Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Le “Kipwanino kya Kala” Kikidi na Mvubu?

Le “Kipwanino kya Kala” Kikidi na Mvubu?

Le “Kipwanino kya Kala” Kikidi na Mvubu?

MWIFUNDI umo wa bipangwa wa mu France wālupwile mu 1786 dibuku dimo dinena’mba: Traité d’anatomie et de physiologie (Kwisambila pa Mwikadilo ne Mwingidilo wa Ngitu ya Muntu ne ya Munamuna). Dyāmwenwe bu dibuku dya binebine dilombola mwingidilo wa tujilojilo twa ngitu mu kine kitatyi’kya, dyalelo kedisakane ne dipotolojibwanga ku madolala tununu 27 ne musubu! Inoko, i babela batyetye kete bakokeja kukulupila muñanga upasulañana na kulonga bukimbi bwa kiñanga mu dibuku dyapwa kulāla myaka tutwa na tutwa. Mvubu ya myanda idi’mo ne mulembelo wadyo kebikibwanyapo kukwasha muntu ubela dyalelo.

Bantu bavule ye mobamwenanga ne kyokya kitwa bu Kipwanino kya Kala. Basangelanga mānga ya Bene Isalela ne mulembelo muneñene udi’mo. Inoko batatananga amba ke byendele’mopo kulonda buludiki bwāletelwe pano kepadi myaka 2 400 ne kupita. Buyuki mu bya busendwe, busunga, nansha ke būmi bwa kisaka bwine i bwishile na bobwa bwādi’ko pālembelwe Bible. Philip Yancey wādi mulembi wa dibuku Christianity Today (Bwine Kidishitu Dyalelo), i musoneke mu dibuku The Bible Jesus Read (Bible Wātangilwe na Yesu) amba: “Kekidipo na buluji, ne ponso pokidi na buluji, kifityijanga bantu ba ino myaka mutyima. Ino nsambu ne mikwabo’po yo yalengeja Kipwanino kya Kala, kidi na bukata bwa bipindi bisatu pa biná mu Bible, kileke kutangwa.” Uno mulangilo ke mwenipo.

Myaka isenselela ku 50 tamba Yoano ufwa, kubwipi kwa mwaka wa 100 K.K., nsongwalume umo mpeta witwa bu Marcion wānene ku meso a bantu bonso amba Bene Kidishitu bafwaninwe kwela Kipwanino kya Kala. Kadi Robin Lane Fox, mulembi wa mānga Mwine Angeletele, unena’mba, Marcion wānene na lupata amba: “‘Leza’ wa mu Kipwanino kya Kala wādi ‘Musenji wa mu meso fututu’ wādi witabila bantapañani ne batumbula pamo bwa Davida Mulopwe wa Isalela. Ino Kidishitu aye, wēsokwele bu Leza mukatampe mupya kadi mwishile.” Fox ulemba’mba ino nkulupilo “yāityilwe bu ya ‘Kine Marcion’ kadi yāendelele kukoka bantu, nakampata boba banena Kine Shidea kya Kutunduka, kupityidila ba mu myaka katwa ka buná.” Bantu bamo bakilamete ku ino milangwe. Philip Yancey usoneka byalupukile’ko kintu kya myaka 1 600 pa kupita’po amba “buyuki bwa myanda ya mu Kipwanino kya Kala bwendanga bujimina bukidibukidi mu Bene Kidishitu ne kadi kebusa kujimankana mu bantu ba dyalelo.”

Lelo Kipwanino kya Kala i kipingakanibwe? Le i muswelo’ka otukokeja kukwatañanya “Yehova wa bibumbo” mu Kipwanino kya Kala na “Leza wa lusa, ne ndoe” mu Kipwanino Kipya? (Isaya 13:13; 2 Kodinda 13:11) Lelo ubwanya kumwena mu Kipwanino kya Kala dyalelo?