Azọ́n Yẹwhehodidọ Tọn to Zimbabwe

Yinkọ otò Aflika tọn ehe zẹẹmẹdo “Lẹdo Zannu tọn.” Otò ehe diyin na osin he nọ kọ̀n sọn osó ji Victoria tọn po kanlin gbémẹ tọn voovo lẹ po. Ṣogan anazọ́n hohowhenu tọn he klo hugan to hùwaji Sahara tọn lẹ tin to e mẹ. Aigba osé tọn he fọ́npó gbọ̀n ṣẹnṣẹn etọn. Ninọmẹ aimẹ tọn dagbe he tin to lẹdo yiaga ehe mẹ wleawuna aigba dojó he gọ́ na ogbé amamúnọ lẹ. Nudi gbẹtọ livi 12 wẹ nọ nọ̀ otò Zimbabwe tọn mẹ.

NAEGBỌN otò lọ do yin yiylọdọ Lẹdo Zannu tọn? To 1867, Adam Renders he yin gbéyantọ podọ dodinnanutọ de mọ ohọ̀ he yin gbigbá po zannu dahodaho lẹ po to lẹdo he hugan hectare 720 de mẹ. E to gbejizọnlin zìn gbọ̀n aigba Aflika tọn lẹ ji, fie ohọ̀ lẹ nọ saba yin gbigbá po okọ́-vẹẹ, atin, po họta ogbé tọn lẹ po te. Enẹgodo e wá tọ́n jẹ gbakija tòdaho gbó de tọn lẹ ji, fie nọ yin yiylọdọ Zimbabwe Daho lọ todin.

Gbakija ehelẹ tin to hùwaji lẹdo he yin yinyọnẹn taidi Masvingo todin tọn mẹ. Delẹ to adó lọ lẹ mẹ yin zannu sinsinyẹn he yiaga hugan mẹtlu 9 bo yin titò do yedelẹ ji poun kakati nado yin dido po sẹ́mẹ́ti po. Ohọ̀ loboto ayidego tọn de tin to gbakija lọ lẹ mẹ he yiaga na mẹtlu 11 bọ odò etọn gblo na mẹtlu 6. Lẹndai tangan ohọ̀ ehe tọn ma yin yinyọnẹn kakajẹ egbehe. Gbakija lọ lẹ ko tin sọn owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ W.M., ṣigba kunnudenu dohia dọ gbẹtọ lẹ ko nọ̀ finẹ owhe kanweko lẹ jẹnukọnna ojlẹ enẹ.

To 1980, otò lọ he yin yinyọnẹn taidi Rhodésie mọ mẹdekannujẹ yí sọn Grande-Bretagne si bọ yinkọ etọn yin didiọ do Zimbabwe.  Akọ̀ titengbe awe wẹ tin to otò lọ mẹ—Chona lẹ, he yin akọ̀ he sù hugan po Ndebele lẹ po. Tòmẹnu lọ lẹ jọmẹ, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko nọ saba doayi e go to azọ́n yẹwhehodidọ yetọn sọn whédegbè jẹ whédegbè tọn mẹ do. To whedelẹnu, whẹpo do yọ́n jonọ he to họ̀nhúhú ewọ ko nọ yin oylọ basina to afọdopolọji dọ “Jaale biọ họmẹ” bo “Sinai.” Suhugan Zimbabwe-nu lẹ tọn tindo sisi he siso na Biblu bo nọ saba tẹkudeji dọ ovi yetọn lẹ dona sinai bo dotoai to hodọdopọ sinai do Biblu ji lẹ whenu.

Owẹ̀n Homẹmimiọn He Jlọmẹdote Tọn de Lilá

“SIDA” po “akúdido” po nọ saba yin nùdego to linlinnamẹnu lẹ mẹ eyin yè to hodọdo Zimbabwe ji. Azọ̀n SIDA tọn he gbayipe ko yinuwa sinsinyẹn do mẹhe nọ nọ̀ lẹdo Aflika tọn he tin to hùwaji Sahara tọn po akuẹzinzan yetọn po ji. Gbẹtọ lẹ nọ saba yin ginglọndo dotowhé tofi na azọ̀n SIDA tọn wutu. Azọ̀n lọ ko hẹn gbakija wá gbẹzan whẹndo mẹsusu tọn mẹ.

