Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Eklesiasta
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Eklesiasta
KOKWA wa hina Yobo u te: “Munhu la velekiweke hi wansati, u hanya nkarhi wo koma naswona u taleriwe hi ku karhateka.” (Yobo 14:1) I swa nkoka leswaku hi nga tidyeli nkarhi hi swilo leswi nga pfuniki nchumu eka vutomi lebyi hi nga na byona byo koma! Xana hi fanele hi tirhisa nkarhi, matimba ni rifuwo ra hina eka yini? I yini leswi faneleke swi papalatiwa? Marito ya vutlhari lama tsariweke eka buku ya Bibele ya Eklesiasta ma ni nkongomiso lowu tshembekaka emhakeni leyi. Rungula leri yi ri tameleke “ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu” naswona ri nga hi pfuna ku hanya vutomi lebyi enerisaka.—Vaheveru 4:12.
Buku ya Eklesiasta, leyi tsariweke hi Hosi Solomoni wa tiko ra khale ra Israyele loyi a a dume hi vutlhari byakwe, yi tamele xitsundzuxo lexinene malunghana ni leswi nga swa nkoka evuton’wini ni leswi nga riki swa nkoka. Tanihi leswi Solomoni a vulavulaka hi mintirho yo aka leyi a yi endleke, u fanele a tsale Eklesiasta endzhaku ka ku hela ka yona ni le mahlweni ka ku xandzuka ka yena eka vugandzeri bya ntiyiso. (Nehemiya 13:26) Sweswo swi vula leswaku yi tsariwe emahlweni ka 1000 B.C.E., loko vulawuri bya Solomoni bya malembe ya 40 byi ri kusuhi ni ku hela.
I YINI LEXI NGA RIKI VUHAVA?
“Hinkwaswo i vuhava!” ku vula muhlengeleti, loyi endzhaku a vutiseke: “Xana munhu u pindzula yini entirhweni wakwe hinkwawo wo nonon’hwa lowu a tikarhatelaka wona ehansi ka dyambu?” (Eklesiasta 1:2, 3) Rito leri nge “vuhava” ni xiga lexi nge “ehansi ka dyambu” swi humelela ko tala eka Eklesiasta. Rito ra Xiheveru leri vulaka “vuhava” hi ku kongoma ri vula “moya lowu hefemuriweke” kumbe “nkahelo,” kutani ri kombisa nchumu lowu nga tshamiki nkarhi wo leha. Xiga lexi nge “ehansi ka dyambu” xi vula “emisaveni leyi.” Hikwalaho, swilo hinkwaswo—leswi munhu a swi lavaka hi ku honisa ku rhandza ka Xikwembu—i vuhava.
Solomoni u te: “Rindza milenge ya wena nkarhi wun’wana ni wun’wana loko u ya endlwini ya Xikwembu xa ntiyiso; naswona tshinela u yingisa.” (Eklesiasta 5:1) Ku hlanganyela eka vugandzeri bya ntiyiso bya Yehovha Xikwembu a hi vuhava. Entiyisweni, loko hi nyikela nyingiso eka vuxaka bya hina na yena hi ta hanya vutomi lebyi enerisaka.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:4-10—Xana mindzhendzeleko ya ntumbuluko yi “karhalisa” loko swi te yini? Muhlengeleti u boxa swilo swinharhu ntsena swa xisekelo leswi endlaka leswaku swi koteka ku hanya emisaveni—dyambu, mahungelo ya mheho ni ndzhendzeleko wa mati. Hakunene, mindzhendzeleko ya ntumbuluko yi tele, naswona yi rharhanganile. Munhu a nga dyondza ha swona vutomi hinkwabyo kambe a nge swi twisisi hi xitalo. Sweswo swi nga “karhalisa” hakunene. Naswona swi nga heta matimba ku pimanisa vutomi bya hina ni mindzhendzeleko yoleyo leyi nga fikiki emakumu. Hambi ku ri matshalatshala ya ku tshubula swilo leswintshwa ma karhalisa. Phela, loko ku tshuburiwa swilo leswintshwa ku va ku tirhisiwe misinya ya milawu leyi simekiweke hi Xikwembu xa ntiyiso, leyi xi tirhiseke yona loko xi tumbuluxa swilo.
