Eaha to roto?

Tapura tumu parau

‘Papaihia ia ite tatou’

‘Papaihia ia ite tatou’

‘Papaihia ia ite tatou’

“IA TUATAPAPA i te buka ra aita e faaea.” (Koheleta 12:12) E parau mau te reira ia hiˈohia te rahiraa tumu parau neneihia e vai ra i teie mahana mai i te tau atoa a papaihia ˈi te reira. E nafea ïa te hoê taata taio ara maite e nehenehe ai e faaoti i te tano ia ˈna ia taio?

Ia faaoti ratou e tera te buka ta ratou e nehenehe e taio, mea rahi te taata taio e hinaaro e ite o vai te taata papai. E tuu paha te feia nenei i te hoê paratarafa iti o te faaite i te iˈoa o te oire tumu o te taata papai, to ˈna ite maramarama, e te tahi tapura o ta ˈna mau papai i neneihia. Mea faufaa roa ia ite o vai te taata papai, inaha tau senekele aˈenei, ua papai pinepine te mau vahine ma te faaohipa i te hoê iˈoa pii o te tane ia ore te feia taio ia hiˈo i te buka ei mea iti aˈe i te faufaa no te mea noa e na te hoê vahine i papai.

Te mea peapea, mai tei faahitihia i to na mua ˈtu tumu parau, aita vetahi i ite i te mau Papai Hebera no te mea te tiaturi ra ratou e e Atua aroha ore tei faataahia i roto, o tei haamou i to ˈna mau enemi ma te aroha ore. * E hiˈopoa anaˈe eaha ta te mau Papai Hebera e te mau Papai Heleni Kerisetiano e parau maira no nia i te Tumu o te Bibilia.

Te Tumu o te Bibilia

Ia au i te mau Papai Hebera, ua parau te Atua i te nunaa Iseraela e: “O Iehova hoi au, aore o ˈu e huru ê.” (Malaki 3:6) Fatata e 500 matahiti i muri aˈe, ua tapao te taata papai Bibilia o Iakobo no te Atua e: “Aore roa e hirohirouri ia ˈna ra, aore hoi e huru-ê-raa e vahi iti noa ˈˈe.” (Iakobo 1:17) No reira, no te aha vetahi e tiaturi ai e mea taa ê te Atua i faaitehia i roto i te mau Papai Hebera i te Atua o te mau Papai Heleni Kerisetiano?

Te pahonoraa, ua faaitehia te mau tuhaa taa ê o te huru o te Atua i te mau vahi rau o te Bibilia. I roto i te buka Genese noa, te parauhia ra e ua ‘ooo roa to ˈna aau,’ o ˈna “te Fatu o te raˈi e te fenua,” e o ˈna “te Haava i to te ao atoa nei.” (Genese 6:6; 14:22; 18:25) No tera noâ anei Atua teie mau faataaraa taa ê? E.

A hiˈo na: Mea matau-aˈe-hia paha te hoê haava e te feia i tia ˈtu i mua ia ˈna i te tiripuna ei taata paturu aueue ore i te ture. Area no ta ˈna mau tamarii ra, e metua tane aau horoa ïa e te î i te here. No to ˈna mau hoa rahi, e taata ohie ïa ia haafatata ˈtu e te ataata. Te haava, te metua tane e te hoa, o taua noâ ïa taata ra. E itehia te tuhaa rau o to ˈna huru i roto i te mau tupuraa taa ê.

Oia atoa, te faataa ra te mau Papai Hebera ia Iehova mai te hoê “Atua aroha noa, e te hamani maitai rahi, e te faaoromai rahi, e te maitai rahi, e te parau mau.” Ua haapii atoa râ tatou e “eita roa ˈtu oia e haapae i te utua.” (Exodo 34:6, 7; MN) Te faaite ra teie na tuhaa e piti i te auraa o te iˈoa o te Atua. “Na ˈna e faariro” te auraa mau o “Iehova.” Te auraa ïa e e riro te Atua ei mea atoa e hinaarohia no te faatupu i ta ˈna mau parau fafau. (Exodo 3:13-15) O tera noâ râ Atua oia. Ua parau Iesu e: “O Iehova to tatou Atua, hoê hoi Iehova.”—Mareko 12:29.

