Mhaka Ya Vutomi

Yehovha U Hi Pfunile Loko Hi Langutane Ni Mimfumo Leyi Tshikilelaka

Hi ku vula ka Henryk Dornik

NDZI tswariwe hi 1926 hi vatswari lava a va ri Makhatoliki lama hisekaka. A va tshama eRuda Slaska, doroba leri nga ni mayini ekusuhi ni le Katowice, edzongeni wa tiko ra Poland. Va dyondzise vana va vona—buti wa mina lonkulu, Bernard; tindzisana ta mina timbirhi ta vanhwanyana, Róża na Edyta; na mina—ku khongela, ku ya ekerekeni ni ku tivula swidyoho eka muprista.

Ntiyiso Lowu Humaka eBibeleni Wu Fika Ekaya

Siku rin’wana hi January 1937, loko ndzi ri ni malembe ya khume hi vukhale, Tatana u vuye ekaya a tsakile swinene. U vuye ni buku leyikulu leyi a yi kumeke eka Timbhoni ta Yehovha. Loko a fika u te, “Vana vanga, vonani leswaku ndzi khome yini—i Matsalwa yo Kwetsima!” A ku ri ro sungula ndzi vona Bibele.

Ku sukela khale Kereke ya Khatoliki hi yona a yi ri ni nkucetelo lowukulu eka vanhu va le Ruda Slaska ni le tindhawini ta le kusuhi na kona. Vafundhisi a va ri ni xinghana ni vini va mayini naswona a va lava leswaku vatirhi va le mayini swin’we ni mindyangu ya vona va va yingisa eka swilo hinkwaswo. Loko mutirhi wa le mayini a nga yanga eka Masa kumbe a ala ku ya vula swidyoho swa yena, a a langutiwa a ri muhedeni naswona a hlongoriwa emayini. Tatana na yena u sungule ku xungetiwa hikwalaho ka leswi se a a hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha. Hambiswiritano, loko mufundhisi a ta ekaya, Tatana u paluxe vukanganyisi bya vukhongeri bya yena emahlweni ka vanhu hinkwavo lava a va ri kona. Mufundhisi loyi a khomisiweke tingana a nga ha yanga emahlweni a xungeta hi ku chava ku paluxiwa naswona Tatana a nga hlongoriwanga entirhweni.

Ku yingisa ndlela leyi Tatana a vulavuleke ha yona ni mufundhisi swi ndzi tiyisile lerova ndzi navela ku yi tiva kahle Bibele. Hi ku famba ka  nkarhi ndzi n’wi tivile Yehovha, ndzi tlhela ndzi aka vuxaka lebyikulu na yena. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani ku sukela loko Tatana a vulavule ni mufundhisi, hi ye eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste, laha Tatana a nga tivisiwa eka ntlawa wa vanhu va 30 hi marito lama nge, “Loyi i Muyonadabu.” Hi ku famba ka nkarhi ndzi kume leswaku “Vayonadabu” i Vakreste lava nga ni ntshembo wo hanya laha misaveni naswona nhlayo ya vona a yi ta ya yi kula. *—2 Tihosi 10:15-17.

“Mufana, Xana Wa Swi Tiva Leswaku Nkhuvulo Wu Vula Yini?”

Endzhaku ko amukela ntiyiso, Tatana u tshike ku nwa byala kutani a sungula ku va nuna tlhelo tatana lonene. Nilokoswiritano, Manana a nga byi amukelanga vukhongeri bya Tatana naswona a a tshamela ku vula leswaku swa antswa ku va nuna wakwe a tlhelela eka mahanyelo ya yena ya khale ni le ka Vukhatoliki. Hambiswiritano, endzhakunyana ka loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungurile, Manana u xiye leswaku mufundhisi loyi a nga tshama a khongelela tiko ra Poland leswaku ri hlula Majarimani sweswi hi yena a khongelaka eka Xikwembu a nkhensa leswi xi pfuneke Hitler a hlula! Endzhakunyana, hi 1941, Manana u sungule ku gandzela Yehovha swin’we na hina.