2:1, 2—Hikwalaho ka yini ku hleka ku vuriwa leswaku i “vuhunguki”? Ku hleka ku nga hi pfuna ku rivala swiphiqo swa hina nkarhinyana, naswona ku titsakisa ku nga hi endla hi ba swiphiqo swa hina hi makatla. Hambiswiritano, ku hleka a ku endli leswaku swiphiqo swa hina swi nyamalala. Hikwalaho, ku hlongorisa ntsako hi ku hleka swi nga vuriwa “vuhunguki.”
3:11—I yini leswi Xikwembu xi nga swi endla “swi saseka hi nkarhi wa swona”? Swin’wana swa swilo leswi Yehovha Xikwembu a nga swi endla swi “saseka,” kumbe leswi fanelekaka ni leswinene, i ku tumbuluxiwa ka Adamu na Evha, ntwanano wa nkwangulatilo, ntwanano na Abrahama, ntwanano na Davhida, ku ta ka Mesiya, ni ku vekiwa ka Yesu Kreste tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu. Hambiswiritano, ku na swin’wana leswi Yehovha a nga ta swi endla swi “saseka” ku nga ri khale. Hi nga tiyiseka leswaku misava leyintshwa ya vanhu lava lulameke yi ta va kona hi nkarhi wa kona.—2 Petro 3:13.
3:15b—Xana “Xikwembu xa ntiyiso xi ya emahlweni xi lava leswi landzeriwaka” hi ndlela yihi? “Leswi landzeriwaka” swi nga ha kombetela eka leswi Xikwembu xi tiyimiseleke ku swi endla. Hambileswi ndzhendzeleko lowu phindha-phindhaka wa ku tswariwa ni rifu ni nyimpi ni ku rhula wu nga endlaka munhu a titwa a nga pfuni nchumu naswona a ehleketa leswaku matimu ma phindha-phindha nchumu wun’we, Xikwembu xa ntiyiso xi nga lavisisa ni ku hetisisa hinkwaswo leswi xi swi lavaka. (Eklesiasta 3:1-10, 15a) “Leswi landzeriwaka” swi nga tlhela swi vula vanhu lava lulameke, lava hakanyingi va landzeleriwaka hi lavo homboloka. Eka mhaka leyi, Yehovha u hambeta a lava lavo lulama leswaku “a kombisa ntamu wakwe” hikwalaho ka vona.—2 Tikronika 16:9.
5:9—Xana “mpindzulo wa misava wu le ka vona hinkwavo” hi ndlela yihi? Vaaki hinkwavo va misava va titshege hi “mpindzulo wa misava”—leswi misava yi swi humesaka. Swi tano ni hi hosi. Leswaku yi kuma ntshovelo ensin’wini ya yona, hosi a yi fanele yi pfuniwa hi malandza ya yona lama tirhaka hi matimba ma rima nsimu.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:15. A swi pfuni nchumu ku heta nkarhi ni matimba ya hina hi ri karhi hi ringeta ku lulamisa ntshikilelo ni vuhomboloki lebyi hi byi vonaka namuntlha. I Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta herisa vubihi hinkwabyo.—Daniyele 2:44.
2:4-11. Mintirho ya mindhavuko, yo tanihi ntivo-vuaki, ku lunghiselela mintanga, vuyimbeleri, ni ku hanya vutomi bya vulovolovo i ku “hlongorisa mheho” hikuva a yi endli leswaku vutomi byi va ni xikongomelo kumbe ku tisa ntsako lowu heleleke.
