Neke ki te tumu manako rikiriki

Neke ki te ngai o te au tumu tuatua

Ma ta Iehova Tauturu kua Ora Mai Matou i te Au Akatereanga Kino Pakari Tikai

Ma ta Iehova Tauturu kua Ora Mai Matou i te Au Akatereanga Kino Pakari Tikai

Tua Oraanga

Ma ta Iehova Tauturu kua Ora Mai Matou i te Au Akatereanga Kino Pakari Tikai

Akakiteia e Henryk Dornik

KUA anauia au i te 1926 ki tetai nga metua maroiroi tikai i roto i te akonoanga Katorika. Kua noo raua i Ruda Slaska, e taoni maina vaitata ua atu ki Katowice, i te tua tonga o Porani. Kua apii raua ia matou te au tamariki​—toku tuakana, ko Bernard; toku nga tuaine i muri mai iaku, ko Róża raua ko Edyta; e au​—kia pure, kia aere ki te pure, e kia akono i te au angaanga no te akakoreanga ara.

Kua Tae Mai te Tuatua Mou Pipiria ki to Matou Kainga

I tetai ra i roto ia Tianuare 1937, e tai ngauru oku mataiti, kua oki mai a Papa ki te kainga ma te mataora. Kua apai mai aia i tetai puka maatamaata e te petetue, tei rauka mai iaia mei te Au Kite o Iehova. Kua karanga mai aia e, “E tamariki ma, e akara ana e eaa taku​—ko te Tuatua Tapu!” Ko te taime mua teia i kite ei au i tetai Pipiria.

E akakeuanga pakari to te Akonoanga Katorika i runga i te au tangata i Ruda Slaska e te au oire i te pae mai. Kua oaoa tikai te au orometua ki te au ona maina e kua maro atu i te tu akarongo tikai mei te au aronga maina e to ratou au pamiri. Me kare tetai tangata maina e aere ana ki te Oroa me kore kare i inangaro ana i te aere ki te aakianga ara, kua manakoia aia ei tangata irinaki kore e kua akairoia kia akanooia mei te maina. Te aro atura a Papa i te reira tupuanga katoa no te mea te piri ra aia ki te Au Kite o Iehova. Inara, i te aere anga mai tetai orometua i to matou kainga, kua akakite a Papa ki te katoatoa i te tu pikikaa o teia orometua. Kare teia orometua taakamaia i inangaro ana i tetai manamanata, e no reira kare a Papa i akanooia ki te kainga.

I te kite anga i te reira taumaroanga ki te orometua, kua akamaroiroiia toku inangaro maata kia kite mai i te Pipiria. Aere rai, kua inangaro mai au ia Iehova, e kua akatupu au i tetai pirianga uaorai kiaia. I nga mea marama ua i muri mai i to Papa pukapukaanga ki te orometua, kua aere atu matou ki te Akamaaraanga o to Karaiti mateanga, e kua aravei atu a Papa i tetai pupu tangata e 30 e kua karangaia aia e: “E Ionadaba teia.” Kua kite viviki mai au e, e au Kerititiano te “au Ionadaba” ma te manakonakoanga i te enua nei e ka maata mai to ratou numero. *​—2 Ariki 10:15-17.

“E Tama, Kua Kite Ainei Koe te Aiteanga o te Papetitoanga?”

I muri ake i tona arikianga i te tuatua mou, kua akamutu mai a Papa i te inuinu e kua riro mai aia ei tane e ei papa meitaki. Noatu rai, kare a Mama i ariki ana i tona au manako akonoanga, e kua karanga oki aia e ka inangaro ake aia ia Papa kia oki akaou ki tona tu oraanga mua e kia noo ua ei Katorika. Inara, i muri ake i te akamataanga te Tamaki II o te Ao, kua kite mai aia e, ko te au orometua tikai e pure ra kia autu a Porani i te au Tiamani e tamaki maira, te oronga nei ratou i teianei i te au pure akameitakianga no te au autuanga a Hitler! I muri akera, i te 1941, kua piri katoa mai a mama kia matou i te tavinianga ia Iehova.

