Skip to content

Skip to table of contents

“Nkukwiiya Kwesu Nkwaakalembelwa”

“Nkukwiiya Kwesu Nkwaakalembelwa”

“Nkukwiiya Kwesu Nkwaakalembelwa”

“KULEMBA mabbuku manji takumani.” (Mukambausi 12:12) Milwi-milwi yamakani aasimbidwe sunu itondezya kuti majwi aayo ngamasimpe mbubwenya mbwaakabede ciindi naakalembwa. Mbokuli boobo, ino mbuti sikubala mupampu mbwakonzya kusala nzyeelede kubala?

Nobalanga-langa bbuku ndyobayanda kubala, bunji bwabasikubala bayanda kuziba makani aajatikizya sikwaanza bbuku. Basikumwaya balakonzya kubikka kancali katondezya nkwaakazwida sikulemba, lwiiyo lwakwe alimwi amulongo wamabbuku ngaakalemba. Kuziba sikulemba nkaambo kapati, mbuli mbotukonzya kubona kuti bamakaintu ibakali kwaanza mabbuku mumyaanda yamyaka mitaanzi bakali kubelesya zina lyacisankwa kutegwa ibakali kuyooba basikubala batakaboni kuti bbuku ndyabuyo akaambo kakuti mmwanakazi wakalilemba.

Cuusisya ncakuti bamwi basyoma kuti Leza waambwa mu Magwalo aa Cihebrayo ngusilunya iwakali kujaya basinkondonyina cakuteengelela mbuli mbokwaambwa kale mucibalo camana. * Atulange-lange ncaatwaambila Magwalo aa Cihebrayo a Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki kujatikizya Sikwaanza Bbaibbele.

Bube bwa Sikwaanza Bbaibbele

Kweelana abwaamba Magwalo aa Cihebrayo, Leza wakaambila bana Israyeli kuti: “Ndime Jehova, nsisanduki pe.” (Malaki 3:6) Nikwakainda myaka iitandila ku 500, mulembi wa Bbaibbele Jakobo wakalemba kujatikizya Leza kuti ngu Leza: “Uutasanduki, uutajisi acenzule cakusanduka.” (Jakobo 1:17) Ikuti kakuli boobo, ino nkaambo nzi bamwi ncobayeeya kuti Leza waambwa mu Magwalo aa Cihebrayo uliindene a Leza waambwa mu Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki?

Bwiinguzi mbwakuti zibeela zya Bbaibbele ziindene-indene ziyubununa mbazu zinji zyabube bwa Leza. Mubbuku lya Matalikilo lyalo, waambwa kuti “wakapenga mumoyo wakwe,” akuti “muvubi wajulu anyika,” alimwi akuti “oyo uubeteka nyika yoonse.” (Matalikilo 6:6; 14:22; 18:25) Sena ngu Leza omwe waambwa mubupanduluzi boonse oobu bwiindene-indene? Mbokubede.

Mucikozyanyo: Mubetesi wamucilawo ulakonzya kuzibwa abaabo mbaakabeteka kale kuti mmuntu uutazungaani mukubeteka batyola mulawo. Kulubazu lumwi, balo bana bakwe inga kabamuzi kuti mmuzyali siluyando alimwi sibuuya. Balongwe bakwe balakonzya kumubona kuba muntu uusikilika alimwi uuseka-seka. Muntu omwe ulakonzya kwaambwa kuti mmubetesi, mmuzyali akuti mmulongwe. Nkuti buyo bube bwakwe bumwi abumwi bulakonzya kulibonya kapati mubukkale bwiindene-indene.

