Ubumi Bwabo

Yehova Alitwafwile Ukushipikisha Ilyo Baletucusha ku Mabuteko ya Buluku

Abashimika ili lyashi ni ba Henryk Dornik

NAFYELWE mu 1926 kabili abafyashi bandi bali ni baKatolika abakosa sana. Baleikala mwi tauni lya Ruda Slaska umwali no mukoti mupepi na ku Katowice, ku kapinda ka ku kulyo aka calo ca Poland. Fwe bana babo bonse balitufundile ukusaalika, ukuya ku mapepo, e lyo no kuya ku cilapilo. Fwe bana twali bane, Bernard umukalamba wandi umwaume, abaice bandi babili abanakashi, Róża na Edyta, e lyo na ine.

Twasambilila Icine ca mu Baibolo

Kasuba kamo mu January mu 1937, ilyo nali ne myaka 10, batata baishile pa ng’anda ninshi nabatemwa icibi. Baishile ne citabo icikalamba icatikama ico bapokele ku Nte sha kwa Yehova. Batile, “Bana bandi iseni mumone ici citabo naisa na co, mwaba Amalembo ya Mushilo!” Uyu wali e muku wa kubalilapo uo namwenepo Baibolo.

Ilya myaka icalici lya baKatolika lyalikwete sana amaka pa bantu baleikala mwi tauni lya Ruda Slaska na mu ncende shabelele mupepi. Bashimapepo ba mu Katolika bapangile sana icibusa na bene ba mukoti kabili balefwaya ukuti bashimaini bonse ne ndupwa shabo baleumfwila fyonse ifyo balelanda. Nga ca kuti shimaini akaana ukuya ku Minsa nelyo ku cilapilo, balemumona ngo ushasumina kabili bamubikile pa bantu abo bafwile ukutamfya incito. Kanshi na batata bene batendeke ukubatiinya ukuti bakabatamfya incito pantu baleampana ne Nte sha kwa Yehova. Nomba ilyo shimapepo umo aishile pa mwesu, batata balimwebele ubumbimunda bwa mipepele yakwe ninshi bonse pa ng’anda tuleumfwako. Ulya shimapepo alyumfwile insoni kabili talefwaya ukumuseebanya na kabili, e co batata tababatamfishe incito.

Pa mulandu wa kuti batata balishinine ulya shimapepo, calengele ukuti ntendeke ukufwaya sana ukwishiba bwino ifyaba mu Baibolo. Panono panono natendeke ukutemwa Yehova kabili icibusa candi nankwe calikosele. Ilyo papitile fye imyeshi  inono ukufuma apo batata balandile na ulya shimapepo, twailesangwa ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu kabili kulya kwine e ko Nte umo abeshibishe ku bantu 30 abasangilweko kabili atile, “Aba na bo ni ba Yonadabu.” Tapakokwele naishibe ukuti “ba Yonadabu” Bena Kristu bali ne subilo lya kwisaikala pano calo kabili bali no kuya balefula mu kupita kwa myaka. *—2 Ishamfumu 10:15-17.

“Mulumendo, Bushe Nawishiba Ifyo Ulubatisho Lupilibula?”

Ilyo batata basambilile icine, balilekele ukunwa ubwalwa kabili balitendeke ukusunga bwino bamayo na fwe bana. Nomba bamayo bena tabatemenwe imipepele ya batata, kabili balelanda no kutila kuti batemwapo nga ca kuti batata batwalilila na ilya ine misango ya kale, cikulu fye tabafumine mu Katolika. Nomba, ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yatendeke, bamayo baishilemona ukuti bashimapepo bamo bene abalepepela abashilika abena Poland ukucimfya abena Germany, batendeke ukupepa amapepo ya kutasha Lesa pa fyo Hitler alecimfya ifyalo fimbi! Lyena mu 1941, bamayo na bo batendeke ukupepa Yehova pamo na ifwe bonse.