I mua ake i te reira, kua akakite atu au i toku inangaro kia akairo i toku akatapuanga ki te Atua na roto i te papetitoanga vai, inara kua manako mai te aronga pakari o te putuputuanga e e mapu tamariki rava au. Kua karanga mai ratou kiaku e kia tiaki marie ua au. Inara, i te openga iora, ia Titema 10, 1940, i roto i tetai pia noonooanga meangiti, kua aere mai a Konrad Grabowy (e taeake tei mate tiratiratu i muri akera i roto i tetai puakapa takinokinoanga) e ma te matakite kua uiui mai iaku. E rima ana uianga i ui mai kiaku e oti, i te mataora anga i taku au pauanga, kua papetito aia iaku. Ko tetai uianga ana koia oki, “E tama, kua kite ainei koe te aiteanga o te papetitoanga?” Tetai akaou, “Kua kite ainei koe e i te mea e te tupu nei tetai tamakianga, ka iki viviki mai koe me ka tiratiratu koe kia Hitler me kia Iehova, e penei no taau ikianga ka ngere koe i toou oraanga?” Ma te papu tikai, kua pau atu au, “Kua kite au.”

Akamata te Takinokinoanga

Eaa ra a Konrad Grabowy i ui ei i te reira au uianga tikai? Kua tomo atu te au vaeau Tiamani ki roto ia Porani i te 1939, e i muri akera kua timata pakariia to matou akarongo e to matou tiratiratu. I te au ra tataki tai, kua ngata rava roa atu te au turanga, ia matou e rongo ra i te au taeake e te au tuaine Kerititiano e opuia ra, e tei akaokiia ki to ratou enua anau, e tei tonokia ki te au are auri me kore te au puakapa takinokinoanga. Kare e roaia atu ko matou katoa tetai ka aro atu i te reira au timataanga.

Kua inangaro te au Nazi i te taui i te manako o te uki mapu​—e matou tamariki katoa e a—​kia riro mai ei au mema maroiroi no te Third Reich. I te mea e e maata te taime e kare a Papa raua ko Mama i taina ana i te Volkslist (tetai papaanga o te au tangata tei inangaro ana me kore te inangaro nei i te tikaanga kia riro mai ei tangata tinamou no Tiamani), kua akakoreia to raua tikaanga kia utuutu ia matou. Kua tonokia atu a Papa ki te puakapa takinokinoanga i Auschwitz. I roto ia Peperuare 1944 kua tukunaia atu maua ko toku tuakana ki roto i tetai ngai akaaereanga akoanga no te tamariki kino i Grodków (Grottkau), i te pae mai ia Nysa, e kua tonokia atu to maua nga tuaine ki tetai ngai Katorika no te tamariki tamaine i Czarnowąsy (Klosterbrück), i te pae mai ia Opole. Ko te akakoroanga, koia oki kia maani ia matou kia akaruke i ta te mana akaaere e karanga ra e ko “te au manako pikikaa a to matou nga metua.” Ko Mama anake ua to te kainga.

I te au popongi ravarai, i roto i te paepae o te ngai akaaereanga akoanga, e takiia ana te reva swastika ki runga e kua akaueia matou kia taki i to matou rima katau ki te reva i te karanga anga e “Heil Hitler.” E timataanga pakari tikai te reira no te akarongo, inara kua vai ngaueue kore ua maua ko Bernard i to maua patoianga kia tuku i te au. Tei tupu mai, kua taia meitakiia maua no te “tu akangateitei kore.” Te au tautaanga aere tei aru mai kia akakore i to maua akarongo, kare i puapinga katoa ana, e no reira kua tuku mai te au kati SS i tetai ikianga openga kia maua, “Kia taina korua i tetai pepa kia tiratiratu ki te Enua o Tiamani e kia piri atu ki roto i te Wehrmacht [vaeau Tiamani] me kore ka tukunaia atu korua ki tetai puakapa takinokinoanga.”

I roto ia Aukute 1944 i te inangaro anga te au mana akaaere i te tuku atu ia maua ki tetai puakapa takinokinoanga, kua karanga ratou e: “Kare rava e rauka i te maro atu ia raua kia rave i tetai apinga. E mataora ana raua i te takinokinoangaia. Ka akatupu to raua turanga meameaau i te kino maata i roto i te ngai akaaereanga akoanga katoa.” Noatu e kare au e inangaro ana kia riro mai ei tangata takinoia, te mamaeanga ma te mataku kore e te tu ngateitei no toku tiratiratu kia Iehova, kua oronga mai i te mataora kiaku. (Angaanga 5:41) Kare rava e rauka iaku ma toku uaorai maroiroi, i te akakoromaki i te au mamaeanga taku ka aro atu. I tetai tua ra, kua akapiri te au pure akatenga iaku kia Iehova, e kua riro mai aia ei Tauturu irinaki papu.​—Ebera 13:6.