Mbubwenya buyo, Magwalo aa Cihebrayo aamba kuti Jehova ngu “Leza siluzyalo asibuuya uutafwambi kukalala, uuzwide luse alusyomo.” Pele, alimwi twaambilwa kuti ‘pele takooyooleka kusubula bataluleme.’ (Kulonga 34:6, 7) Eezyo mbazu zyobilo zyabube bwa Leza zitondezya ncolipandulula izina lyakwe. Izina lyakuti “Jehova” lyaamba kuti “Uupa Kuti Kube.” Nkokuti, Leza ulakonzya kuba kufwumbwa ceeco ciyandika kutegwa azuzikizye nzyasyomezya. (Kulonga 3:13-15) Pele ngu Leza omwe buyo. Jesu wakaamba kuti: “Jehova ngu-Leza wesu, Jehova ngumwi.”—Marko 12:29.

Sena Magwalo aa Cihebrayo Akanjililwa Busena?

Mazubaano bunji bwaziindi mabbuku aakwiiya anjililwa busena nokujanika buvwuntauzi bupya nanka mizeezo yabantu noicinca. Sena Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki aalo mbwaakanjila mubusena bwa Magwalo aa Cihebrayo? Peepe.

Jesu naakayanda kuti malembe aamulimo wakwe anzyobakalemba basikwiiya bakwe zinjile mubusena bwa Magwalo aa Cihebrayo, naakaamba oobo caantangalala. Pele kakusyeede ciindi cisyoonto kuti Jesu aunke kujulu, cibalo cakalembwa a Luka caamba kuti: “Elyo kuzwida kuli-Musa akubasinsimi boonse [ibali mu Magwalo aa Cihebrayo], wakabapandulwida [basikwiiya bakwe bobilo] makani aamu-Magwalo oonse aamwaamba lwakwe mwini.” Nokwakainda kaindi, Jesu wakalibonya kubaapostolo bakwe basyomeka akubantu bamwi. Cibalo cilazumanana kwaamba kuti: “Eelyo wakabaambila kuti, ‘Nendakacili anywebo ngaaya majwi ngendakamwaambila aakuti, Makani oonse aakali kwaamba ndime, aakalembedwe mumulao wa-Musa amubasinsimi amuntembauzyo, aleelede kuzyulila.’” (Luka 24:27, 44) Ikuti naa Magwalo aa Cihebrayo taakajisi mulimo, Jesu natakaabelesya mumulimo wakwe waanyika.

Noyakatalikwa mbungano ya Bunakristo, basikutobela Jesu bakazumanana kubelesya Magwalo aa Cihebrayo ikutondezya businsimi bwakali kulangilwa kuzuzikizigwa, njiisyo zigwasya zizwa mu Mulawo wa Musa amakani aababelesi ba Leza bansiku ibakapa zikozyanyo zibotu zikulwaizya Banakristo kuzumanana kusyomeka. (Incito 2:16-21; 1 Ba-Korinto 9:9, 10; Ba-Hebrayo 11:1–12:1) Imwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Malembe oonse akapegwa a Leza alimwi alagwasya.” * (2 Timoti 3:16, Ci) Ino Magwalo aa Cihebrayo agwasya buti mazubaano?

Lulayo Lwabukkale Bwabuzuba Abuzuba

Amuyeeye penzi lijanika mazubaano lyakusalaulana mubala. Mudolopo limwi lyaku Europe nkoili kujwe, mwaalumi umwi wakucisi ca Ethiopia uujisi myaka iili 21 yakuzyalwa wakati: “Ikuti kakuli nkotuyanda kuunka, tweelede kweenda mukakamu. Andiza mukakamu tabakonzyi kutulwana.” Wakazumanana kwaamba kuti: “Tatukonzyi kweendeenda ikuti ciindi cainda a 18:00hrs, kwaambisya muzitima ziinda kunsi aanyika. Bantu nobatulanga, balangisisya buyo musyobo walukanda lwesu.” Sena Magwalo aa Cihebrayo kuli ncaamba kujatikizya penzi eeli litalikomeneni?