Emahlweni ka sweswo, ndzi tshame ndzi byela vakulu leswaku ndzi navela ku kombisa ku tinyiketela ka mina eka Xikwembu hi nkhuvulo, kambe vakulu va vandlha va anakanye leswaku ndza ha ri ntsongo swinene. Va ndzi byele leswaku ndzi yimanyana. Eku heteleleni, hi December 10, 1940, Konrad Grabowy (makwerhu loyi a feke a tshembekile ekampeni ya nxaniso) u ndzi kamberile hi ri ekamareni. U ndzi vutise swivutiso swa ntlhanu kutani a ndzi khuvula endzhaku ko eneriseka hi tinhlamulo ta mina. Xin’wana xa swivutiso leswi a ndzi vutiseke swona a xi ku, “Mufana, xana wa swi tiva leswaku nkhuvulo wu vula yini?” Xin’wana a xi ku, “Xana wa swi tiva leswaku leswi ku nga ni nyimpi, u ta boheka ku hlawula exikarhi ka Hitler na Yehovha naswona xiboho xa wena xi nga ha ku endla u langutana ni rifu?” Ndzi hlamule hi xivindzi ndzi ku, “Ndza swi tiva.”

Ku Sungula Ka Nxaniso

Hikwalaho ka yini Konrad Grabowy a vutise swivutiso leswi kongomeke hi ndlela leyi? Masocha ya le Jarimani ma hlasele tiko ra Poland hi 1939, kutani endzhaku ka sweswo ripfumelo ni vutshembeki bya hina swi ringiwile swinene. Siku rin’wana ni rin’wana, xiyimo a xi ya xi tika loko hi twa leswaku Vakreste-kulorhi va khomiwa, va tekiwa va yisiwa ematikweni man’wana, van’wana va yisiwa emakhotsweni kumbe etikampeni ta nxaniso. Na hina a hi ta langutana ni nxaniso lowu fanaka ku nga ri khale.

Manazi a ma lava leswaku vantshwa—ku katsa na hina vana va mune—va seketela swinene mfumo wa Hitler. Leswi Tatana na Manana va aleke ko tala ku sayina Volkslist (ku nga nxaxamelo lowu nga ni vanhu lava a va navela ku va vaaka-tiko va Jarimani), va aleriwile ku tshama na hina vana. Tatana u yisiwe ekampeni ya nxaniso ya Auschwitz. Hi February 1944 mina ni makwerhu wa xinuna hi yisiwe ekhotsweni ra vana lava tsemeke mibya eGrodków (Grottkau), ekusuhi ni le Nysa, naswona vamakwerhu va xisati va yisiwe exikolweni xo dyondzisa Vukhatoliki eCzarnowąsy (Klosterbrück), ekusuhi ni le Opole. Xikongomelo xa vona a ku ri ku hi tshikisa “tidyondzo leti hoxeke ta vatswari va hina” hilaha vafumi a va vula hakona. Manana u sale a ri yexe ekaya.

Mixo wun’wana ni wun’wana entsendzeleni wa khotso, a ku yimisiwa mujeko wa Manazi naswona a hi lerisiwa ku yimisa mavoko ya hina ya xinene leswaku hi losa mujeko wolowo hi ri karhi hi ku “Heil Hitler.” Lowu a wu ri ndzingo wo tika swinene kambe mina na Bernard hi tshame hi tshembekile. Hikwalaho ka sweswo, hi bukuteriwile, ku vuriwa leswaku ha “delela.” Ku endliwe matshalatshala man’wana yo dlaya ripfumelo ra hina kambe a ma humelelanga, hiloko masocha lama vitaniwaka ma-SS ma hi sindzisa ku endla xiboho ma ku: “Sayinani leswaku mi seketela Mfumo wa Jarimani kutani hi mi yisa eWehrmacht [ku nga vuthu ra Jarimani] kumbe hi mi yisa ekampeni ya nxaniso loko mi nga sayini.”

Hi August 1944 loko valawuri va endle xiboho  xa leswaku hi yisiwa ekampeni ya nxaniso, va te: “A wu nge va cinci vanhu lava. Ripfumelo ra vona ri va endla va tsaka hambiloko va xanisiwa. Moya wa vona wo sihalala wu ta onha ni lavan’wana laha khotsweni.” Hambileswi a ndzi nga swi tsakeli ku xanisiwa, ku xanisekela Yehovha a swi ndzi tisela ntsako. (Mintirho 5:41) A ndzi nga ta swi kota ku langutana ni mahlomulo lawa ndzi langutaneke na wona hi matimba ya mina n’wini. Hi hala tlhelo, swikhongelo leswi humaka embilwini swi ndzi tshinete eka Yehovha naswona u ve Mupfuni wa mina nkarhi hinkwawo.—Vaheveru 13:6.