Nado gọalọna gbẹtọ lẹ to Zimbabwe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ hẹn alọnu ján bo to lilá dọ aliho gbẹninọ tọn he yin anadena gbọn nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn he tin to Biblu mẹ lẹ dali wẹ yọnhugan. Di dohia, Ohó Jiwheyẹwhe tọn dohia dọ mẹhe wlealọ lẹ kẹdẹ wẹ dona duvivi kọndopọ zanhẹmẹ tọn, dọ Jiwheyẹwhe ma kẹalọyi zanhẹmẹ to vijinu dopolọnọ lẹ ṣẹnṣẹn, podọ dọ osẹ́n Jehovah tọn jẹagọdo ohùndido po amasin adínọ lẹ yiyizan nado deayidai po. (Owalọ lẹ 15:28, 29; Lomunu lẹ 1:24-27; 1 Kọlintinu lẹ 7:2-5; 2 Kọlintinu lẹ 7:1) Kunnudetọ lẹ sọ to owẹ̀n todido he sọgan yin jidedego tọn de lá, bo to nùzindeji dọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na de azọ̀n lẹpo sẹ̀ to madẹnmẹ.—Isaia 33:24.

Awuwiwlena Alọgọ Kọgbọ Tọn

Akúdido ko hẹn nugbajẹmẹji wá Zimbabwe ji to owhe ao he wayi lẹ gblamẹ. Huvẹ po whèdomẹ osin tọn po ko hù gbekanlin lẹ. Oyìn fọtọ́n kanweko susu wẹ ko kú. Miyọ́n ko dù zungbo susu. Ovi flinflin po mẹhomẹ susu po wẹ ko kú na yé ma mọ núdùdù hunsindagbe tọn wutu. Osin Tọ̀sisa huhlọnnọ Zambèze tọn lọsu tlẹ hú pò sọmọ bo yinuwado azọ́nwiwa zomọ daho he nọ na lẹtliki tọn ji.

Nado pehẹ nugbajẹmẹji ehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wleawuna wedegbẹ́ kọgbọ tọn ṣinatọ̀n do ofi voovo lẹ to otò lọ mẹ. Nugopọntọ tomẹyitọ lẹ dla agun lẹ pọ́n nado yọ́n nuhudo tangan yetọn lẹ. Nudọnamẹ lọ nọ yin didohlan wedegbẹ́ kọgbọ tọn he jẹ lọ. Nugopọntọ tomẹyitọ de na linlin dọmọ: “To owhe atọ́n he wayi lẹ gblamẹ, mí ko má hugan gbado tọnu fọtọ́n, whèvi húhú tọnu ao, po ayìví tọnu ao po. Mẹmẹsunnu mítọn lẹ wleawuna núdùdù he nọ yin yiylọdọ mufushwa tọnu awe. Mí sọ má avọ̀ he yin nina lẹ susugege gọna akuẹ he jẹ.” Nugopọntọ tomẹyitọ devo doayi e go dọmọ: “Eyin yẹn lẹnnupọndo nuhahun he mí pehẹ whẹpo do mọ alọkẹyi gandudu Zimbabwe po Afrique du Sud po tọn nado bẹ agbàn ehelẹ biọ tòmẹ podọ whèdomẹ amì he dona yin yiyizan nado bẹ agbàn kọgbọ tọn he yin nuhudo egblemaku tọn ehe ji, tadona dopo akàn he kọ̀n yẹn sọgan wá wẹ yindọ kọdetọn dagbe he mí tindo yin kunnudenu jidenamẹ Jesu tọn yinukọn dogọ dọ Otọ́ olọnmẹ tọn mítọn yọnẹn dọ mí ma sọgan nọma tindo onú helẹ pó gba.”—Matiu 6:32.

 Nawẹ nugopọntọ tomẹyitọ lẹ lọsu nọ doakọnna ninọmẹ ehelẹ dile yé to azọ́nwa to lẹdo he akú do te lẹ mẹ gbọn? Delẹ to yé mẹ nọ hẹn núdùdù he yewlẹ po whẹndo he mẹ yé na jẹ do po na dù. Dopo to yé mẹ na linlin dọ mẹmẹyọnnu Klistiani delẹ to nulẹnpọn vlavo eyin yé na doalọtena yẹwhehodidọ to azán lọ gbè nado sọgan kọnawudopọ hẹ mẹhe tò bo to nukundo alọgọ kọgbọ gandudu tọn lẹ. Yé magbe nado dejido Jehovah go gbọn nukọnzinzindo to yẹwhehodidọ mẹ dali bo pọ́n lehe onú lẹ na yì do. Alọgọ kọgbọ tọn depope ma wá sọn gandudu dè to azán lọ ji gba.