I Roto i te Puakapa Takinokinoanga

Kare i roa ana, kua apainaia atu au ki te puakapa takinokinoanga o Gross-Rosen i Silesia. Kua oake mai ratou i toku numero mouauri, e kua oronga katoa mai i tetai akairo taraare vareau, i te akatakaanga iaku ei Kite no Iehova. Kua oronga mai te au kati SS i tetai ikianga kiaku. Ka rauka iaku i te akaruke i te puakapa e kia riro katoa mai ei opita i roto i te vaeau Nazi, ma te patianga okotai. “Kia akaruke koe i te au irinakianga a te Aronga Apiipii Pipiria, te patoi ra i te Third Reich.” Kare tetai patianga mei teia rai i orongaia ana ki tetai atu au mouauri. Ko te Au Kite o Iehova anake ua tei orongaia teia tikaanga kia akaruke i te au puakapa. Inara, kua patoi ngaueue kore au​—mei te au tauatini ua atu rai tangata​—i teia “tikaanga.” Kua pau mai te au kati e: “E akara meitaki koe i te tera pu auai o te ngai tareu anga. E akamanako meitaki tikai i teia ikianga, me kare, ka rauka toou ora na roto anake ua i tera pu auai.” Kua patoi ngaueue kore akaou au, e i taua taime tikai ra, kua kite mai au i “te au o te Atua, ko tei maata ua atu i te kite tangata.”​—Philipi 4:6, 7.

Kua pure au e kia aravei au i te au taeake irinaki i roto i te puakapa, e kua akatupu a Iehova i te reira. I roto i taua au taeake Kerititiano ra ko tetai taeake tiratiratu, ko Gustaw Baumert tona ingoa, e kua akono aia iaku ma te takinga meitaki e te aroa. Kare ekokoanga, e kua riro mai a Iehova ei ‘Metua aroa, e te Atua pumaana’ noku.​—2 Korinetia 1:3.

I nga mea marama i muri mai, i te kite anga e te aere maira te au vaeau Rutia, kua viviki te au Nazi i te akaatea atu mei te puakapa. Ia matou e teateamamao ra i te akaruke, kua manako mai matou te au taeake​—i te tukuanga i to matou oraanga ki roto i te kino​—i te aere atu ki te ngai e noo ra te au vaine e kia akara atu i te turanga o to matou au tuaine pae vaerua mei tetai 20 tuaine​—ko tetai i rotopu ia ratou ko Elsa Abt raua ko Gertrud Ott. * I to ratou kite mai anga ia matou, kua oro viviki mai ratou kia matou, e i muri ake i tetai akamaroiroianga poto, kua imene kapiti ratou i te imene Patireia ma te au tuatua: “Ko ia tei tiratiratu, ko ia tei akarongo, auraka rava ia e mataku.” * Kua aue pouroa matou!

Ki Tetai Mai Puakapa

Kua akatomo te au Nazi mei tetai 100 ki te 150 ia matou mouauri i roto i te au pereoo ngarau, ma te kore e kai e te vai, e kua teretere atu matou na roto i te aiti toka e te ua anu tikai. Kua taitaiaia matou no te kaki vai e te maki akavera. I te topatopa anga te au mouauri makimaki e te roiroi ki raro e kua mate atu, kua meangiti mai te au tangata i roto i te pereoo. I te mea e kua akaea tikai toku nga vaevae e toku au paupaunga ivi, kare i rauka ana iaku i te tu ki runga. I muri ake i te teretereanga e tai ngauru ra, e manga pupu mouauri ua tei ora mai, tei tae atu ki te puakapa takinokinoanga o Mittelbau-Dora i Nordhausen, tei te pae mai ia Weimar i Thuringia. Ma te umere tikai, kare okotai o te au taeake i mate ana i taua teretereanga rikarika tikai.

Te akamata maira tikai au i te meitaki mai mei te reira teretereanga, kua tupu tetai maki eke i roto i te puakapa e kua makiia au e tetai au taeake katoa. Kua karangaia mai kia matou e, e auraka e kai i te au tiopu e tuaia ra i roto i te puakapa, e kia kai varaoa tunu pakapaka ua. Kua akarongo rai au e kare i roa ana kua meitaki mai au. I roto ia Mati 1945 kua rongo matou e, te irava Tuatua Tapu no te reira mataiti ko Mataio 28:19: “Teianei, ka aere kotou, e akariro i to te pa enua katoa ei pipi.” I te akaraanga, kare e roa atu ana ka ngaa te au ngutupa o te au puakapa e ka akakite uaia atu rai te tuatua meitaki! Kua mataora tikai matou e kua rauka i te manakonakoanga, i te mea e te manako ra matou e ka taopenga atu te Tamaki II o te Ao kia Aramakito. Mei teaa atura to Iehova meitaki i te akamaroiroianga ia matou i roto i te reira au tuatau ngata!