llyo ifi fyonse tafilacitika, ine nalefwaya ukubatishiwa pa mulandu wa kuti nali-ipeele kale kuli Lesa, lelo baeluda pa cilonganino baletontonkanya ukuti nshalingile ukubatishiwa pantu nali umwaice sana. Banjebele ukulolela. Lelo pa kulekelesha, pa 10 December 1940, munyinefwe Konrad Grabowy ukwabula ukuleka bambi ukwishiba ifilecitika alinjipwishe ifipusho fimo fimo mu muputule wa mu ng’anda imo ifi umo twali. Munyinefwe Grabowy afwilile mu nkambi ya kucushishamo abantu kabili atwalilile uwa cishinka kuli Lesa mpaka ne mfwa. Anjipwishe ifipusho fisano kabili ilyo amwene ukuti nayasuka bwino, alimbatishe. Icipusho cimo anjipwishe ca kuti, “Mulumendo, bushe nawishiba ifyo ulubatisho lupilibula?” Cimbi na co cali ca kuti, “Bushe nawishiba ukuti ifi kuli inkondo, nomba line ufwile ukusalapo nampo nga ukaba ku lubali lwa kwa Hitler nelyo ku lubali lwa kwa Yehova, no kuti nga wasalapo ukuba ne cishinka kuli Yehova limbi kuti wafwilapo?” Bwangu bwangu fye, nalisumine ukuti, “Ee, ninjishiba.”

Batendeka Ukutucusha

Mulandu nshi munyinefwe Konrad Grabowy anjipushishe filya fipusho? Abashilika ba ku calo ca Germany baingile mu calo ca Poland mu 1939, kabili twalyeshiwe icine cine pa mulandu wa kuba ne citetekelo e lyo ne cishinka kuli Lesa. Cila bushiku, twalesakamana sana pantu twaleumfwa ukuti bamunyinefwe na bankashi nababekata. Twaleumfwa ukuti bamo nababatamfisha ku fyalo fimbi, bamo nababakaka mu cifungo nelyo ukubatwala ku nkambi sha kucushishamo abantu. Twalishibe ukuti nomba line ifi fine e fili no kutucitikila.

Ubuteko bwa bena Germany ubwa baNazi bwalefwaya abana bonse mu calo ukukosa sana ukutungilila ubuteko bwa kwa Hitler, pamo na ine, umukalamba wandi na baice bandi. Pa mulandu wa kuti batata na bamayo imiku iingi balikeene ukusaina icipepala ico baleita ati Volkslist, ubuteko bwabebele ukuti tabakwete nsambu ya kutukusha fwe bana. Icipepala ca Volkslist cali ca kusumina ukuti ndi mwina Germany nelyo ukuti nomba naba umwina Germany. Batata babatwele ku nkambi ya kucushishamo abantu iyabelele ku Auschwitz. Mu February 1944 ine no mukalamba wandi batutwele ku cifungo ca baice icabelele ku Grodków (nomba ni Grottkau), mupepi na ku Nysa, kabili bankashi yesu babatwele ku ng’anda ya bashimbe banakashi aba mu Katolika iyabelele ku Czarnowąsy (nomba ni Klosterbrück), mupepi na ku Opole. Ico ubuteko bwalefwaya ca kuti fwe bana tuleke ico abene baleita ati “amano ya kulufya aya bafyashi besu.” Bamayo bashele fye beka pa ng’anda.

Cila lucelo pa cifungo ca baice apo twali, kwaleba ukubika imendela ya bena Germany iyo baleita ati swastika ku mulongoti kabili batwebele ukuti bonse tufwile ukupika sulupu ku mendela no kulanda ukuti “Heil Hitler” (Lumbanyeni Hitler). Ala ubu bwali bwesho ubwakosa sana ubwa citetekelo cesu, lelo ine na Bernard twalikeene ndai ukupika sulupu ku mendela no kulumbanya Hitler. Kanshi baletuuma sana pantu baleti tatwakwete mucinshi. Batwalilile fye ukutucusha pa kuti tunenuke nomba tafyabombele, e ico abashilika ba buteko bwa Nazi batwebele ukuti apo fyonse mulekaana ico tulemweba nomba ca kuti, “Mufwile fye ukusaina icipepala ca kusumina ukutekwa ne calo ca Germany no kuba abashilika, nga mwakaana  tukamutwala ku nkambi ya kucushishamo abantu.”

Mu August mu 1944 ilyo aba buteko bapingwile ukuti batutwale ku nkambi ya kucushishamo abantu, batile: “Aba bana tapali nangu cimo ico balesumina ukucita ni ba cumbu munshololwa. Balomfwa bwino ukuculila pali Lesa wabo. Nga baikala pamo na baice banabo mu cifungo, bakabasambilisha imisango ya bucintomfwa.” Nangu ca kutila nshalefwaya ukuti banjipaye pa mulandu wa kubombela Lesa, ukushipa ilyo baletucusha no kuba uwa cishinka kuli Yehova kwanengele ukuba ne nsansa. (Imilimo 5:41) Ukulanda fye icishinka, ku maka yandi fye nga nshakumanishe ukushipikisha amacushi yonse ayali no kwisa pali ine. Lelo ukupepa sana kuli Yehova kwanengele ukupalama kuli wena, kabili alingafwile icine cine.—AbaHebere 13:6.