Ua monohia anei te mau Papai Hebera?

I teie mahana, e pinepine te mau buka i te monohia ia tae mai te mau maimiraa apî aore ra ia taui te manaˈo o te taata. Ua mono anei te mau Papai Heleni Kerisetiano i te mau Papai Hebera? Aita.

Ahani Iesu i opua na ia mono te faatiaraa o ta ˈna taviniraa e te mau papai a ta ˈna mau pǐpǐ i te mau Papai Hebera, e faaite mai iho â ïa oia. No nia râ ia Iesu hou rii i to ˈna maueraa i nia i te raˈi, te na ô ra te faatiaraa a Luka e: “Ua faaite maira oia [i e piti o ta ˈna mau pǐpǐ] i te auraa i te mau parau no ˈna iho i roto i te mau parau atoa i papaihia ra, mai ia Mose mai â e tae roa ˈˈera i te mau peropheta atoa [i roto i te mau Papai Hebera].” I muri aˈe, ua fa ˈtu Iesu i ta ˈna mau aposetolo haapao maitai e te tahi atu. Te na ô râ te faatiaraa e: “E ua parau maira oia ia ratou, Oia teie ta ˈu i parau atu ia outou a parahi atoa ˈi tatou ra, e ia hope te mau parau atoa no ˈu i papaihia i roto i te ture a Mose, e te mau peropheta, e te salamo i te faatupuhia e tia ˈi.” (Luka 24:27, 44) No te aha ïa Iesu e faahiti noa ˈi i te mau Papai Hebera i te hopea o ta ˈna taviniraa i te fenua ahani e ua hope to ratou tau?

I muri aˈe i te haamauraahia te amuiraa Kerisetiano, ua tamau te mau pǐpǐ a Iesu i te faaohipa i te mau Papai Hebera no te haapapu i te mau parau tohu aitâ i tupu atura, te mau faaueraa tumu o te Ture a Mose o te horoa ra i te mau haapiiraa faufaa, e te mau aamu o te mau tavini a te Atua i tahito ra o te faaitoito ra i te mau Kerisetiano ia tapea i te haapao maitai na roto i to ratou hiˈoraa maitai roa. (Ohipa 2:16-21; Korinetia 1, 9:9, 10; Hebera 11:1–12:1) “Te mau Papai atoa,” ta te aposetolo Paulo ïa i papai, “e mea faaurua ïa e te Atua e e mea faufaa.” * (Timoteo 2, 3:16, MN) E nafea te mau Papai Hebera e mea faufaa ˈi i teie tau?

Aˈoraa no te oraraa o te mau mahana atoa

A hiˈo na i te fifi no teie tau e manaˈo ino i te nunaa ê. I te hoê oire no Europa Hitia o te râ, te parau ra te hoê taurearea Etiopia e 21 matahiti e: “Ia hinaaro matou e haere i te tahi vahi, e titauhia ia faanaho matou i te hoê pǔpǔ. Peneiaˈe i roto i te hoê pǔpǔ eita ratou e rave ino ia matou.” Te na ô râ oia e: “Eita ta matou e nehenehe e haere i rapae i muri aˈe i te hora 6 i te ahiahi, i roto iho â râ i te pereoo na raro i te fenua. Ia hiˈo mai te taata ia matou, e ite noa ratou i to matou iri.” Te faataa ra anei te mau Papai Hebera i teie fifi iti rahi?

