Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Kaahã Ohiɛ Miikpa nɔ akɛ Mɛi Ayijiemɔ Hi

Kaahã Ohiɛ Miikpa nɔ akɛ Mɛi Ayijiemɔ Hi

Kaahã Ohiɛ Miikpa nɔ akɛ Mɛi Ayijiemɔ Hi

ANI onu pɛŋ ni mɔ ko miiye ŋkɔmɔ akɛ ekpakpa ko dani enitsumɔtsɛ lɛ jieɔ eyi? Ani ekolɛ bo diɛŋtsɛ hu oye ŋkɔmɔ nakai? Kɛ́ gbekɛ ji bo lɛ, ani oye ŋkɔmɔ ni tamɔ enɛ yɛ ofɔlɔi loo otsɔɔlɔi ahe?

Ekolɛ ŋtsɔidɔɔmɔ nɛɛ ekomɛi ja. Shi taakɛ nuu ko ni jɛ Germany ni tsɔseɔ nitsumɔ mli nɔkwɛlɔi koni amɛnyɛ amɛwo amɛnitsulɔi lɛ ahewalɛ lɛ tsɔɔ mli lɛ, kɛ́ nitsulɔi ye ŋkɔmɔ ni tamɔ enɛ lɛ jeee amɛyi ni ajieee lɛ ji amɛnaagba titri, shi moŋ amɛhe ni amɛnitsumɔtsɛmɛi lɛ susuuu lɛ ji nɔ ni gbaa amɛnaa lɛ. Bɔ fɛɛ bɔ ni sane lɛ ji lɛ, eyɛ faŋŋ akɛ nɔ ko kɛ̃ etɔ̃tɔ̃. Nibii enyɔ nɛɛ, ni ji mɔ yijiemɔ kɛ henumɔ ni wɔnaa akɛ asusuɔ wɔhe lɛ ni haa wekukpãa kpakpa hiɔ wɔkɛ mɛi krokomɛi ateŋ.

Sane nɛɛ ji anɔkwale yɛ jamɔ gbɛfaŋ hu. Esa akɛ mɛi ayijiemɔ, mɛi ahedɔɔ kɛ henumɔ ni mɛi náa akɛ asusuɔ amɛhe lɛ afee nɔ ni ehe shi waa yɛ Kristofoi asafo lɛ mli. Asafo lɛ mli bii baaha sui kpakpai ni tamɔ nɛkɛ lɛ ahe shi yɛ asafo lɛ mli kɛ́ amɛtee nɔ amɛkɛ Biblia mli gbɛtsɔɔmɔi tsu nii. Shi kɛ́ wɔsafo lɛ ji asafo ko ni ajieɔ suɔmɔ kpo yɛ mli waa po lɛ, wɔbaanyɛ wɔfee babaoo fe nakai. No hewɔ lɛ, nyɛhaa wɔsusua bɔ ni mɛi etɛ komɛi fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ mɛi ayijiemɔ he lɛ he: Amɛji Nyɔŋmɔ tsulɔ Elihu ni hi shi dani ato Kristojamɔ shishi lɛ, bɔfo Paulo kɛ Yesu Kristo diɛŋtsɛ.