Opli Klistiani tọn de yin titobasina do wunkẹngbe, podọ mẹmẹyọnnu ehelẹ sọ dona basi nudide. Be yé na yì opli lọ kavi yé na yì nọtepọn alọgọ kọgbọ tọn he ja? Gbọn nujọnu lẹ zizedo otẹn tintan mẹ dali, yé yì opli to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ. (Matiu 6:33) Dile yé to ohàn godo tọn ji, yé sè ogbè ohún he ja de tọn. Etẹ nkọ, alọgọ kọgbọ tọn wá gbọn mẹmẹsunnu yetọn he tin to wedegbẹ́ kọgbọ tọn mẹ lẹ dali! E vẹawu nado jlẹ ayajẹ po pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn Kunnudetọ nugbonọ he wá opli enẹ lẹ tọn po.

Owanyi Nọ Jlọmẹdote

Homẹdagbe didohia mẹhe tin to gbonu agun Klistiani tọn mẹ lẹ ko hùn dotẹnmẹ dagbe lẹ dote nado dekunnu. To lẹdo Masvingo tọn mẹ, nugopọntọ tomẹyitọ de po Kunnudetọ lẹdo lọ tọn delẹ po to wẹndagbe lá. E mọ viyọnnu he mlọnai do alitó de. Kunnudetọ lọ lẹ mọ dọ e ma nọna ẹn sọmọ bọ e ma sọgan dọho ganji podọ ogbè etọn to sisọsisọ. Viyọnnu lọ nọ yin Hamunyari, he to Chona-gbè mẹ zẹẹmẹdo “Be Winyan Ma Hù We?” Mẹmẹsunnu lọ lẹ mọ dọ hagbẹ ṣọṣi etọn tọn he jei osó ji nado yì basi sinsẹ̀n lẹ ko jo e do. Kunnudetọ lọ lẹ gọalọna viyọnnu lọ po owanyi po bo plan ẹn yì gbétatò he tin to yakẹ de.

Mẹdelẹ tin to gbétatò lọ mẹ he yọ́n Hamunyari, enẹwutu yé basi oylọna hẹnnumẹ etọn lẹ nado wá plan ẹn. Gbétanu lọ lẹ doayi nuyiwa Kunnudetọ lọ lẹ tọn go bo dọmọ: “Sinsẹ̀n nugbo lọ die. Owanyi ehe nkọ wẹ Klistiani lẹ dona dohia.” (Johanu 13:35) Whẹpo mẹmẹsunnu lọ lẹ nado yì, yé jo alọnuwe pẹvi lọ Be Hiẹ Jlo Na Yọ́n Nususu Dogọ do Biblu Ji Ya? a do na Hamunyari.

To osẹ he bọdego mẹ, nugopọntọ tomẹyitọ lọ dla agun he tin to lẹdo he mẹ Hamunyari nọ nọ̀ pọ́n. E jlo na yọnẹn eyin viyọnnu lọ lẹkọwa whé ganji. Hagbẹ whẹndo Hamunyari tọn lẹpo hùnhomẹ nado mọ ewọ po mẹmẹsunnu lẹdo lọ tọn lẹ po. Mẹjitọ etọn lẹ dọmọ: “Mìwlẹ wẹ to sinsẹ̀n nugbo lọ basi. Mì whlẹn ogbẹ̀ viyọnnu mítọn tọn he yin jijodo kúdonu to aliji.” Whẹpo Kunnudetọ lọ lẹ do wá, yé ko kanse hagbẹ ṣọṣi viyọnnu yetọn tọn lẹ dọmọ: “Be winyan ma hù mì nado jo e do kúdonu?” Kunnudetọ lọ lẹ bẹ hodọdopọ sinai do Biblu ji de jẹeji bo jo owe lẹ do na whẹndo Hamunyari tọn he biọ to mẹmẹsunnu lọ lẹ si nado lẹkọwa bo plọn Biblu hẹ yé. Hagbẹ whẹndo lọ tọn delẹ he jẹagọdo Kunnudetọ lẹ dai diọ pọndohlan yetọn. Dopo to yé mẹ, he yin asu mẹdaho Hamunyari tọn yin sinsẹ̀ngán ṣọṣi de tọn to lẹdo lọ mẹ. E yigbe nado plọn Biblu.

Ohọ̀ Sinsẹ̀n-Bibasi Tọn lẹ Gbigbá

Ohó milomilo-kàntọ hohowhenu tọn de wlan to gbọdo glọ dọmọ: “Jiwheyẹwhe E, . . . nugbla towe to hùhù ayiha ṣie, . . . to aigba húhú ji, podọ to aigba nudikọna ji, fie osin ma tin te.” (Psalm 63:1) Lehe ehe ko yin nugbo to  whẹho mẹsusu tọn mẹ to Zimbabwe do sọ! To agbasa-liho, yé to akọ́ndona akúdido, ṣigba to gbigbọ-liho, nugbla Jiwheyẹwhe tọn po dagbewà etọn po tọn to yé hù. Kọdetọn lizọnyizọn Klistiani tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn do ehe hia. To whenuena Zimbabwe mọ mẹdekannujẹ yí to 1980, nudi Kunnudetọ 10 000 wẹ to devizọnwa to agun 476 mẹ. Todin, to nudi owhe 27 godo, sọha Kunnudetọ zohunhunnọ lẹ tọn ko jideji whlaatọ̀n bọ sọha agun lẹ tọn ko dibla jideji whlaawe.