Akaoraia mei te Au Puakapa

Ia Aperira 1, 1945, kua pomu te au pupu vaeau Taokotaiia te au are o te SS e to matou puakapa i te pae mai. E manganui tei matemate me kore tei kino. I tera mai ra, e maata tikai te au pomu i te tukuangaia mai, e i roto i taua au pomuanga, kua akataa tetai aruruanga ririnui iaku na roto i te mareva.

Kua aere mai tetai taeake, ko Fritz Ulrich, i te tauturu iaku. Kua keri aia i te au toka aere, ma te manakonakoanga e te ora ra rai au. I te openga iora, kua kite mai aia iaku e kua kika atu iaku mei raro mai i te au apinga pueurikiriki. I toku ara mai anga, kua kite mai au e e maata toku au ngai kino i toku mata e toku kopapa e e kare aku apinga e rongo ana. Kua kino toku nga taringa no te aruru maata anga o te pomu. E manganui te au mataiti i toku taringa i te kino anga i mua ake i meitaki mai ei te reira.

I roto i te au tauatini mouauri, e iti ua tei ora mai i te reira pomu anga. Kua mate tetai au taeake o tatou, ko tetai ia ratou ko te taeake akaperepere ko Gustaw Baumert. No te au ngai i kino aere iaku kua akatupu te reira i tetai maki kapiti mai te maki veravera kino. Inara, kare i roa ana, kua kitenaia matou e kua akaoraia e te au vaeau Taokotaiia. I taua taime ra, kua akatupu te au kopapa pe o te au mouauri tei mate me kore tei taiaia, i tetai maki typhus, e kua tu katoaia au i te reira. Kapiti katoa atu ki te aronga maki, kua apainaia atu au ki tetai are maki. Noatu te au tautaanga maroiroi a te au taote, e toko toru ua rai matou tei ora mai. Mei teaa atura tikai toku mataora e kua akamaroiroi a Iehova iaku kia vai tiratiratu ua rai i roto i taua au tuatau ngata ra! Kua mataora katoa au e, no runga iaku, kua kite mai a Iehova i te akaora iaku mei te “maru-mate.”​—Salamo 23:4.

Kua Tae Iora ki te Kainga!

I muri ake i to Tiamani tuku anga i te au, kua inangaro au i te oki viviki atu ki te kainga, inara e aka angaanga rava atu te reira i taku i manako mai. Kua kite mai tetai au mouauri o mua atu iaku e e au mema ratou no te Akapupuanga Katorika. Kua ava mai ratou e, “Taia atu aia!” e kua pei ratou iaku ki raro, e kua takatakai mai iaku. Kua aere mai tetai tangata e kua akaora mai iaku mei ta ratou takinokinoanga, inara kua roa te tuatau i meitaki mai ei au, i te mea e kua kino oki au e te apikepike ra rai mei te maki typhus. Inara, i te openga iora, kua rauka iaku i te oki atu ki te kainga. Mei teaa tikai toku mataora i te taokotai akaou anga atu ki toku pamiri! Kua mataora pouroa ratou i te kite mai anga iaku, i te mea e kua manako oki ratou e kua mate au.

Kare i roaia ana kua akamata akaou matou i te angaanga tutuanga, e e manganui te aronga kimikimi i te tuatua mou tei ariu meitaki mai. Kua orongaia mai kiaku te apainga i te tari atu i te au puka Pipiria ki te au putuputuanga. Kua aere atu matou ko tetai au taeake ki Weimar, e kua rauka iaku te tikaanga takake i te araveianga i te au komono mei te opati manga o Tiamani, e mei reira mai, kua apai mai matou ki Porani te au itiu mua tikai o The Watchtower i roto i te reo Tiamani tei neneiia i muri ake i te tamaki rua. Kua viviki te reira i te uriia, kua akapapaia te au stencil, e kua neneiia te au kopi. I te akamataanga to matou opati i Lodz i te akatere katoaanga i te angaanga i Porani, kua tae putuputu te au puka tei akatumuia ki runga i te Pipiria ki te au putuputuanga. Kua akamata au i te tavini ei painia takake, me kore ei tangata tutu evangeria tamou, i te kapi anga i tetai tuanga maata o Silesia, te maataanga o te reira ngai, e tuangaia i taua taime ra no Porani.