Bantwala ku Nkambi ya Kucushishamo Abantu

Tapakokwele, bantwele ku nkambi baleita ati Gross-Rosen iyabelele ku Silesia. Balimpeele inambala ya mu cifungo ne cishibilo ca kuti nine Nte ico baleita ati purple triangle. Bakapokola abena Germany banjebele ukuti nga nasumina ukuleka ukupepa bakankakula kabili bakampeela ne cifulo mu bushilika bwa bena Germany. Banjebele ukuti: “Ufwile ukuleka ifisumino fya Basambi ba Baibolo, ifyapusana sana ne fyo ubuteko bwa bena Germany bufwaya.” Takwali umufungwa na umbi uo baebelepo ukuti bakamupeela icifulo mu buteko bwa bena Germany. Ni Nte sha kwa Yehova fye e bo baebelepo ukuti nga baleka ifisumino fyabo, bali no kubafumya mu nkambi. Na lyo line, nalikeene ico abene balemona ati lishuko, nga filya fine Inte sha kwa Yehova abengi nga nshi na bo bacitile. Lyena abashilika batile: “Wacimona cilya cikuulwa ico tocelamo abantu ne cimupaipi umufumina icushi. Tontonkanyapo bwino, pantu nga wakaana ifyo tulekweba na iwe wine tukakocela mulya mwine.” Na kabili nalikeene ndai, kabili lilya line “umutende wa kwa Lesa uwacila amatontonkanyo yonse” waishile pali ine.—Abena Filipi 4:6, 7.

Napepele ukuti nkamonaneko na baNte banandi mu nkambi, kabili Yehova alengele namonanako na baNte banandi. Pa Bena Kristu banandi abo namonene na bo pali na munyinefwe wa cishinka Gustaw Baumert, uwansakamene bwino bwino kabili cikuuku cikuuku. Ukwabula no kutwishika Yehova aali ni ‘Tata wa nkumbu kabili Lesa wa cisansamushi conse.’—2 Abena Korinti 1:3.

Ilyo papitile imyeshi inono, abashilika ba ku Russia abaleisa balepalama balengele abaNazi ukufulumuka mu nkambi. Ilyo twaleipekanya ukuti tufume mu nkambi, ifwe fwe bamunyina twabikile ubumi bwesu mu kapoosa mweo no kuya ku nkambi ya banakashi mu kumona inkashi shesu isha Bwina Kristu abali napamo 20, kabili pali ili bumba paali na Elsa Abt na Gertrud Ott. * Ilyo batumwene fye, balitubutukile kabili pa numa ya kulanshanyako panono amashiwi ya kukoseleshanya, baimbile ulwimbo lwa Bufumu umwaba na mashiwi ya kuti: “Uwa busumino, uwa cishinka, takabale atiina.” * Bonse fye twatimwike mu filamba!

 Batutwala ku Nkambi Imbi

Abashilika ba ku Germany batulongele abengi icine cine mu matolokoshi, twaleba abafungwa 100 ukufika ku 150 mwi tolokoshi limo. Tabaletupeela ifya kulya na menshi, kabili kwalitalele icibi e lyo kwali ne mfula yabuuta. Twalyumfwile sana icilaka kabili imibili yalisashiile. Twatendeke ukucepako mu matolokoshi pa mulandu wa kuti abafungwa bamo balefwa ku mulandu wa kulwala no kunaka. Amolu yalifimbile icine cine ica kuti nalefilwa ukwiminina. Twaendele inshiku 10, kabili fwe bafungwa abafikile abatuntulu twali fye abanono, twafikile mu nkambi ya Mittelbau-Dora ku Nordhausen, mupepi na ku Weimar ku Thuringia. Lelo ica kupapusha ca kuti takwali munyinefwe nangu umo uwafwile muli lulya lwendo twaendele ulushaibipila.

Nomba ilyo natendeke fye ukumfwako bwino, mu nkambi mwaishilepona ubulwele bwa kupolomya umulopa (dysentery), kabili bamunyina bamo bamo balilwele kumo na ine wine. Batwebele ukuti tutale tuleke ukunwa umuto baletupeela mu nkambi kabili batile tufwile ukulalya fye umukate wa koca. E fyo nalecita kabili tapakokwele no kupola nalipolele. Mu 1945 mu March, twaumfwile ukuti ilembo lya ulya mwaka ni Mateo 28:19 ilitila: “E ico kabiyeni, kalengeni aba nko shonse ukuba abasambi.” Calimoneke fye ukuti tapali na kukokola twali no kufuma mu nkambi no kutwalilila ukubila imbila nsuma! Ici calitulengele ukuba ne nsansa ne subilo pantu twalemona kwati ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili ikapwa fye ninshi na Armagedone yaisa. Ala mwandini Yehova alitukoseshe icine cine ilya nshita twalecula!