Ŋaawoo ni Woo kɛ Bulɛ Yɔɔ Mli

Elihu ní eeenyɛ efee akɛ eji Abraham wekunyo lɛ ye ebua Hiob waa ni enyɛ ená susumɔ ni ja yɛ wekukpãa ni kã ekɛ Nyɔŋmɔ teŋ lɛ he. Elihu dɔɔ elilɛi mli ni ebuɔ mɔ. Eŋmɛ etsui shi kɛyashi eshɛ enɔ dani ewie. Eyɛ mli akɛ mɛi ni kɛɛ amɛji Hiob nanemɛi lɛ wie Hiob fãtɔɔi ahe moŋ, shi Elihu wo Hiob ŋaa ni esaa ejie eyi yɛ jalɛ gbɛ ni ekɔ lɛ hu hewɔ. Nɔ ni tamɔɔɔ mɛi ni kɛɛ amɛji Hiob nanemɛi lɛ anifeemɔ lɛ, Elihu kɛ mɔ hedɔɔ fee enɛ, ni etsɔɔ akɛ esusuɔ Hiob he akɛ enaanyo ni ekɛ Hiob gbɛi tsɛ lɛ. Ekɛ bulɛ kpa Hiob fai akɛ: “Hiob, bó miwiemɔ lɛ toi, ní ofee toi oha miwiemɔi lɛ fɛɛ!” Elihu nu he eha Hiob ni ewie akɛ: “Naa, mikɛo ye egbɔ yɛ Mawu gbɛfaŋ; mi hu sũ nɔŋŋ akɛshɔ̃ mi.” Ni ejie Hiob yi ekɛɛ: “Kɛji oyɛ nɔ ko ní oookɛɛ lɛ, belɛ too he oha mi; wiemɔ, shi miitao bo bem mabu!”—Hiob 33:1, 6, 32.

Kɛ́ wɔjie bulɛ kpo wɔtsɔɔ mɔ ko beni wɔkɛ lɛ wieɔ lɛ, ni wɔwo lɛ lɛ, belɛ eyi nɔŋŋ wɔjieɔ lɛ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ wɔmiikɛɛ wɔtoibolɔ lɛ akɛ, ‘Mibuɔ bo akɛ mɔ ko ni esa akɛ mabo lɛ toi ní mikɛ lɛ aye jogbaŋŋ.’ Wɔkɛ no tsɔɔ akɛ wɔdɔɔ mɔ lɛ he ni wɔsusuɔ ehe.

Jeee bɔ ni wɔkɛ mɛi yeɔ jogbaŋŋ yɛ mɛi ahiɛ lɛ pɛ kɛkɛ ni tsɔɔ akɛ wɔbuɔ mɔ. Kɛ́ wɔnifeemɔ nɛɛ aaafee nɔ ni shɛɔ mɛi krokomɛi atsui he lɛ, no lɛ esa akɛ efee nɔ ni jɛ wɔtsuiŋ ni osatofeemɔ bɛ mli hu. Esa akɛ efee mɔ hesusumɔ diɛŋtsɛ kɛ anɔkwa suɔmɔ kpojiemɔ.

Yijiemɔ Tsɔɔ Mɔ Hesusumɔ

Bɔfo Paulo ha ana akɛ yijiemɔ ji gbɛ ni atsɔɔ nɔ ajieɔ mɔ hesusumɔ kpo. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, beni eshiɛɔ yɛ Ateene yɛ egbɛfaa ni ji enyɔ akɛ maŋsɛɛ sanekpakpa shiɛlɔ lɛ mli lɛ, efã Kristojamɔ he yɛ Helabii nilelɔi komɛi ahiɛ. Kadimɔ bɔ ni ejie mɔ hesusumɔ kpo ni ekɛtsu shihilɛ ni ebiɔ ni mɔ kɛ hiɛshikamɔ diɛŋtsɛ atsu he nii nɛɛ he nii. “Shi nilelɔi ni ji Epikuromɛi kɛ Stoamɛi lɛ ateŋ mɛi komɛi kɛ lɛ taa naa; ni mɛi komɛi kɛɛ: Mɛni naafuutsɛ nɛɛ baakɛɛ po? mɛi komɛi hu kɛɛ: Etamɔ mɔ ni jajeɔ maŋsɛɛ wɔji ahe sane etsɔɔ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 17:18) Yɛ wiemɔi nɛɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, Paulo ŋmɛ etsui shi ni eha amɛ hetoo akɛ: “Ataamɛi Ateenebii, miyooɔ yɛ nibii fɛɛ mli akɛ nyɛjáa wɔji pɛpɛɛpɛ.” Yɛ nɔ najiaŋ ni Paulo aaawie eshi amɛ akɛ wɔŋjalɔi lɛ, ejie amɛyi akɛ amɛnyaa jamɔ he waa.—Bɔfoi lɛ Asaji 17:22.