Teie tei parauhia i te mau Iseraela no tahito ra e: “Ia purutia mai te taata ê i ǒ oe, i to outou na fenua, eiaha outou e hamani ino ia ˈna: ia riro râ te taata ê e parahi i ǒ outou na mai te taata tupu atoa ia outou, e aroha hoi oe ia ˈna mai te aroha ia oe ihora; e taata ěê atoa hoi outou i te fenua ra i Aiphiti.” (Levitiko 19:33, 34) Oia, i Iseraela i tahito ra, ua titau taua ture ra ia faaturahia te mau purutia, aore ra “te taata ê,” e ua faahereherehia te reira i roto i te mau Papai Hebera. I to oe manaˈo, eita anei ta te mau faaueraa tumu i faahereherehia i roto i taua ture ra e nehenehe e faaore i te manaˈo ino i te nunaa ê i teie tau?

Noa ˈtu e aita e horoahia ra te mau aˈoraa taa maitai no nia i te moni, e faaueraa e au ia faaohipa to roto i te mau Papai Hebera no nia i te faaohiparaa paari i te moni. Ei hiˈoraa, te taio nei tatou i roto i te Maseli 22:7 e: “Ua riro te tipee ra ei tavini no tei tipeehia.” Mea rahi te taata aˈo no nia i te moni o te parau atoa e e fifihia i te pae moni ia hoo tarahu mai ma te paari ore.

Hau atu â, ua faataa-maitai-hia te tapiraa i te faufaa noa ˈtu eaha te mau faahopearaa—mea matau-roa-hia hoi i roto i te ao nounou taoˈa o teie tau—e te hoê o te feia taoˈa rahi roa ˈˈe o te tuatapaparaa, te arii Solomona. Teie ta ˈna i papai: “O tei nounou i te ario ra, e ore ïa e mauruuru i te ario; e tei nounou i te taoˈa ra, e ore ïa e mauruuru i te taoˈa e ia rahi noa ˈtu. E mea faufaa ore atoa te reira.” (Koheleta 5:10) Tera te faaararaa paari!

Tiaturiraa no te tau no a muri aˈe

Hoê anaˈe manaˈo tumu to te Bibilia: O te Basileia i roto i te rima o Iesu Mesia te ravea e tia ˈi te mana arii o te Atua e e raa ˈi to ˈNa iˈoa.—Daniela 2:44; Apokalupo 11:15.

Na roto i te mau Papai Hebera, ua haapii mai tatou i te mau tuhaa rii no nia i te oraraa i raro aˈe i te Basileia o te Atua o te tamahanahana mai e o te haafatata ˈtu â ia tatou i te Tumu o taua tamahanahanaraa ra, te Atua ra o Iehova. Ei hiˈoraa, ua tohu te peropheta Isaia e e tupu te hau i rotopu i te mau animara e te mau taata: “Ei reira te luko e parahi atoa ˈi raua o te arenio; e te nemera e te pinia mamoe, e apiti atoa ïa i te taotoraa; e te fanauˈa puaatoro, e te liona apî, e te puaatoro haaporia ra, hoê â amuiraa mai, e na te hoê tamaiti iti e aratai.” (Isaia 11:6-8) Auê ïa tiaturiraa nehenehe e!

E te feia ïa i faaruru i te manaˈo ino i te nunaa ê aore ra opu ê, te maˈi rahi, aore ra te mau fifi i te pae faanavairaa faufaa aita i vî ia ratou? Te tohu ra te mau Papai Hebera no nia i te Mesia ra o Iesu e: “O tei veve ra e ua tiaoro maira, na ˈna ïa e faaora; e tei ati ra e aita o ˈna e tauturu. E faaherehere oia i tei paruparu ra e tei veve, e faaora hoi oia i te feia taoˈa ore ra.” (Salamo 72:12, 13) E parau fafau mau tera no te mea maoti te reira e nehenehe ai te feia o te faahotu i te faaroo i te reira e tiai i te tau no a muri aˈe ma te tiaturi papu.—Hebera 11:6.

