‘U Tabele Musali wa Bunca bwa Hao’
‘U Tabele Musali wa Bunca bwa Hao’
“U tabele musal’a hao wa bunca bwa hao, mwan’aka, u ka hapiwa cwañi ki musali wa lihule?”—LIPROVERBIA 5:18, 20.
1, 2. Ki kabakalañi ha ku kona ku bulelwa kuli lilato le li mwahal’a munna ni musal’a hae li fuyozwi?
BIBELE ha i kekuluhi litaba za tobali. Kwa Liproverbia 5:18, 19, lu bala kuli: “Siliba sa hao si fuyolwe; u tabele musal’a hao wa bunca bwa hao, ku wena a katelehe sina mwan’a lizwii, ni puti ye nde-nde; sibupeho sa hae, u si katelwe kamita, mi lilato la hae li tale mwa pilu ya hao ka mazazi kaufela.”
2 Pulelo ya “siliba” fa i yemela simbule se si feza linyolwa la tobali. Siliba seo si fuyozwi bakeñisa kuli lilato ni munyaka ze ba ikolanga bosinyalana ki mpo ye zwa ku Mulimu. Kono silikani seo si swanela ku ikoliwa fela mwa tukiso ya linyalo. Kona libaka Mulena Salumoni wa Isilaele wa ikale, yena muñoli wa buka ya Liproverbia, h’a buza lipuzo ze sa tokwi kalabo ze li: “Mwan’aka, u ka hapiwa cwañi ki musali wa lihule? U ka sutelela cwañi kwa sifuba sa musali u sili?”—Liproverbia 5:20.
3. (a) Ki litaba mañi ze swabisa ze ezahala mwa manyalo a mañata? (b) Mulimu unga cwañi bubuki?
3 Fa lizazi la bona la sinawenga, bo munna ni musali ba itamanga kuli ba ka latana ni ku zwelapili ku sepahala. Kono manyalo a mañata a sweli a feliswa ki bubuki. Mane hamulaho wa ku eza lipatisiso ze 25, caziba yo muñwi na fitile fa ku lemuha kuli “25 pesenti ya basali ba ba nyezwi ni 44 pesenti ya banna ba ba nyezi se ba ezize bubuki.” Muapositola Paulusi n’a talusize kuli: “Mu si ke mwa ipuma: Ni mahule, ni ba ba lapela milimu, ni babuki, ni ba ba lumela ku ezwa musali, ni ba sodoma . . . ha ba na ku luwa sanda sa mubuso wa Mulimu.” (1 Makorinte 6:9, 10) Kaniti Mulimu u nga bubuki kuli ki sibi se situna, mi balapeli ba niti ba lukela ku ambuka ku sa sepahala mwa linyalo. Lu ka tusiwa kiñi kuli ‘linyalo li kutekiwe ni kuli bulobalo bu tokwe masila?’—Maheberu 13:4.
Mu Tokomele Pilu Ye Puma
4. Mukreste ya mwa linyalo u kona ku kala cwañi ku lata hahulu mutu ya si ka nyalana ni yena ka ku sa lemuha?
4 Mwa miteñi ye mo ku tezi hahulu mizamao ye maswe, batu ba bañata ba eza kuli “meto a bona a tezi buhule, ha ba koni ku iswala kwa sibi.” (2 Pitrosi 2:14) Ba batanga ku eza silikani sa ku ba ni tobali ni batu be ba si ka nyalana ni bona. Mwa linaha ze ñwi, basali ba bañata ba sebeza, mi ku belekisana hamoho kwa banna ni basali ku tahisize kuli liofisi li be libaka za ku ezeza linyawe le li sa swaneli. Mi lipuhisano za fa Intaneti li biselize bunolo nihaiba batu ba ba na ni maswabi hahulu kuli ba kalisange mabato a fa Intaneti. Bosinyalana ba bañata ba welanga mwa malaba ao ba sa lemuhi.
5, 6. Basali ba bañwi ba Sikreste ne ba swasizwe cwañi mwa muinelo o ne u batile ku ba kenya mwa kozi, mi lu itutañi ku ze ne ba ipumani ku zona?