Ekampeni Ya Nxaniso

Ku nga ri khale ndzi tekiwe ndzi yisiwa ekampeni ya nxaniso ya Gross-Rosen le Silesia. Ndzi nyikiwe nomboro ya le khotsweni ni xilapana xa xivunguvungu xa tinhla tinharhu leswaku ndzi tiveka leswaku ndzi Mbhoni ya Yehovha. Masocha lama vitaniwaka ma-SS ma te eka mina ma ku: “Tshika tidyondzo ta Swichudeni swa Bibele hikuva ti lwisana ni ku rhandza ka Hitler.” Loko wo titshika u ta ntshunxiwa ekampeni u tlhela u vekiwa ndhuna ya mavuthu ya Manazi. Vabohiwa van’wana a va nga byeriwi leswi. Timbhoni ta Yehovha a ku ri tona ntsena leti a ti nyikiwa lunghelo ro ntshunxiwa etikampeni. Hambiswiritano—ku fana ni van’wana vo tala—ndzi swi arile sweswo. Kambe varindzi va te eka mina: “Wa yi vona chimela liya yi langute kahle, kutani u xi endla kahle xiboho xa wena, loko swi nga ri tano na wena u ta hetelela u ri musi.” Ndzi tlhele ndzi ala, hiloko hi nkarhi wolowo ndzi titwa ndzi ri ni “ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka miehleketo hinkwayo.”—Vafilipiya 4:6, 7.

Ndzi khongele Yehovha leswaku a ndzi pfuna ndzi kota ku vulavula ni vapfumeri-kulorhi kutani hi mpfuno wa yena ndzi swi kotile ku vulavula na vona. Exikarhi ka Vakreste volavo a ku ri ni makwerhu la tshembekaka loyi vito ra yena a ku ri Gustaw Baumert, loyi a a ndzi khathalela swinene. A swi kanakanisi leswaku Yehovha u ve “Tatana la nga ni tintswalo letikulu tlhelo Xikwembu xa nchavelelo hinkwawo” eka mina.—2 Vakorinto 1:3.

Endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, masocha ya le Rhaxiya ma sungule ku tshinela, kutani Manazi ma huma ekampeni hi ku hatlisa. Loko hina vamakwerhu va xinuna ha ha tilunghiselela ku huma—hi tihoxe ekhombyeni—hi ya ekampeni ya vamakwerhu va xisati va moya va kwalomu ka 20 hi ya kamba xiyimo xa vona—exikarhi ka vona a ku ri na Elsa Abt na Gertrud Ott. * Loko va hi vona va nambe va hi hlangaveta naswona endzhaku ko khutazana swa xinkarhana, va sungule ku yimbelela risimu ra Mfumo leri a ri ri ni marito lama nge: “La tshembekaka, la tiyisaka, a nge vi na ku chava.” * Hinkwerhu ka hina a hi ri eku rileni!

Hi Ya eKampeni Yin’wana

Manazi ma hi hoxe endzeni ka matorokisi yo rhwala malahla hi ri 100 ku ya ka 150, hi nga ri na swakudya kumbe mati naswona a hi famba  endhawini leyi nga ni gwitsi ni mpfula ya vuxika. A hi dlawa hi torha naswona mukhuhlwana a wu tlanga hi hina. Loko vabohiwa lava vabyaka ni lava karhaleke va wela ehansi kutani va fa, vanhu a va ya va hunguteka ematorokisini. Milenge ni mahlangano ya mina a swi pfimbe swinene lerova ndzi nga ha swi koti ku yima. Endzhaku ka masiku ya khume hi ri endleleni, vabohiwa va nga ri vangani lava a va ha hanya va fike ekampeni leyi vitaniwaka Mittelbau-Dora eNordhausen, leyi nga ekusuhi na Weimar eThuringia. Lexi hlamarisaka, a nga kona makwerhu ni un’we la feke eka riendzo rero ro tika.

Loko ndza ha ku hlakarhela eka mafidzula ya riendzo leri, ku nghene vuvabyi byo chuluka ekampeni naswona mina ni vamakwerhu van’wana byi hi tlulerile. Hi byeriwe ku tshika ku dya murhu lowu a hi nyikiwa wona ekampeni kutani hi dya ntsena xinkwa xo oxiwa. Ndzi endle tano kutani ndzi sungula ku hlakarhela. Hi March 1945 hi twe leswaku ndzimana ya Tsalwa ya lembe rero a yi kumeka eka Matewu 28:19 leyi nge: “Hikokwalaho, yanani eka vamatiko hinkwavo, mi va endla vadyondzisiwa va mina.” (Bibele—Mahungu Lamanene) A swi ri erivaleni leswaku tinyangwa ta tikampa a ti ta pfuriwa ku nga ri khale naswona mahungu lamanene a ma ta ya emahlweni ma chumayeriwa! Leswi swi endle leswaku hi va ni ntsako ni ntshembo tanihi leswi a hi anakanya leswaku Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a yi ta hetelela yi ri Armagedoni. Yehovha u hi tiyisile swinene hi minkarhi yoleyo yo tika!