Ani Paulo nifeemɔ nɛɛ tsɔɔ akɛ eefee osato? Dabi kwraa. Ele akɛ jeee lɛ kwraa ji mɔ ni esa akɛ ekojo etoibolɔi lɛ; ele jogbaŋŋ akɛ be ko ni eho lɛ, lɛ hu eleee anɔkwale lɛ. Nitsumɔ ni akɛwo edɛŋ ji ni eshiɛ Nyɔŋmɔ shɛɛ sane lɛ, jeee ni eyakojo mɛi krokomɛi. Shihilɛ mli ni etsɔ lɛ ha eyɔse anɔkwa sane ko ni Yehowa Odasefoi pii ekpa shi amɛna lɛ, no ji akɛ: Mɛi ni kɛ tsui krɔŋŋ fãa apasa jamɔ he lɛ ateŋ mɛi komɛi bafataa mɛi ni kɛ ekãa diɛŋtsɛ fãa anɔkwa jamɔ he lɛ ahe yɛ naagbee mli.

Gbɛ ni Paulo tsɔ nɔ ekɛ amɛ wie lɛ hi, ni ewo yibii kpakpai. “Hii komɛi kɛ amɛhe kpɛtɛ ehe ni amɛhé amɛye; amɛteŋ mɛi komɛi ji Dionisio, Areopagonyo lɛ hu, kɛ yoo ko ni atsɛɔ lɛ Damari lɛ, kɛ mɛi krokomɛi ni fata amɛhe.” (Bɔfoi lɛ Asaji 17:34) Eyɛ mli akɛ Ateenebii lɛ leee akɛ amɛhemɔkɛyeli lɛ ejaaa moŋ, shi kwɛ bɔ ni ehi jogbaŋŋ akɛ Paulo ebuuu amɛ fɔ́ yɛ anɔkwa nilee ni amɛbɛ lɛ hewɔ, shi moŋ ejie amɛyi! Bei pii lɛ mɛi ni apasa tsɔɔmɔi haa amɛduɔ gbɛ lɛ ateŋ mɛi komɛi yɛ tsui kpakpa.

Beni ehe bahia ni Paulo afã ehe yɛ Herode Agrippa II lɛ hiɛ lɛ, ekɛ mɔ hesusumɔ hu tsu nii. Herode kɛ enyɛmiyoo Berniikee ebote gbalashihilɛ mli, ni Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ buɔ nifeemɔ nɛɛ fɔ́. Shi kɛlɛ, Paulo ewieee fɔbuu wiemɔi eshiii lɛ. Yɛ no najiaŋ lɛ, edamɔ nɔ ko ni Herode bɔɔ mɔdɛŋ yɛ he lɛ nɔ ejie eyi. Ekɛɛ Herode akɛ: “Maŋtsɛ Agripa, eŋɔɔ minaa akɛ mibajie minaa ŋmɛnɛ yɛ ohiɛ, yɛ nibii fɛɛ ni Yudafoi lɛ folɔɔ minaa yɛ he lɛ hewɔ, ejaakɛ ole Yudafoi lɛ agbɛnaa nii lɛ kɛ ŋwanejee saji lɛ fɛɛ mli pɛpɛɛpɛ.”—Bɔfoi lɛ Asaji 26:1-3.

Kwɛ bɔ ni nilee yɔɔ mli akɛ wɔ hu wɔɔsusu wɔwiemɔi ahe kɛ́ wɔkɛ mɛi krokomɛi miiwie! Kɛ́ wɔjie wɔkutsoŋbii, wɔnanemɛi skulbii, loo wɔnanemɛi nitsulɔi ayi lɛ, ebaaha toiŋjɔlɛ ahi wɔkɛ amɛteŋ ni amɛkɛ wɔ aaahi shi jogbaŋŋ. Kɛ́ wɔdamɔ mɛi amɔdɛŋbɔɔ nɔ wɔjie amɛyi ni eshɛ amɛtsuii ahe lɛ, ebaanyɛ etsirɛ amɛteŋ mɛi ni yɔɔ tsui kpakpa lɛ koni amɛŋmɛɛ amɛsusumɔi kɛ amɛnifeemɔi ni ejaaa lɛ ahe ni amɛha ekɛ anɔkwa nilee akpã gbee.