2:12-16. Vutlhari bya vuyerisa ku tlula vuhunguki hikuva byi nga pfuna ku lulamisa swiphiqo swin’wana. Hambiswiritano, malunghana ni rifu, vutlhari bya munhu a byi vuyerisi. Hambiloko munhu a kume ndhuma hikwalaho ka vutlhari byo tano, u hatla a rivariwa.
2:24; 3:12, 13, 22. Ku tsakela mihandzu ya ntirho wa hina a swi hoxanga.
2:26. Vutlhari bya Xikwembu, lebyi tisaka ntsako, byi nyikiwa ‘munhu lonene emahlweni ka Yehovha.’ A swi koteki ku va ni vutlhari byo tano loko u nga ri na vuxaka lebyinene na Xikwembu.
3:16, 17. Ku langutela vululami eka xin’wana ni xin’wana a swi twali. Ematshan’weni yo karhateka hi swilo leswi endlekaka emisaveni namuntlha, hi fanele hi yimela Yehovha leswaku a lulamisa timhaka.
4:4. Ku endla ntirho hilaha ku humelelaka swi tisa ku eneriseka. Hambiswiritano, ku tirha hi matimba leswaku hi ta tlula van’wana swi tswala moya wo phikizana, naswona swi vanga rivengo ni mavondzo. Ntirho wa hina lowu hi wu endlaka hi matimba eka vutirheli bya Vukreste wu fanele wu endliwa hi nsusumeto lowunene.
4:7-12. Ku va ni vuxaka ni vanhu van’wana i swa nkoka ku tlula ku va ni swilo leswi vonakaka naswona a hi fanelanga hi tshika vuxaka byo tano leswaku hi hlongorisa rifuwo.
4:13. Ku va ni xikhundlha ni ku kula hi malembe a hi kanyingi swi tisela munhu xichavo. Lava nga ni vutihlamuleri va fanele va endla swilo hi vutlhari.
4:15, 16. “N’wana wa vumbirhi”—mudyandzhaka wa hosi—eku sunguleni a nga ha va ni nseketelo wa ‘vanhu hinkwavo lava yimeke emahlweni ka yena,’ kambe ‘endzhaku a va tsaki ha yena.’ I ntiyiso leswaku hi ntolovelo, ku va ni ndhuma i swa xinkarhana.
5:2. Swikhongelo swa hina swi fanele swi anakanyisisiwa kahle ni ku kombisa xichavo eka Xikwembu, swi nga tati marito ntsena.
5:3-7. Ku khomeka hi swilo leswi vonakaka swi nga endla hi tshamela ku anakanya hi swilo swa vutianakanyi. Nakambe swi nga endla leswaku munhu a va ni nkelunkelu, a titsona vurhongo. Ku tata marito ku nga endla leswaku munhu a vonaka a ri xiphukuphuku eka van’wana, naswona swi nga vanga leswaku a hatlisela ku endla swihlambanyo emahlweni ka Xikwembu. Ku “chava Xikwembu xa ntiyiso” swi hi sivela ku endla swilo leswi.
6:1-9. Swi hi pfuna hi yini ku va ni rifuwo, ndhuma, vutomi byo leha ni ndyangu lowukulu loko swiyimo swi nga hi pfumeleli leswaku hi tiphina ha swona? Kutani “ku vona ka mahlo ka antswa,” kumbe swa antswa ku langutana ni vutomi bya ntiyiso, “ku ri ni ku famba-famba ka moya-xiviri [ku navela ka moya-xiviri],” ku nga ku hlongorisa ku enerisa ku navela loku swi nga kotekiki ku ku enerisa. Kutani ndlela leyinene yo hanya, i ku eneriseka hi “swakudya ni swifunengeto,” u ri karhi u tsakela swilo leswinene evuton’wini, u hlakulela vuxaka lebyinene na Yehovha.—1 Timotiya 6:8.
