A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Thil Duangtu Awm Lovin Pianze Nei Thil A Awm Thei Em?

Thil Duangtu Awm Lovin Pianze Nei Thil A Awm Thei Em?

Thil Duangtu Awm Lovin Pianze Nei Thil A Awm Thei Em?

CHARLES Darwin-a’n chanchhâwnna hi nunna nei thil chi hrang hrangte lo pian chhuah chhan nia a sawina pawh chu kum 150 lai a tling ṭêp tawh a. Amaherawhchu, chanchhâwnna ngaih dân leh chu ngaih dân tûn laia an siam danglam deuhte chuan tûn hnai mai khân thil nungte pianzia mak ropui takte hian chutiang tûr rênga duan a nihzia a târ lang tih ringtute beihna chu a tâwk a ni. Scientist hmingthang tam takte ngei pawhin leia kan hmuh thil nung chi hrang hrangte hi chanchhâwnna avânga lo awm mai a ni tih chu an pawm lo.

Chûng scientist-te zînga ṭhenkhat chuan thil siam pianziate duan a nihzia chu biology, mathematics, leh pianpui finna te hian a nemnghet tlat a ni tiin, thil nung chi hrang hrang tam tak a awm chhan dang, ruahmanna fing tia an hriat chu an sawi chhuak a. Anni chuan school-a science zirlai-ah he ngaih dân hi telh an tum a ni. Chanchhâwnna chungchânga inhnialna nasa tak chu United States-ah a thleng ber a; mahse, chutiang inhnialna chu England, Netherland, Pakistan, Serbia, leh Turkey ramah te pawh a thleng bawk a ni.

Hmaihna Mak Tak Chu

Amaherawhchu, ruahmanna fing tih ngaih dân humhim tuma fîmkhur taka an thu phuah chhuahahte hian thil hmaih langsâr tak a awm fo ṭhîn. Chu chu a duangtu chungchâng a tel lo hi a ni. Thil duangtu awm lovin pianze nei thil a awm theih i ring em? Ruahmanna fing tih ngaih dân ṭantute chuan “thil duangtu chu tunge a nih emaw, eng nge a nih emaw sawi chianna an nei lo” tih The New York Times Magazine chuan a sawi. Ziaktu Claudia Wallis-i chuan ruahmanna fing tih ngaih dân ṭantute chu “an sawihonaah Pathian telh lo tûrin an fîmkhur a ni” a ti. Tin, Newsweek magazine chuan “ruahmanna fing tih ngaih dân chuan thil duangtu a awm tih leh a nihna chungchâng engmah a sawi lo,” a ti bawk.

Mahse, thil duangtu chungchâng zawhna chu pumpelh theih a ni lo tih i hre thei a ni. Thil duangtu a awm tih leh a nihna chungchâng thup emaw, ngaihtuah tel a nih loh emaw chuan, engtin nge lei leh vân leh nunna nei thil siamte pianzia sawifiahna chu a famkim theih ang?

Engemaw chenah, thil duangtu a awm a ni tih pawm leh pawm loh chungchânga inhnialna chu, hêng zawhnaahte hian a innghat a ni: Thil duangtu thiltithei chungchuang a awm tih pawmna chuan science lam leh finna lama hmasâwnna tûr a dâl ang em? Hrilhfiahna rin tlâk a awm loh hunah chauh em ni, thil duangtu fing tak a awm tih chu kan pawm ang? Thil siam pianziate aṭang hian thil duangtu a awm a ni tia thu tâwp siam chu a finthlâk em?, tihahte hian. A dawta thuziak chuan hêngte leh a kaihhnawih zawhna dangte chu a rawn sawi ang. (w07 8/15)

[Phêk 3-naa milemte]

Charles Darwin-a chuan chanchhâwnna hi nunna nei thil chi hrang hrangte lo pian chhuahna niin a ring

[Milem Hawhtîrtu]

Darwin-a: From a photograph by Mrs. J. M. Cameron/U.S. National Archives photo