5 Mu nyakisise ka mo Bakreste be lu ka li ki bo Mary ne ba ikenyelize mwa muinelo o ne u batile ku ba kenya mwa kozi ya bubuki. Bakubona be si Lipaki za Jehova, ne ba sa bonisangi hahulu lilato kwa lubasi lwa bona. Bo Mary ba hupula lilimo li sikai kwamulaho ha ne ba kopani ni banna ba ne ba beleka ni bakubona. Banna bao ne li ba mikwa ye minde, mi mane nako ye ñwi hamulaho ne ba bonisize kuli ne ba tabela lituto za bulapeli bwa bo Mary. Bo Mary ba li: “Banna ba ne li ba bande, ne ba shutanela kwahule ni bo munn’a ka.” Ku si ka fita nako, bo Mary ni banna bao ba kala ku latana hahulu. Bo Mary ne ba nahananga kuli: “Ha ni si ka fosa ni bona banna ba, mi hape ba tabela ku ituta Bibele. Mwendi na kona ku ba tusa.”
6 Bo Mary ba lemuha bufokoli bwa muhupulo wa bona pili ba si ka eza kale bubuki. (Magalata 5:19-21; Maefese 4:19) Lizwalo la bona la kala ku sebeza, mi ba felisa silikani seo. Ze ne ba ipumani ku zona bo Mary li bonisa kuli “pilu ya puma ku fita linto kaufela, i sinyehile ku feleleza.” (Jeremia 17:9) Bibele i lu eleza kuli: “Babalela pilu ya hao ku fita lika kaufela.” (Liproverbia 4:23) Lu kona ku babalela cwañi pilu ya luna?
‘Mutu Ya Na ni Ngana Wa Isabisa’
7. Ki ku latelela kelezo ifi ya mwa Mañolo ko ku ka lu sileleza ha lu tusa mutu ya kopana ni matata mwa linyalo?
7 Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Ya hupula kuli u yemi, a itibelele, kuli a si ke a wa.” (1 Makorinte 10:12) Mi Liproverbia 22:3 i li: “Mutu ya na ni ngana u bona kozi i sa taha, mi wa isabisa.” Ku fita ku ba ni buikolwiso bo bu fitelezi bwa ku nahana kuli, ‘Ha ku na ze ka ezahala ku na,’ neikaba hande ha ne mu ka bonela cimo miinelo ye kona ku tisa butata. Ka mutala, mu ambuke ku talusezwanga likunutu ki mutu ye si munna kamba musali ka mina ya kopana ni matata mwa linyalo. (Liproverbia 11:14) Mu taluseze mutu yo kuli u swanela ku talusezanga matata ao ku sinyalana ni yena, ku Mukreste ya hulile ya li musali kamba munna ka yena ya bata kuli linyalo la bona li konde, kamba kuli a taluseze maeluda matata ao. (Tite 2:3, 4) Maeluda mwa liputeho za Lipaki za Jehova ba toma mutala o munde mwa taba ye. Haiba eluda a tokwa ku buhisana taba ya kwa mukunda ni kaizeli wa Sikreste, u ezanga cwalo fa nyangela—inge cwalo kwa Ndu ya Mubuso.
8. Mu lukela ku tokomelañi kwa musebezi?
8 Kwa musebezi ni kwa libaka li sili, mu tokomele miinelo ye kona ku mi tahiseza ku ba ni silikani se situna ni mutu ye mu si ka nyalana ni yena. Ka mutala, ku tandanga nako ye ñata inge mu beleka bukaufi ni mutu ye si munna kamba musali ka mina ku kona ku mi kenya mwa muliko. Ka ku ba munna ya nyezi kamba musali ya nyezwi, mu swanela ku bonisa hande-nde ka lipulelo ni ka likezo za mina kuli ha mu tabeli ku ikenya mwa silikani sa ku lata hahulu mutu ye mu si ka nyalana ni yena. Ka ku ba mutu ya utwa Mulimu, kaniti ne mu si ke mwa itabulela mashala ka ku eza linyawe kamba ku tina ka linyawe. (1 Timotea 4:8; 6:11; 1 Pitrosi 3:3, 4) Ku ba ni maswaniso a bakumina ni a bana ba mina ko mu sebeleza ku ka mi hupulisanga ni ku hupulisa ba bañwi kuli mwa olisa lubasi lwa mina. Mu ikatulele kuli ha mu na ku susueza nihaiba ku tuhelela licowezo za mutu ye mu si ka nyalana ni yena.—Jobo 31:1.