NDZAYO EKA LAVA TLHARIHEKE
Hi nga ri hlayisa njhani vito ra hina lerinene, kumbe ndhuma ya hina? Hi fanele hi va ni langutelo rihi hi vafumi ni vuhomboloki lebyi hi byi vonaka? Tanihi leswi vafi va nga tiviki nchumu, hi fanele hi byi hanya njhani vutomi bya hina sweswi? Xana vantshwa va nga wu tirhisa njhani nkarhi ni matimba ya vona hi vutlhari? Xitsundzuxo lexinene xa muhlengeleti malunghana ni mhaka leyi ni tin’wana xi tsariwe eka Eklesiasta, tindzima 7 ku ya ka 12.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
7:19—Xana vutlhari byi ni matimba hi ndlela yihi ku tlula “vavanuna va khume lava . . . lawulaka”? Loko yi tirhisiwa hi ndlela yo fanekisela eBibeleni, nomboro ya khume yi yimela ku hetiseka. Laha Solomoni a a vula leswaku vutlhari i bya nkoka swinene ku tlula nhlayo leyi heleleke ya tinhenha leti hlayisaka muti.
10:2—Swi vula yini leswaku mbilu ya munhu “yi le vokweni rakwe ra xinene” kumbe “yi le vokweni rakwe ra ximatsi”? Tanihi leswi voko ra xinene hakanyingi ri kombisaka xiyimo xa ku amukeleka, ku va mbilu ya munhu yi ri evokweni ra xinene swi vula leswaku mbilu yakwe yi n’wi susumetela ku endla leswinene. Hambiswiritano, loko mbilu yakwe yi n’wi susumetela ku endla swilo leswi hoxeke, ku vuriwa leswaku yi le ka voko ra ximatsi.
10:15—Xana “ntirho wa matimba wa swihunguki wu swi heta matimba” hi ndlela yihi? Loko munhu a nga hlutekanga emiehleketweni, ntirho wakwe wa matimba a wu vi na mihandzu. A nga eneriseki ha wona. Ku phikelela ka yena entirhweni wo tano swi n’wi endla a heleriwa hi matimba.
11:7, 8—Yi vula yini nhlamuselo leyi nge: “Ku vonakala na kona i kunene, naswona i swinene leswaku mahlo ma vona dyambu.” Ku vonakala ni dyambu swi tsakeriwa hi lava hanyaka. Laha Solomoni a a vula leswaku i swinene ku hanya naswona hi fanele hi “tsaka,” masiku ya munyama kumbe ya vudyuhari ma nga si hi tekela matimba.
11:10—Hikwalaho ka yini “vuntshwa ni nkarhi lowu u hanyeke kahle ha wona evuton’wini” swi ri vuhava? Loko swi nga tirhisiwi kahle i vuhava hikuva masiku ya vuntshwa ma nyamalala hi ku hatlisa.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
7:6. Ku hleka hi nkarhi lowu nga fanelangiki swa siringa swi tlhela swi nga pfuni nchumu ku fana ni mpfumawulo wa mitwa loko yi pfurha ehansi ka mbita. Hi fanele hi swi papalata.
7:21, 22. A hi fanelanga hi khathala ngopfu hi leswi van’wana va swi vulaka hi hina.
8:2, 3; 10:4. Loko hi soriwa kumbe hi lulamisiwa hi ndhuna kumbe hi muthori entirhweni, i vutlhari ku rhurisa mbilu. Sweswo swa antswa ku ri ni ku ‘hatlisela ku suka emahlweni ka yena,’ ku nga ku hatlisela ku tshika ntirho.
8:8; 9:5-10, 12. Vutomi bya hina byi nga hela hi xitshuketa ku fana ni loko nhlampfi yi phasiwa hi rikoka kumbe loko swinyanyana swi phasiwa hi xirimbana. Tlhandlakambirhi, a nga kona loyi a nga khomaka matimba ya vutomi leswaku a nga fi, naswona a nga kona loyi a nga balekelaka rifu. Hikwalaho, a hi fanelanga hi tlanga hi nkarhi wa hina. Yehovha u lava leswaku hi languta vutomi bya hina byi ri bya nkoka hi tlhela hi byi tsakela hi ndlela leyinene. Leswaku hi endla tano, hi fanele hi rhangisa ntirho wa Yehovha evuton’wini bya hina.