Inara, kare i roa ana, kua takinokino akaouia te Au Kite o Iehova, i teianei e te akatereanga Komuniti akanoo ouia i Porani. No toku turanga neutara ei Kerititiano, kua akautungaia au i te 1948 e rua mataiti i roto i te are auri. Iaku i reira, kua rauka iaku i te tauturu atu i te au mouauri e manganui kia akavaitata atu ki te Atua. Kua akono tetai ia ratou te turanga no te tuatua mou e i muri akera kua akatapu aia iaia uaorai kia Iehova e kua papetitoia.

I te 1952, kua tonokia akaouia au ki roto i te are auri, i teia taime kua akaapaia au ei tangata aroro no te enua o Marike! Iaku e tiaki ra i toku akavaanga, kua tukunaia au ki roto i tetai pia ko au anake ua e kua uiui maataia au i te po e te ao. Inara, kua akaora akaou mai a Iehova iaku mei te au rima o toku aronga takinokino, e i te au mataiti tei aru mai, kare au i takinokino akaouia ana.

Eaa tei Tauturu Iaku kia Akakoromaki

Me oki au i te akamanako i taua au mataiti pouroa no te au timataanga e te au takinokinoanga, te kite maira au i tetai au tumu maata no te akamaroiroianga. Te mea mua, no ko mai ia Iehova e tana Tuatua, te Pipiria te maroiroi kia akakoromaki. Ko te au patianga akatenga ki “te Atua nona anake te pumaana” e te apiianga i tana Tuatua i te au ra ravarai, tei tauturu iaku e tetai ke kia ora ua i te pae vaerua. Ko te au kopi o The Watchtower tei tata rimaia, kua oronga katoa mai i te kai pae vaerua anoano maataia. I roto i te au puakapa takinokinoanga, kua akamaroiroi tikaiia au e te au taeake irinaki takinga meitaki tei papa ua e tei inangaro katoa i te tauturu.

Tetai akameitakianga akaou mei ia Iehova ra koia oki ko taku vaine, ko Maria. Kua akaipoipo maua i roto ia Okotopa 1950 e i muri akera kua anau mai ta maua tamaine, ko Halina, tei tupu mai i te inangaro e te tavini atu ia Iehova. E 35 mataiti i to maua akaipoipoanga ko Maria i mua ake i mate ei aia, i muri ake i te maki anga no tetai tuatau roa. I tona mateanga kua rokoia au e te taitaia e te mamae ngakau. Noatu e kua roa rai toku manakoanga e mei te mea rai e “kua uriia [au] ki raro,” no tetai tuatau, “kare ra [au] i mate rava.” (2 Korinetia 4:9) I roto i taua au tuatau ngata ra, kua kite mai au i te tauturu i roto i taku tamaine akaperepere, tana tane, e tana tamariki​—taku au utaro​—pouroa ratou te akamori tiratiratu ra ia Iehova.

Mei te mataiti 1990 mai, te tavini nei au i ko i te opati manga i Porani. E akameitakianga maata tikai i te taokotai atu anga ki tetai pamiri Betela meitaki tikai i te au ra ravarai. I tetai taime, i te mea e te kino atura toku oraanga i te pae kopapa, e manako mai ana au iaku e mei tetai aeto apikepike rai e tere marie ua ra. Noatu rai, te akara atu nei au ki te tuatau ki mua ma te irinaki papu, e te “imene [nei] au kia Iehova, kua takinga-meitaki mai oki aia iaku” e tae ua mai ki teia tuatau. (Salamo 13:6) Te tapapa atu nei au ki te tuatau e akakore ei a Iehova, toku Tauturu, i te kino katoatoa tei tupu mai mei ta Satani tutaraanga kino pakari.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]

^ para. 8 Akara i te Tianuare 1, 1998, itiu o Te Punanga Tiaki, kapi 13, parakarapa 6.

^ para. 20 Akara i te tua oraanga o Elsa Abt i roto i The Watchtower, Aperira 15, 1980, kapi 12-15.

^ para. 20 Imene numero 101 i roto i te 1928 puka imene tei tapaia Songs of Praise to Jehovah, tei neneiia e te Au Kite o Iehova. I roto i te puka imene i teianei, e 56 te numero.

[Tutu i te kapi 10]

Ko teia toku numero e te akairo taraare vareau i roto i te puakapa takinokinoanga

[Tutu i te kapi 12]

Maua ko taku vaine, ko Maria, i te 1980