“U Tabele Bupilo ni Musal’a Hao Y’o Lata”
9. Ki likezo mañi za ka ku tatamana ze kona ku bisa t’ata ku felisa silikani se situna hahulu sa ku lata mutu ye si sinyalana ni mutu?
9 Ku babalela pilu ku talusa lika ze ñata ze fita fela ku pima miinelo ye kona ku tisa kozi. Ku lata hahulu mutu ye si sinyalana ni mutu ku kona ku talusa kuli bo munna ni musali ha ba isezani pilu. Taba yeo i kana ya bonisa kuli musali h’a isezwangi pilu kamita kamba kuli munna u zwelapili ku nyaziwa. Ha li ka yo li taa, mutu u sili—ibe kwa mubeleko kamba mwa puteho ya Sikreste—u ka bonahala ku ba ni tulemeno kaufela twa si na sinyalana ni mutu. Hañihañi, ku ba ni silikani se situna, mi silikani se sinca seo si fita fa ku hula hahulu kuli mane si ba t’ata ku si felisa. Likezo za ka ku tatamana zeo li bonisa buniti bwa ze ibulela Bibele, ha i li: “Mutu ni mutu u likwa ki ku hohwa ni ku putelelwa ki takazo ye li ya hae.”—Jakobo 1:14.
10. Bo munna ni musali ba kona ku tiisa cwañi silikani sa bona?
10 Ku fita ku bata ku taleleza litakazo za bona kwa batu be ba si ka nyalana ni bona—ibe ka mulelo wa ku bata lilato, silikani, kamba tuso mwa nako ya matata—banna ni basali ba ba mwa manyalo ba swanela ku eza ka t’ata kuli ba tiise silikani sa ku lata bosinyalana ni bona. Kacwalo mu like ka t’ata ku tandanga nako hamoho, mi mu ezange lika hamoho. Mu hupulange ze ne tisize kuli mu latane. Mu like ku ikupulisanga lilato le ne mu latile ka lona mutu ya na til’o fita fa ku ba sinyalana ni mina. Mu hupule linako ze se mu ikozi hamoho. Mu lapele ku Mulimu ka za teñi. Walisamu Davida n’a kupile Jehova kuli: “Mulimu, u bupe ku na pilu ye kenile, u lukise sinca ku na moya o tiile.” (Samu 51:10) Mu ikatulele ku ‘tabela bupilo ni musal’a mina ye mu lata ka mazazi kaufela a bupilo bwa mina bwa mi file Mulimu mwatas’a lizazi.’—Muekelesia 9:9.
11. Zibo, butali, ni temuho, li tiisa cwañi tamo ya linyalo?
11 Zibo, butali ni temuho, ki tulemeno twa butokwa to tu sa swaneli ku keshebiswa haiba lu bata ku tiisa tamo ya linyalo. Liproverbia 24:3, 4 i li: “Butali ki muyahisi wa ndu, ngana [temuho] ki mukondisi wa yona; ka zibo mandu a ka tala maluwo, ni za butokwa, ni ze tabisa.” Ze ñwi za lika za butokwa ze tala mwa lubasi lo lu tabile ki tulemeno to tu cwale ka lilato, busepahali, sabo ya ku saba Mulimu, ni tumelo. Ku ba ni tulemeno t’o ku tokwa kuli mutu a be ni zibo ya ku ziba Mulimu. Kacwalo bosinyalana ba swanela ku ba baituti ba bande ba Bibele. Kono ki kabakalañi butali ni temuho ha li li za butokwa? Ku tatulula hande matata a ka zazi ni zazi ku tokwa butali, ona buikoneli bwa ku itusisa zibo ya Mañolo. Mutu ya na ni temuho ki ya kona ku utwisisa minahano ni maikuto a sinyalana ni yena. (Liproverbia 20:5) Jehova ka Salumoni u li: “Mwan’a ka, u teeleze za butali bwa ka, zebe ya hao, u i sikekele likelezo za ka.”—Liproverbia 5:1.
Ha Mu Li mwa “Manyando”
12. Ki kabakalañi ha ku sa komokisi bosinyalana ha ba banga ni matata?
12 Ha ku na linyalo le li petehile. Mane Bibele i talusa kuli banna ni basali ba ba nyalani ba ka ba ni “manyando mwa nama.” (1 Makorinte 7:28) Lipilaelo, makulanu, nyandiso, ni lika ze ñwi li kona ku tisa butata mwa linyalo. Kono muta ku zuha matata, mu tokwa ku tatulula matata ao hamoho sina bosinyalana ba ba sepahala ili ba ba bata ku tabisa Jehova.