Ua tano ïa ia faauruhia te aposetolo Paulo no te papai e: “Te mau parau atoa hoi i papaihia i mutaa ihora, i papaihia ïa ia ite tatou; ia noaa to tatou tiairaa, i te faaoromai e te mahanahana o te parau i papaihia ra”! (Roma 15:4) Oia, e tuhaa faufaa roa noâ te mau Papai Hebera no te Parau faaurua a te Atua, te Bibilia. E faufaaraa mau to te reira no tatou i teie tau. Te tiaturi nei matou e e tutava oe i te faahohonu atu â i ta te Bibilia e haapii mau ra, a haafatata ˈtu â ˈi oe i te Tumu o te Bibilia, te Atua ra o Iehova.—Salamo 119:111, 112.

[Nota i raro i te api]

^ I roto i teie tumu parau, e faahiti tatou i te Faufaa Tahito ei Papai Hebera. (A hiˈo i te tumu parau tarenihia “Faufaa Tahito aore ra Papai Hebera?” i te api 6.) E faahiti atoa na te mau Ite no Iehova i te Faufaa Apî ei Papai Heleni Kerisetiano.

^ Mea rahi te faaueraa tumu faufaa roa no teie tau i roto i te mau Papai Hebera. E mea tia râ ia tapao e aita te mau Kerisetiano i raro aˈe i te Ture ta te Atua i horoa na roto ia Mose i te nunaa Iseraela.

[Tumu parau tarenihia i te api 6]

FAUFAA TAHITO AORE RA PAPAI HEBERA?

I teie mahana, ua matau te taata i te faahiti i na buka matamua e 39 o te Bibilia Moˈa mai “te Faufaa Tahito.” E itehia te parau ra “faufaa tahito” i roto i te Korinetia 2, 3:14 o te King James Version. I roto i taua huriraa ra, te faataa ra te taˈo “faufaa” i te taˈo Heleni di·a·theʹke. I ǒ nei, aita te aposetolo Paulo e faahiti ra i te taatoaraa o te Papai faaurua hou te Kerisetianoraa. No te aha?

Ua parau te taata papai titionare o Edward Robinson e: “I te mea e to roto te faufaa no tahito ra i te mau buka a Mose, te faataa ra [te taˈo di·a·theʹke] i te buka o te faufaa, te mau papai a Mose, oia hoi te ture.” I roto i te Korinetia 2, 3:14, te faahiti ra te aposetolo Paulo i te Ture a Mose, te tahi noa ïa tuhaa o te mau Papai hou te Kerisetianoraa.

Eaha ïa te taˈo tano aˈe no na buka matamua e 39 o te Bibilia Moˈa? Ua faahiti Iesu Mesia e ta ˈna mau pǐpǐ i te reira mai “te parau i papaihia” e “te parau moˈa i papaihia,” eiaha râ mai te hoê tuhaa ua hope te tau aore ra tahito. (Mataio 21:42; Roma 1:2) No reira, ia au i teie mau parau faaurua, e faahiti te mau Ite no Iehova i te Faufaa Tahito mai te mau Papai Hebera no te mea i papai-matamua-roa-hia na taua tuhaa o te Bibilia ra na roto i te reo Hebera. E faahiti atoa ratou i tei parauhia te Faufaa Apî mai te mau Papai Heleni, no te mea ua faaohipahia te reo Heleni e te mau tane ta te Atua i faauru no te papai i taua tuhaa o te Bibilia ra.

[Hohoˈa i te api 4]

E nehenehe te hoê tane e matauhia mai te hoê haava aueue ore, te hoê metua î i te here, e te hoê hoa

[Hohoˈa i te api 5]

Ua faaohipa Iesu i te mau Papai Hebera i te roaraa o ta ˈna taviniraa

[Hohoˈa i te api 7]

Teihea faaueraa tumu bibilia e nehenehe e tauturu i te hoê taata ia rave i te mau faaotiraa maitatai?