Hi Ntshunxiwa eTikampeni

Hi April 1, 1945, mavuthu lama lwaka ni Manazi ma hoxe swibuluki egovelweni ra ma-SS ni le kusuhi ni kampa ya hina. Vo tala va file kasi van’wana va vavisekile. Hi siku leri tlhandlameke, ku buluke tibomo ta matimba swinene, naswona ndzi ti kume ndzi ri emoyeni loko yin’wana ya tona yi buluka.

Un’wana wa vamakwerhu la vitaniwaka Fritz Ulrich, u tile a ta ndzi pfuna. U sungule ku handza misava ni swingolongondzwana leswi a swi ri henhla ka mina, a navela onge a nga ndzi kuma ndza ha hanya. Eku heteleleni u ndzi kumile kutani a ndzi humesa kwalaho. Loko ndzi xalamuka, ndzi xiye leswaku a ndzi vaviseke ngopfu exikandzeni ni le mirini naswona a ndzi pfaleke tindleve. Pongo ra ku buluka ka tibomo a ri ndzi dlaye tindleve. Ndzi hete malembe yo tala ndzi ri karhi ndzi karhatiwa hi tindleve kambe ti hetelele ti horile.

Ku pone vabohiwa va nga ri vangani ntsena eka va magidi-gidi lava a va ri kona loko tibomo teto ti buluka. Vamakwerhu van’wana va file, swin’we ni munghana wa mina Gustaw Baumert. Timbanga leti a ndzi ri na tona ti sungule ku bola naswona ndzi khomiwe hi chachalaza. Hambiswiritano, ku nga ri khale hi kumiwe hi mavuthu lama lwaka ni Manazi kutani ma hi ntshunxa. Hi nkarhi wolowo, mintsumbu ya vabohiwa yi vange vuvabyi bya rifuva lebyi na mina byi ndzi tluleleke. Ndzi yisiwe exibedlhele swin’we ni van’wana lava a va vabya. Hambileswi madokodela ma endleke matshalatshala ya ku hi tsungula, hi pone hi ri vanharhu ntsena. Ndzi yi tlangela swinene ndlela leyi Yehovha a ndzi tiyiseke ha yona leswaku ndzi tshama ndzi tshembekile hi nkarhi wolowo wo tika! Nakambe ndzi tlangela swinene leswi Yehovha a ndzi londzovoteke eka “ndzhuti lowukulu” wa rifu.—Pisalema 23:4.

Ndzi Tlhelela eKaya!

Endzhaku ka loko Majarimani ma tinyikerile, a ndzi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta tlhelela ekaya hi ku hatlisa, kambe swi teke nkarhi wo leha. Ndzi voniwe hi lava a ndzi pfaleriwe na vona lava a va ri swirho swa Vandlha ra politiki leri a ri lawuriwa hi kereke ya Khatoliki (Catholic Action). Va huwelerile va ku: “N’wi dlayeni!” hiloko va ndzi ba ndzi wela ehansi kutani va sungula ku ndzi kandziyela. Ku fike wanuna un’wana kutani a ndzi lamulela kambe ndzi hete nkarhi wo leha ndzi nga si hlakarhela tanihi leswi a ndzi ri ni timbanga naswona a ndza ha tsanile hikwalaho ka vuvabyi lebyi a ndzi ri na byona bya thayifosi. Hambiswiritano, eku heteleleni ndzi swi kotile ku tlhelela ekaya. A a ndzi tsake ngopfu loko ndzi hlangana ni ndyangu wa mina! Hinkwavo a va tsakile swinene ku ndzi vona hikuva a va anakanya leswaku ndzi file.

Hi ye emahlweni ni ntirho wo chumayela naswona vanhu vo tala va timbilu letinene va wu amukerile ntiyiso lowu a hi va byela wona. A ndzi nyikiwe vutihlamuleri byo avela mavandlha  minkandziyiso ya Bibele. Mina ni vamakwerhu van’wana hi ve ni lunghelo ro hlawuleka swinene ro ya eWeimar hi ya hlangana ni vayimeri lava humaka erhavini ra le Jarimani, kutani loko hi tlhelela ePoland hi vuye hi khome minkandziyiso yo sungula ya Xihondzo xo Rindza leyi gandlisiweke endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Yi hatlise yi hundzuluxeriwa, ku lunghisiwa switenisele kutani yi kandziyisiwa. Loko rhavi ra hina le Lodz ri sungula ku langutela ntirho wo chumayela ePoland, minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni yi sungule ku fika emavandlheni nkarhi ni nkarhi. Ndzi ve phayona ro hlawuleka, kumbe muchumayeri wa nkarhi hinkwawo, ndzi tirha ngopfu ensin’wini ya Silesia, leyi xiphemu xa yona lexikulu a xi wela etikweni ra Poland enkarhini wolowo.