13. Bo munna ni musali ba ba mwa linyalo ba kona ku itatuba cwañi?
13 Ku cwañi haiba lipilaelo mwa linyalo li tiswa ki mo ba pilisanela bosinyalana? Bosinyalana ba tokwa ku eza ka t’ata kuli ba feze lipilaelo zeo. Ka mutala, ku kana kwa ba kuli ba kalisize ku bulelanga lipulelo za ku kayaula kamita. (Liproverbia 12:18) Sina mo ne ku taluselizwe mwa taba ye felile, lipulelo zeo li kona ku sinya linyalo. Lishitanguti la mwa Bibele li li: “Bunde ki ku ikahela mwa lihalaupa, isi ku ina ni musali ya omana, ya na ni linonge.” (Liproverbia 21:19) Haiba mu basali ba ba omananga ni ba linonge, mu ipuze kuli, ‘Kana mikwa ya ka i biseza bo munn’a ka t’ata ku ba hamoho ni na?’ Bibele i taluseza banna kuli: “Mu late basali ba mina, mi mu si ke mwa ba halifela.” (Makolose 3:19) Haiba mu banna ba ba nyezi, mu ipuze kuli, ‘Kana ha ni bonisi lilato ku musal’a ka ili ku mu tahiseza kuli a yo bata lilato ku sili?’ Kono ku sa boniswa lilato haki libaka le li kona ku fa mutu laluwe ya ku eza bubuki. Niteñi, bakeñisa kuli kozi ye cwalo ya kona ku ezahala, bosinyalana ba swanela ku buhisana matata a bona ku si na ku pata-pata.
14, 15. Ki kabakalañi ku bata silikani ni mutu ye mu si ka nyalana ni yena ha ku sa koni ku feza matata mwa linyalo?
14 Ku bata ku latiwa ka ku ba ni silikani ni mutu ye mu si ka nyalana ni yena ha ku fezi matata a mwa linyalo. Silikani se si cwalo si kona ku libisa kai? Kana si kona ku libisa kwa linyalo le li nde hahulu? Ba bañwi ba kana ba nahana cwalo. Mane ba kona ku pihelela kuli, ‘esi mane mutu yo u na ni tulemeno kaufela to ni tokwa ku sinyalana.’ Kono ku nahana cwalo ki mafosisa, bakeñisa kuli mutu kaufela ya na ka kauhana ni sinyalana ni yena—kamba ya na ka mi susueza ku kauhana ni bakumina—ha kuteki tukiso ya linyalo. Ki mafosisa ku nahana kuli silikani ni mutu ye mu si ka nyalana ni yena si kona ku tahisa linyalo le linde.
15 Bo Mary, ba ne ba bulezwi kwa makalelo a taba ye, ne ba singanyekile ka tokomelo ze ne ka zwa mwa likezo za bona, mi hape ba nahana kuli mwendi ne ba ka palelwa kamba ku palelwisa batu ba bañwi ku shemubiwa ki Mulimu. (Magalata 6:7) Bo Mary ba li: “Ha ne ni kalisize ku tatuba silikani sa ka ni banna ba ne ba beleka ni bo munn’a ka, na lemuha kuli mane haiba banna bani ne ba bata ku ituta niti, u zibe ki na luli ya na ba palelwisa ku eza cwalo. Bufosi ne bu ka tisa kozi ku be ne ba ka amiwa mwa taba yeo kaufela mi ne bu ka sitatalisa ba bañwi!”—2 Makorinte 6:3.
Libaka Le Li Tuna la ku Sepahala mwa Linyalo
16. Ki lifi ze ñwi ze zwanga mwa buozwa?
16 Bibele i lemusa kuli: “Musali wa lihule, milomo ya hae i swana nge linosi ze lota, mi mulomo wa hae u bunolo ku fita oli; kono kwa mafelelezo, wa baba sina lungwatanga, wa taba sina lilumo le li buhali kafa ni kafa.” (Liproverbia 5:3, 4) Ze zwanga mwa buozwa li butuku mi li kona ku tisa lifu. Li kopanyeleza lizwalo le li sisita, matuku a sihule, ni ku zwafa kwa sinyalana ko ku tiswa ki ku sa sepahala kwa yo muñwi. Kona libaka luli mutu ha sa swaneli ku kalisa bupilo bo bu kona ku libisa kwa ku sa sepahala mwa linyalo.