Batufumya mu Nkambi

Pa 1 April, mu 1945, abalwani ba bena Germany baponeshe amabomba pa kamba ka bashilika abena Germany e lyo na pa nkambi yesu iyali mupepi. Abengi balifwile e lyo bambi na bo balicenenwe. Ubushiku bwakonkelepo, abalwani baliponeshe amabomba ayengi sana, kabili muli kulya kusansa, ibomba limo ilya maka ilyapuulike lyampoosele mu muulu.

Munyinefwe umo, Fritz Ulrich, e wampuswishe. Afumishepo ifimabwe ifyanjilikishe, imbao ne fintu fimbi, alesubila ukuti alansanga umutuntulu. E fyo asukile ansanga, kabili alimfumishe mu fyanjilikishe. Ilyo napuupuutwike, naishileishiba ukutila nalicenenwe sana ku menso e lyo no mubili onse kabili amatwi yalikomene. Icongo ca kupuulika kwe bomba calyonawile banakulu kutwi bandi bonse babili. Amatwi yalincushishe sana imyaka iingi mpaka fye e fyo yasukile yapola.

Muli ilya nkambi, fwe bafungwa twalimo abengi sana, lelo abapuswike kuli yalya mabomba twali fye abanono. Bamunyinefwe bamo balifwile, kabili pa bafwile pali na munyinefwe watemwikwa Gustaw Baumert. Nalilwele pa mulandu wa filonda nacenenwe ilyo ibomba lyapuulike kabili umubili walekaba sana. Lelo tapakokwele, abashilika abalelwa na bena Germany balitusangile no kutufumya mu nkambi. Nomba ilyo tatulafuma mu nkambi, ifitumbi fya bafungwa abo baleipaya na baleifwila fye fyatendeke ukubola, ifyalengele ukuti kupone ubulwele bwa typhus, (ubulwele bwa filonda, ukukaba sana umubili e lyo no mutwe ukukalipa sana) kabili no bu bwine bulwele nalilweleko. Ine pamo na bafungwa bambi abalwele batutwele ku cipatala. Nangu ca kuti badokota balibombeshe ukutundapa, fwe bapuswike twali fye batatu. Ala ndatasha sana Yehova ukuti alinkoseshe ukutwalilila uwa cishinka muli ilya myaka nalecula! Na kabili ndatasha Yehova ukuti ine alimpuswishe nangu ca kutila cali kwati naendele “mu mupokapoka wa kufiita kwa mfwa.”—Amalumbo 23:4.

Nasuka Nabwelela ku Ng’anda!

Ilyo abena Germany bacimbile, nalefwaisha ukubwelela ku ng’anda bwangu bwangu, lelo ifyo nale-enekela te fyo cali, calyafishe ukubwelelamo bwangu bwangu. Abo twali na bo kale mu cifungo abali mu kabungwe ka baKatolika balimwene. Bapundile ukuti, “Mwikateni uyo, mwipayeni!” e fyo bamfuntwile pa nshi no kutendeka ukunyantaula. Kwaishile umwaume umo uwampuswishe kuli balya bantu abankalwe, lelo palikokwele pa kuti mpole, pantu balincenene sana kabili ubulwele bwa typhus na bo bwalimpwile amaka. Na lyo line, nalisukile naya ku ng’anda. Ala nalitemenwe icibi ukuba pamo no lupwa lwandi na kabili! Bonse balitemenwe sana ilyo bamwene, pantu baishibe ati nalifwa.

Bwangu bwangu, twalitendeke umulimo wa kushimikila na kabili, kabili abengi abalefwaya ukusambilila icine balesumina ifyo twalebasambilisha. Bampeele umulimo wa kutwala impapulo sha  Baibolo mu filonganino. Ine na bamunyina bambi, twalikwete ishuko lya kumonana na beminishi ba ku musambo wa ku Germany. Twailemonana na bo ku Weimar kabili ukufuma kulya twaletele bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda ku Poland ababalilepo ukufuma ilyo inkondo yapwile. Bwangu bwangu balipilibwile aba bamagazini, kabili balipekenye fyonse ifya kupulintila, awe na bamagazini balipulintilwe. Ilyo amaofeshi yesu aya ku Lodz yatendeke ukutungulula umulimo onse mu Poland, ifilonganino fyalitendeke ukupokelela impapulo sha Baibolo lyonse. Naishileba painiya waibela nelyo kashimikila wa nshita yonse, kabili nalebombela mu ncende ikalamba iya mu Silesia, kabili pali iyi nshita iyi ncende nomba yali mu calo ca Poland.

