamba ke binenwa bitapa. O mwanda wiipangule amba: ‘Lelo ndamanga bululu ne bulobo mu mutyima wami? Le ami ngikalanga muntu “ufuna bulobo”?’ (Nkindi 29:22) Shi ye moikadile, nankyo lomba Leza akukwashe unekenye tuno tuto ino wikale na kwīfula kutyina amba wakaleka kusaba bulobo bobe. Mitōto 4:4 inena’mba: “Zakalai luzakalo kupya mwanda, mpika; Mwisambei ne mityima yenu pa butanda mutalalei nyā!” Shi bukalabale kebwenda bukukanda ne ubamone amba kosa kujimija kwīfula, nabya londa kidyumu kidi mu Nkindi 17:14 kinena’mba: “Lūma po kelwafikile, po pa kuleka kupatana.” Taluka bidi bityetye pene pomwipatenya’pa enka ne bipita kyaka.

14. Lelo kiji kikokeja kona busongi namani?

¹⁴ Bukalabale ne bulobo i bikomo kunekenya, nakampata shi butononwa na kyokya kyāityile Polo bu “bululu bonso.” Kishima kya Kingidiki kingidije Polo pano kishintululwanga bu kutādilwa na “mushipiditu wa kiji wa kupela kupwana dikwabo” ne bu ‘mfika ya kulama bilubo byonso.’ Divule lwana lwikalanga lwimana midindi ibidi pamo bwa kijika kikata kisansanya ba mulume ne mukaji, ne uno mwanda ukokeja kwija mafuku mavule. Bakokeja kwidibululadibulula shi kebadipo bapwile kwisusa kwabo konso. Ino kulama kiji kya bilubo bya mafuku kunyuma i kintu kya bitupu. Mwanda byobya bipwile kala kulongwa kebibwanyapo kutalulwa. Ino kilubo kyotulekele mukwetu kifwaninwe kuvulaminibwa. Buswe ‘kebufwatakanyapo bibi.’—1 Kodinda 13:4, 5.

15. I bika bikakwasha boba bebidile kunena binenwa bitapa bāshinte muneneno wabo?

¹⁵ Ino bikekala namani shi muneneno wa bulobo o omwadi mwibidile mu kisaka kyowatamīne’mo ne nobe kodi mwibidile’o? Ukokeja kushinta uno mulongelo. Kodi kala mwitūdile mikalo mu myanda mivule ya umbūmi ne kuleka kulonga bintu mu muswelo kampanda. Penepo i pepi poketūdila mikalo mu myanda itala muneneno? Le ukaleka kunena kumeso kwa kulupula binenwa bya mutonko? Ukokeja kutonga kwitūdila mukalo unenwe mu Efisesa 4:29 amba: “Kemukīkala kuleka kinenwa kibole kulupuka mu kyakanwa kyenu, mhm.” Pa kulonga namino, bilomba “kuvula yewa muntu wa kala ne mīngilo yandi mīne kumo, ino [uvwale’ko] uno muntu mupya, wenda upangululwa kupya ku kuyūkijibwa, monka mwikadile kyelekejo kya yewa wamupangile.”—Kolose 3:9, 10.

“Kukala-Ñeni” I Kintu kya Mvubu

16. I kika kinenenwa’mba kujikañana kitwi i kwisanshija mu busongi?

¹⁶ Bintu kebyendekangapo—bikokeja’nka ne koneka—shi mulume nansha mukaji walonga kyokya kitwa bu kujikañana kitwi. Uno ke mwanda’po’tu wa kupa mwinē pobe mfuto,  ke-pantu ukokeja kufula ku njia nansha kutyumukwa mutyima. Ino kupela kwineneja kubipijanga myanda kadi kekuletangapo mulangwe wa kupwija’yo. Bidi pamo na munenena lolo umo amba: “Shi tubaanza kwineneja monka, ketwisambilangapo nansha dimo pa mwanda otwepile.”