17. Ki lifi libaka le li tuna ka ku fitisisa la ku zwelapili ku sepahala mwa linyalo?
17 Libaka le li tuna ka ku fitisisa le li bonisa kuli ku sa sepahala mwa linyalo ku maswe ki la kuli Jehova, yena Musimululi wa linyalo ni ya na konisize bo munna ni musali kuli ba bange ni tobali, u toile bubuki. Ka mupolofita Malaki, Jehova u li: “Ni ka sutelela ku mina ka ku atula; ni akufele ku ba paki ye lwanisa . . . babuki.” (Malaki 3:5) Liproverbia 5:21 ha i talusa lika za bona Jehova, i li: “Mizamao ya mutu i fapil’a [Muñ’a] Bupilo, ki Yena ya tatuba mutala wa hae kaufela.” Kaniti, “lika kaufela li inzi fande, mi li atami, mwa meto a hae Yena ye lu na ni ku ikalabela ku Yena.” (Maheberu 4:13) Kacwalo libaka le li tuna ka ku fitisisa la ku zwelapili ku sepahala mwa linyalo ki ku ziba kuli ku sa sepahala mwa linyalo niha ku ka ba kunutu ye tuna, kamba nihaikaba kuli ze zwile mwateñi ki ze nyinyani, buozwa bwa mufuta kaufela bu sinya silikani sa luna ni Jehova.
18, 19. Lu itutañi ku za na kopani ni zona Josefa ku musal’a Potifaro?
18 Mutala wa Josefa mwan’a Jakobo u bonisa kuli takazo ya ku zwelapili ku ba ni silikani ni Mulimu ki ya butokwa hahulu. Bakeñisa kuli na fumani ku shemubiwa ki Potifaro, nduna wa Faro, Josefa n’a til’o ba ni situlo se si pahami mwa ndu ya Potifaro. Josefa hape n’a “bupehile hande, a li yo munde ni kwa pata,” mi musal’a Potifaro n’a lemuhile taba yeo. Zazi ni zazi, musal’a Potifaro n’a likanga ku coweza Josefa, kono a palelwa. Ki nto mañi ye ne konisize Josefa kuli a hane licowezo kaufela za musal’a Potifaro? Bibele i lu taluseza kuli: “A hana, a li ku musal’a muñ’a hae: Bona, [muñ’a] ka . . . h’a si ka ni hanisa se siñwi haisi wena, kakuli u musal’a hae; ni ka eza cwañi bumaswe bo butuna cwalo, na foseza Mulimu?”—Genese 39:1-12.
19 Josefa ya na li likwasha na zwezipili ku ba ni muzamao o munde ka ku hana ku eza buozwa ni musal’a mutu. Liproverbia 5:15 i taluseza banna ba ba nyezi kuli: “U nwe mezi a mwa siliba sa hao, mezi a’ shelauka mwa lisima la hao tota.” Mu ambuke ku eza silikani se situna ni batu be mu si ka nyalana ni bona nihaiba ka ku sa ziba. Mu eze ka t’ata kuli mu tiise tamo ya lilato ye mwa linyalo la mina, mi mu eze ka t’ata kuli mu tatulule matata e mu kana mwa kopana ni ona mwa linyalo. Ka maniti luli, ‘mu tabele musali wa bunca bwa mina.’—Liproverbia 5:18.
Mu Itutileñi?
• Mukreste u kona ku kena cwañi ka ku sa lemuha mwa katwa ka ku lata hahulu mutu ya si ka nyalana ni yena?
• Ki lifi ze kona ku tusa mutu kuli a si ke a kala ku lata hahulu mutu ya si ka nyalana ni yena?
• Bosinyalana ba swanela ku ezañi ha ba kopana ni matata?
• Ki lifi libaka le li tuna ka ku fitisisa la ku zwelapili ku sepahala mwa linyalo?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 26]
Ka bumai, liofisi li kona ku ba libaka za ku ezeza linyawe le li sa swaneli
[Siswaniso se si fa likepe 28]
‘Ka zibo mandu a ka tala ze tabisa’