Mukwai tapapitile ne nshita, Inte sha kwa Yehova batendeke ukubacusha na kabili, nomba abalebacusha ba mu buteko bwatendeke ukuteka icalo ca Poland ubwa Komyunisiti. Pa mulandu wa kuti ndi Mwina Kristu uushaleitumpa mu fikansa fya calo, mu 1948 bampingwile ukukakwa mu cifungo imyaka ibili. Ilyo nali mu cifungo, nalyafwile abafungwa abengi ukuba ifibusa fya kwa Lesa. Umufungwa umo alikosele mu kupepa kabili aishileipeela kuli Yehova no kubatishiwa.

Mu 1952, na kabili balinkakile mu cifungo, uyu muku wena bampeele umulandu wa kuti ndi nengu ya bena United States of America! Ilyo nalelolela ukuya ku cilye ca milandu, bambikile fye neka mu kalyati kabili balendubulwisha fye akasuba no bushiku. Nangu cali ifyo, no yu wine muku Yehova alimpuswishe ku balwani bandi, kabili imyaka yakonkelepo tabatalile abanjisalila mu kalyati neka nangu ukundubulwisha muli ulya musango na kabili.

Ifyangafwile Ukushipikisha

Nga naibukisha ifyacitike muli ilya myaka yonse iya mesho na macushi, kuti namwebako ifyacindama fimo ifyangafwile sana ukukosa muli fyonse ifyo napitilemo. Ica kubalilapo fye, amaka ya kushipikisha yafumine kuli Yehova na mu Cebo cakwe Baibolo. Ukupepa sana kuli “Lesa wa cisansamushi conse” e lyo no kubelenga Icebo cakwe lyonse fyalingafwile kabili fyalyafwile na bambi ukukosa mu citetekelo. Bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda abo twalekopolola fye ku minwe na bo baletwafwa sana ukukosa mu citetekelo. Mu nkambi sha kucushishamo abantu, abasumina banandi balinkoseleshe icine cine pantu balebika amano kuli bamunyinefwe bonse kabili baletusakamana.

Umbi na o uwalenkoselesha sana mukashi wandi Maria uo Yehova ampeele. Twaupene mu 1950 mu October kabili twalikwete no mwana umwanakashi, Halina, uwatemenwe Yehova ukufuma fye ku bwaice kabili acili alabombela Yehova. Twaikele na Maria imyaka 35 mu cupo mpaka na lintu afwile pa numa ya kulwala pa nshita ntali. Ilyo afwile, ala nalyumfwile ubulanda icine cine kabili nalikalipwe. Nangu ca kutila ilyo Maria afwile cali kwati ‘nafuntulwa,’ lelo ‘nshaonaike.’ (2 Abena Korinti 4:9) Muli ilya nshita ya macushi, umwana wandi umwanakashi alinkoseleshe sana, pamo na balume bakwe e lyo na beshikulu bandi. Kabili aba bonse bacili balabombela Yehova ne cishinka.

Ukufuma mu 1990, mombela pa musambo wa Nte sha kwa Yehova ku Poland. Cila bushiku, ukuba pamo na bamunyina na bankashi aba pa Bethel lipaalo icine cine. Inshita shimo ukulwalilila kulalenga ndeumfwa uwanaka kwati ni kapumpe uushikwete amaka, uulelelemba fye mu lwelele ukwabula ukupampaila amapindo yakwe. Nangu caba ifi, nalikwata isubilo lya kuti ifintu fikawama ku ntanshi, kabili ukufika no bwa lelo ‘ndembila Yehova, pantu ancitilo kutetesa.’ (Amalumbo 13:6) Ala ndefwaisha ukuti inshita ikafike ilyo Yehova, Kaafwa wandi, akafumyapo ifyabipa ifyo ukuteka kwa kwa Satana ukwa mutitikisha kwaleta.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 10]

Ilyo nali mu nkambi ya kucushishamo abantu, bampeele iyi nambala ne cishibilo baleita ati purple triangle

[Icikope pe bula 12]

No mwina mwandi Maria, mu 1980