17. Le Bene Kidishitu bekoleja mu busongi bafwaninwe kulonga bika?

¹⁷ Shi myanda ya ba mulume ne mukaji ibaije, i kutupu muswelo upēla wa kupwija’yo. Nkindi 15:22 unena’mba: “Kokwa kekudipo kukala-ñeni biswa-mutyima bilāla: Ino pa bakala ñeni ba ntanda ne ntanda byakomejibwa.” Bilomba enka kushikata na mwinē pobe ne kwisambila pa mwanda’wa. Kadi wielele’ko wivwane mwinē pobe na ñeni yonso ne na mutyima onso. Shi kebibwanikapo, le mwabulwa’po kulumba bakulumpe mu kipwilo kya Bwine Kidishitu? Abo bayukile Bisonekwa kadi bapotolwele mwa kwingidijija misoñanya ya mu Bible. Bano bana-balume badi pamo “bwa kinyemeno kya luvula, ne mpakala ku kintenshi.”—Isaya 32:2.

Ukokeja Kunekenya Bulwi

18. I bulwi’ka bushintulwilwe mu Loma 7:18-23?

¹⁸ Kukuta ludimi lwetu lukano i bulwi. Ne kukontolola bilongwa byetu nako monka na monka. Mutumibwa Polo wāshintulwile bulwi bwaādi ulwa paāsonekele amba: “Ndyūkile’mba, mudi ami (ko kunena’mba mu ngitu yami) kemwikelepo nansha kimo kinengele; ke-muntu mutyima wa kuswa ngidi nao, ino ami kumona mwakwikilongela kyokya kinengele mpika. Ke-kintu kyokya kiyampe kyo nswile nkilonga’kyopo, ino bubi bo nkisweleko e bo nonga. Penepo ino byo nonga kyokya kyo nkiswele, keamiwapo ulonga’kyo, i bubi bwikele mudi ami.” Netu tudi’nka na mutyima wa kwingidija ludimi ne bipindi bikwabo bya ku ngitu bibi pa mwanda wa ‘mukanda wa bubi udi mu byangitu byetu.’ (Loma 7:18-23) Inoko, na bukwashi bwa Leza, tufwaninwe  kulwa buno bulwi ne tubwanya kwibunekenya.

19, 20. Lelo kimfwa kya Yesu kikokeja kukwasha balume ne bakaji namani bakoke ludimi lwabo?

¹⁹ Mu kipwano muvudile buswe ne bulēme kemwikalangapo nansha dimo midiululo ne muneneno utapa. Tala kimfwa kyāshile Yesu Kidishitu mu uno mwanda. Yesu kātukilepo kashā bandi bana ba bwanga. Nansha ke mu bufuku bwa mfulo bwa būmi bwandi bwa pano pa ntanda, pādi pepotomeja batumibwa bandi kobādi basaka kuyuka mukatampe mobadi i ani, Mwanā Leza kāikelepo kwibafunina. (Luka 22:24-27) Bible udyumuna’mba: “Balume nenu sanswai bakaji benu, monka musanshilwe Kidishitu kipwilo, wēpanine ponka pa akyo.”—Efisesa 5:25.

²⁰ Le mukaji nandi le? “Mukaji nandi alemeke mulumyandi.” (Efisesa 5:33) Lelo mukaji ulēmekele mulumyandi ukokeja kumonokela nansha kumukima ne kumunena muneneno wa kapuni? Polo usoneka’mba: “Nemusakila’mba, muyūke, mutwe wa mwana-mulume i Kidishitu; ino mutwe wa mwana-mukaji, i mulume, kadi mutwe wa Kidishitu nao, i Leza.” (1 Kodinda 11:3) Bakaji bafwaninwe kukōkela mitwe yabo mukōkelela Kidishitu Mutwe wandi. (Kolose 3:18) Eyo, i kutupu muntu wakubulwa kubwaninina ubwanya kwiula Yesu ne pa mfulo, inoko shi balume ne bakaji beelele’ko ‘kulonda mu mayo andi,’ bakanekenya bulwi bobalwa na mwingidijijo mubi wa ludimi.—1 Petelo 2:21.

Le Ubafunde Bika?

• Lelo ludimi lwampikwa kukoka lukokeja kona busongi namani?

• Mwanda waka ludimi i lukomo kukuta?

• I bika biketukwasha tutadije muneneno wetu?

• I bika byomufwaninwe kulonga shi mubekoleja mu busongi?

[Bipangujo bya Kifundwa]