Bana Israyeli bansiku bakaambilwa kuti: “Na kwaba mweenzu uukalakala munyika yanu, mutamupenzyi pe. Mweenzu uukala akati kanu abe mbubonya mbuli muzyalwemucisi; uleelede kumuyanda mboliyanda omwini; nkaambo anywebo mwakali beenzu mucisi ca-Egepita.” (Levitiko 19:33, 34) Inzya, mu Israyeli yansiku mulawo ooyo wakali kwaamba kuti bazwakule, naa “beenzu” bakeelede kulemekwa, alimwi muucili mu Magwalo aa Cihebrayo. Sena tamuzumini kuti njiisyo ziyobwedwe mumulawo ooyo zilakonzya kubelesyegwa kumana penzi lyakusalaulana mubala sunu?

Nokuba kuti taluli lunji lulayo lupegwa kumakani aa mali, Magwalo aa Cihebrayo ajisi njiisyo zigwasya mukubelesya mali cabusongo. Mucikozyanyo, ku Tusimpi 22:7, tubala kuti: “Sizikoloto ngumuzike wasikukolotya.” Basikupa lulayo mumakani aajatikizya mali abalo baamba kuti kukolota kwakutalyeendelezya kulakonzya kuleta bucete.

Kunze lyaboobo, kulitakata kuyandaula lubono—ikutalivwulili munyika iiyandisya lubono sunu—kwakaambwa a Mwami Solomoni umwi wabantu bansiku ibakavwubide loko. Wakalemba kuti: “Muntu uuyandisya mali takonzyi kukuta mali, ayooyo uuyandisya imbono takonzyi kukuta impindu. Eci acalo ncabuyo.” (Mukambausi 5:10) Eelyo nkucenjezya kwabusongo kaka ooko!

Bulangizi Bwakumbele

Ibbaibbele mbolizulwa lijisi buyo mutwe omwe wakuti: Ibwami bweendelezyegwa a Jesu Kristo buyoosinizya bweendelezi bwa Leza akusalazya zina lyakwe.—Daniele 2:44; Ciyubunuzyo 11:15.

Kwiinda mu Magwalo aa Cihebrayo, tulayiya makani manji aamba zyabuumi mubweendelezi bwa Bwami bwa Leza alo aatuumbulizya akutupa kuba acilongwe a Jehova, Leza siluumbulizyo. Mucikozyanyo, musinsimi Isaya wakaambila limwi kuti kuyooba luumuno akati kabanyama abantu: “Lino umpe uyookala antoomwe akabelele; siluwe uyoolala antoomwe atupongo; moombe akalavu bayoolya mucilido comwe; boonse bayoolala antoomwe, nkabela mwana muniini uyoobeembela.” (Isaya 11:6-8) Bwabota kaka bulangizi oobu!

Ino mbuti kuli baabo bapenga akaambo kakusalaulana mubala naa musyobo, ibaciswa zilwazi abaabo ibalimbidwe penzi lyabucete? Ikujatikizya Kristo Jesu, businsimi bwamu Magwalo aa Cihebrayo bwaamba kuti: “Nkaambo ulavuna bacete nibakwiila, abalo bapengede abaabo babula mugwasyi. Bacete abatengwana ulabafwida luzyalo; buumi bwabacete ulabufutula.” (Intembauzyo 72:12, 13) Eezyi tazili zisyomezyo zyabuyo pe akaambo kakuti bazisyoma zilabagwasya kuba acamba abulangizi bwakumbele.—Ba-Hebrayo 11:6.