Vude to agun ehelẹ mẹ wẹ tindo nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn titi. To janvier 2001, to agun hugan 800 he tin to Zimbabwe lẹ mẹ, 98 poun wẹ tindo ohọ̀ sinsẹ̀n-bibasi tọn—yèdọ Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de—fie yé nọ pli do. Susu to agun lọ lẹ mẹ nọ basi opli yetọn lẹ to atin-sá kavi to okí-họ̀ lẹ mẹ.

Nunina alọtútlú tọn po azọ́n sinsinyẹn mẹdezejo tọn po gbọn mẹmẹsunnu Klistiani tọn yetọn lẹ gblamẹ lẹdo aihọn pé hẹn ẹn yọnbasi na Kunnudetọ lẹ to Zimbabwe nado bẹ tito-to-whinnu de jẹeji he hẹn agun susu dogọ penugo nado tindo Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yẹyinọ he tin to jlẹkaji lẹ. Kunnudetọ tògodo tọn susu he yọ́n azọ́n họgbigbá tọn lẹ basi tito dagbe nado wá Zimbabwe bo wazọ́n hẹ mẹdezejotọ otò lọ tọn lẹ. Dopo to Kunnudetọ otò lọ tọn lẹ mẹ wlan dọmọ: “Mí yí ahundopo do dọnudo mẹmẹsunnu gọna mẹmẹyọnnu he wá sọn otò susu mẹ lẹpo bo gọalọna mí to Zimbabwe nado gbá Plitẹnhọ Ahọluduta tọn whanpẹnọ lẹ. Podọ mí dọnudo mì mẹhe pò lẹpo na nunina mìtọn lẹ he mì basi hlan Akuẹ-bẹpli Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ he hẹn azọ́n ehe yọnbasi.”

To whèzẹtẹn-waji otò lọ tọn, mẹmẹsunnu lẹ nọ pli to atin-gbó (baobab) de sá na owhe 50. To whenuena e yin didọ na mẹho Klistiani lẹ dọ ohọ̀ dagbe he mẹ yé na nọ pli do na sinsẹ̀n-bibasi na yin gbigbá, e whè gbau dasin wayi do dopo to yé mẹ. To agun he tin to yakẹ de mẹ, mẹho agun tọn owhe 91 mẹvi de dọmọ: “Yẹn ko to dẹ̀ho hlan Jehovah na owhe susu na onú he taidi ehe nido jọ!”

Nususu yin didọ gando aliho he mẹ ohọ̀ whanpẹnọ ehelẹ yin gbigbá to niyaniya mẹ te go. Ayidonugotọ de dọmọ: “Mìwlẹ to họ̀gbá to okle, podọ Jiwheyẹwhe dona ko to nudopolọ wà to zánmẹ!” Pọninọ po ayajẹ azọ́nwatọ lẹ tọn po sọ yin ayidego ga. Todin, hugan Plitẹnhọ Ahọluduta tọn 350 wẹ ko yin tadona to otò lọ mẹ. Ehe hẹn ẹn yọnbasi na agun 534 nado nọ pli to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn dagbe he yin gbigbá po bliki po lẹ mẹ.

Azọ́n titengbe họgbigbá tọn to gbigbọ-liho gbẹ́ to nukọnzindo to Zimbabwe. Dile mí lẹnnupọndo nuhe ko yin wiwadotana lẹ ji, mí yin whinwhàn nado pà Jehovah, mẹhe hẹn nuwadotana mọnkọtọn lẹ yọnbasi. Mọwẹ, “adavo OKLUNỌ do ohọ̀ lọ, yé he to dido e lẹ to tuklajẹ yaya.”—Psalm 127:1.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide otò tọn to weda 9]

(Nado mọ yẹdide lọ ganji, pọ́n zinjẹgbonu lọ mẹ)

ZIMBABWE

HARARE

Masvingo

Zimbabwe Daho

[Yẹdide to weda 9]

Ohọ̀ loboto

[Yẹdide to weda 12]

Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ, Agun Concession tọn

Hagbẹ Agun Lyndale tọn lẹ to gbonu Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yọyọ yetọn tọn

[Asisa Yẹdide tọn to weda 9]

Ruins with steps: ©Chris van der Merwe/AAI Fotostock/age fotostock; tower inset: ©Ingrid van den Berg/AAI Fotostock/age fotostock