8:16, 17. Swilo leswi Xikwembu xi swi endleke ni leswi xi swi pfumeleleke leswaku swi humelela eka vanhu a swi hlayeki, hambi hi titsona ni vurhongo hi ringeta ku swi lavisisa, a hi nge swi twisisi hi xitalo. Loko hi karhateka ngopfu hi swilo swo biha hi ta lahlekeriwa hi ntsako evuton’wini.
9:16-18. Vutlhari byi fanele byi tlangeriwa hambiloko vo tala va nga byi tlangeli. Marito yo rhula ya munhu wo tlhariha ma antswa ku ri ni ku hokoloka ka xiphukuphuku.
10:1. Hi fanele hi va ni vukheta hi marito ni swiendlo swa hina. Ku endla nchumu wun’we ntsena wa vuhunguki, ku fana ni ku tlatlarhuka, ku tirhisa swakunwa swa xihoko hi ndlela yo biha, kumbe ku tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu, swi ta va swi ringene ku onha ndhuma leyinene ya munhu la xiximekaka.
10:5-11. Munhu la nga riki na vuswikoti kambe a ri ni xikhundlha xa le henhla a nga fanelanga a naveriwa. Ku tsandzeka ku endla ntirho hi ndlela leyinene hambiloko wu nga nyawuli swi nga endla leswaku ku va ni vuyelo byo biha. Ematshan’weni ya sweswo, ku hlakulela vuswikoti byo “tirhisa vutlhari hi mukhuva lowu humelelaka” swi nga va mpfuno. I swa nkoka swinene leswaku hi va ni vutshila entirhweni wa ku chumayela timhaka ta Mfumo ni ku endla vadyondzisiwa!
11:1, 2. Hi fanele hi titoloveta ku nyika van’wana. Sweswo swi kondletela moya wa ku hanana.—Luka 6:38.
11:3-6. Tinxangu ta vutomi a ti fanelanga ti hi kayakayisa.
11:9; 12:1-7. Vantshwa va ta tihlamulela eka Yehovha. Hikokwalaho, va fanele va tirhisa nkarhi wa vona ni matimba ya vona eka ntirho wa Xikwembu, vudyuhari byi nga si va tekela matimba ya vona.
“MARITO YA LAVO TLHARIHA” MA HI KONGOMISA
Hi fanele hi ma teka njhani “marito lama tsakisaka” lawa muhlengeleti a nga ma kuma ivi a ma tsala? Ku hambana ni “tibuku to tala” ta vutlhari bya munhu, “marito ya lavo tlhariha ma fana ni tinsungunu ta havi, ni lava va nghenaka hi nhloko eku hlengeleteni ka marito va fana ni swipikiri leswi gongondzeriweke; va nyiketiwe va huma eka murisi un’we.” (Eklesiasta 12:10-12) Marito ya vutlhari lama humaka eka “murisi un’we,” Yehovha, ma hi tiyisa evuton’wini bya hina.
Ku tirhisa ndzayo ya vutlhari leyi hi yi kumaka eka buku ya Eklesiasta swi ta hi pfuna leswaku hi hanya vutomi lebyi nga ni xikongomelo ni lebyi tsakisaka. Tlhandlakambirhi, ha tiyisekisiwa: “Swi ta va fambela kahle lava chavaka Xikwembu xa ntiyiso.” Kutani a hi ringeteni hi matimba ku “chava Xikwembu xa ntiyiso [hi] hlayisa swileriso swa xona.”—Eklesiasta 8:12; 12:13.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Wun’wana wa mintirho ya Xikwembu yo saseka wu ta hetiseka hi nkarhi wa kona
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Tinyiko ta Xikwembu ti katsa swakudya, swakunwa ni ku vona leswinene eka ntirho hinkwawo lowu hi tikarhateleke wona