Hambiswiritano, ku nga si hundza nkarhi wo leha, Timbhoni ta Yehovha ti sungule ku xanisiwa nakambe, naswona sweswi a ti xanisiwa hi mfumo lowuntshwa wa Makhomunisi wa le Poland. Hikwalaho ka leswi a ndzi nga lavi ku hlanganyela eka swa tipolitiki, hi 1948 ndzi pfaleriwe ekhotsweni ku ringana malembe mambirhi. Loko ndzi ri ekhotsweni, ndzi swi kotile ku pfuna vabohiwa vo tala leswaku va tshinela eka Xikwembu. Un’wana wa vona u amukele ntiyiso kutani hi ku famba ka nkarhi a tinyiketela eka Yehovha kutani a khuvuriwa.

Hi 1952, ndzi tlhelele ekhotsweni, ndzi hehliwa hi leswaku ndzi nhlori leyi rhumiweke hi tiko ra United States! Loko ndza ha rindzele ku tengisiwa, ndzi pfaleriwe ndzi ri ndzexe exitokisini, naswona a ndzi konanisiwa vusiku ni nhlikanhi. Hambiswiritano, Yehovha u ndzi ponisile ni le ka vaxanisi lava, naswona emalembeni lama landzeleke, a ndza ha tlhelanga ndzi xanisiwa hi ndlela leyi.

Lexi Ndzi Pfuneke Ku Tiyisela

Loko ndzi anakanya hi malembe wolawo ya ndzingo ni ya maxangu, ndzi tsundzuka swilo leswi ndzi khutazeke. Xo sungula, matimba yo tiyisela ndzi ma kume eka Yehovha ni le ka Rito ra yena, Bibele. Ku tshama ndzi ri karhi ndzi khongela “Xikwembu xa nchavelelo hinkwawo,” ni ku hlaya Rito ra xona masiku hinkwawo swi pfune mina ni van’wana leswaku hi tshama hi xalamukile hi tlhelo ra moya. Minkandziyiso leyi tsariweke hi voko ya Xihondzo xo Rindza na yona yi tiyise ripfumelo ra hina. Etikampeni ta nxaniso, ndzi tiyisiwe swinene hi vapfumeri-kulorhi lava a va tiyimisele ku ndzi pfuna.

Nkateko wun’wana lowu ndzi wu kumeke eka Yehovha i nsati wa mina, Maria. Hi tekane hi October 1950, naswona hi ku famba ka nkarhi hi ve ni n’wana wa nhwanyana, Halina, loyi a kuleke a rhandza Yehovha a tlhela a n’wi tirhela. Mina na Maria hi hanye swin’we malembe ya 35 kukondza a fa endzhaku ko vabya nkarhi wo leha. Ndzi ve ni gome lerikulu hikwalaho ka rifu rakwe. Hambileswi ku hundzeke nkarhi wo leha ndzi titwa ndzi ‘tlatlalatiwe ehansi,’ kambe a ndzi ‘lovisiwanga.’ (2 Vakorinto 4:9) Hi nkarhi wolowo wo tika, ndzi chaveleriwe hi n’wana wa mina, nuna wa yena, xikan’we ni vana va vona—vatukulu va mina—lava hinkwavo va tirhelaka Yehovha hi ku tshembeka.

Ndzi sungule ku tirha erhavini ra le Poland hi 1990. Ku tshama swin’we ni swirho swa ndyangu wa Bethele i nkateko lowukulu eka mina. Minkarhi yin’wana rihanyo ra mina leri tsaneke ri ndzi endla ndzi titwa ndzi fana ni gama leri nga riki na matimba yo kavatela. Nilokoswiritano, ndzi wu langutele hi mahlo-ngati nkarhi lowu taka, naswona ndzi “yimbelelela Yehovha, hikuva u tirhisane na mina hi ndlela leyi vuyerisaka.” (Pisalema 13:6) Ndzi rindzele nkarhi lowu Yehovha, Mupfuni wa mina, a nga ta herisa vubihi lebyi vangiwaka hi mfumo wa Sathana lowu tshameke vanhu etinhan’wini.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso eka tluka 10]

Ndzi veheriwe nomboro leyi ni xilapana xa xivunguvungu xa tinhla tinharhu ekampeni ya nxaniso

[Xifaniso eka tluka 12]

Ndzi ri ni nsati wa mina, Maria, hi 1980