Nkakaambo kaako mwaapostolo Paulo wakasololelwa amuuya kulemba kuti: “Zyoonse zyakalembwa mu Malembe zyakalembelwa kutwiisya. Malembe atwiisya kukkazika myoyo akuba basicamba kuti tube aabulangizi bwini-bwini”! (Baloma 15:4, Ci) Inzya, Magwalo aa Cihebrayo acili cibeela ciyandika ca Jwi lya Leza lyakasololelwa amuuya, Ibbaibbele. Alaampindu kulindiswe sunu. Tulangila kuti muyoosoleka canguzu kwiiya makani manji aayiisigwa mubwini a Bbaibbele lyoonse mbolizulwa alimwi akuba acilongwe cibotu a Sikulyaanza, Jehova Leza.—Intembauzyo 119:111, 112.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 4 Mucibalo eeci, Cizuminano Cakale caambwa kuti Magwalo aa Cihebrayo. (Amubone kabbokesi kakuti “Cizuminano Cakale naa Magwalo aa Cihebrayo?” ikajanika apeeji 6.) Acalo Cizuminano Cipya, Bakamboni ba Jehova baciita kuti Magwalo aa Bunakristo aa Cigiliki.

^ munc. 13 Magwalo aa Cihebrayo ajisi njiisyo zinji zibeleka mazubaano. Nokuba boobo, tweelede kuziba kuti Banakristo tabeendelezyegwi a Mulawo ngwaakapa Leza kubana Israyeli kwiinda muli Musa.

Kabbokesi kali apeeji 6]

CIZUMINANO CAKALE NAA MAGWALO AA CIHEBRAYO?

Majwi aakuti “mulongo wakalekale” ajanika kulugwalo lwa 2 Ba-Korinto 3:14 mubusanduluzi bwa The Bible in Tonga, lyamu 1963. Mubusanduluzi oobu, bbala lyakuti “mulongo wakalekale” liiminina bbala lya Cigiliki lyakuti di·a·theʹke. Nokuba boobo, busanduluzi bupya bunji, mbuli mu The Bible in Tonga, lyamu 1996, ibbala lyakuti di·a·theʹke lyakasandululwa kuti “cizuminano” ikutali “mulongo.” Nkaambo nzi?

Mulembi wabbuku lipandulula majwi wazina lya Edward Robinson wakaamba kuti: “Mbokunga cizuminano cansiku cijanika mumabbuku aakalembwa a Musa, ibbala lyakuti [di·a·theʹke] liiminina mabbuku aacizuminano aakalembwa a Musa, nkokuti mulawo.” Kulugwalo lwa 2 Ba-Korinto 3:14, mwaapostolo Paulo wakali kwaamba Mulawo wa Musa, icibeela cisyoonto buyo cijanika mu Magwalo aakalembwa Bunakristo kabutanaba.

Aboobo, ino mabbuku aali 39 aajanika mu Bbaibbele Lisalala ayelede kwiitwa buti? Muciindi cakwaamba kuti cibeela eeci ca Bbaibbele tacicibeleki naa kuti ncakale, Jesu Kristo abatobeli bakwe bakali kwaamba malembe aaya kuti “Magwalo” alimwi akuti “Malembe Aasalala.” (Matayo 21:42; Ba-Roma 1:2) Aboobo, kweendelana amajwi aaya akasololelwa amuuya, Bakamboni ba Jehova Cizuminano Cakale baciita kuti Magwalo aa Cihebrayo akaambo kakuti bunji bwacibeela eeco ca Bbaibbele cakalembwa mumwaambo wa Cihebrayo lutaanzi. Mbubwenya buyo, Cizuminano Cipya baciita kuti Magwalo aa Cigiliki akaambo kakuti mwaambo wa Cigiliki ngobakabelesya baalumi bakasololelwa amuuya wa Leza ikulemba cibeela eeco ca Bbaibbele.

[Zifwanikiso izili apeeji 4]

Muntu inga kazizilwe kuti mmubetesi uutazungaani, mmuzyali siluyando alimwi akuti mmulongwe

[Cifwanikiso icili apeeji 5]

Jesu wakaabelesya Magwalo aa Cihebrayo mumulimo wakwe woonse

[Zifwanikiso izili apeeji 7]

Ino ninjiisyo nzi zyamu Bbaibbele izikonzya kugwasya muntu kusala camaanu?