Mɛi Ayijiemɔ He Nɔkwɛmɔnɔ Kpakpa ni Yesu Fee

Yesu jie mɛi ayi. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, beni atee Yesu shi ni ekwɔ kɛtee ŋwɛi lɛ sɛɛ lɛ, ekɛ asafoi kpawo ni yɔɔ Asia Bibioo lɛ wie kɛtsɔ bɔfo Yohane nɔ yɛ Nyɔŋmɔ gbɛtsɔɔmɔ naa. Ejie mɛi ni sa yijiemɔ lɛ ayi. Beni ekɛ asafoi ni yɔɔ Efeso, Pergamo, kɛ Tiatira wieɔ lɛ ekɛ wiemɔi nɛɛ tsu nii: “Mile onitsumɔi lɛ kɛ odeŋmegbɔmɔ lɛ kɛ otsuishiŋmɛɛ lɛ, kɛ bɔ ni okpɛlɛɛɛ mɛi fɔji lɛ”; “ohiɛ migbɛi lɛ amli, ni okwako mihemɔkɛyeli lɛ”; kɛ “mile onitsumɔi lɛ kɛ osuɔmɔ lɛ kɛ osɔɔmɔ lɛ kɛ ohemɔkɛyeli lɛ kɛ otsuishiŋmɛɛ lɛ, ni mile onitsumɔi lɛ akɛ sɛɛkpee nii lɛ fe tsutsu nii lɛ tete.” Beni ehe bahia po ni Yesu kɛ hiɛdɔɔ abɔ asafo ni yɔɔ Sarde lɛ kɔkɔ lɛ, ekai aŋkroaŋkroi ni sa yijiemɔ lɛ, ni ekɛɛ akɛ: “Shi kɛlɛ oyɛ gbɛii fioo yɛ Sarde, mɛi ni woko amɛtadei lɛ amuji; ni amɛkɛ mi baanyiɛ yɛ atadei yɛji amli, ejaakɛ amɛsa nakai.” (Kpojiemɔ 2:2, 13, 19; 3:4) Mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa po Yesu fee nɛkɛ!

Kɛ wɔmiitao ni wɔfee wɔnii tamɔ Yesu lɛ, no lɛ esaaa akɛ wɔwieɔ wɔshiɔ kuu ko yɛ emlibii fioo komɛi atɔmɔi ahewɔ loo wɔɔwo mɔ ko ŋaa kɛ́ ehe bahia ni wɔfee nakai shi wɔjieee eyi yɛ nibii kpakpai ni efeɔ lɛ ahe. Shi kɛlɛ esaaa akɛ wɔhiɛ kpaa nɔ akɛ, kɛ́ wɔto wɔyiŋ akɛ wɔaawo mɛi aŋaa pɛ dani wɔjieɔ amɛ yi lɛ, no lɛ be komɛi lɛ yijiemɔi lɛ woŋ yibii. Jiemɔ mɛi ayi be fɛɛ be ni oooná hegbɛ lɛ! Kɛ́ ofeɔ nakai lɛ, no lɛ kɛ́ ehe bahia ni owo ŋaa yɛ be kroko mli lɛ, ewaŋ akɛ aaakpɛlɛ nɔ.

Onukpai ni Jieɔ Mɛi Ayi yɛ Gbɛ Kpakpa Nɔ

Kristofonyo yoo ko ni atsɛɔ lɛ Cornelia ni miisɔmɔ yɛ Yehowa Odasefoi anitsumɔhe nine ko ni yɔɔ Europa lɛ kai akɛ, be ko beni nɔkwɛlɔ gbɛfalɔ ko basara amɛsafo lɛ yɛ afi 1970 afii lɛ shishijee gbɛ lɛ, nɔkwɛlɔ lɛ bi lɛ akɛ ani efeɔ aŋkro nikasemɔ ni ekaneɔ woji tɛtrɛbii lɛ lo. Nyɛmiyoo lɛ kɛɛ akɛ: “Mihiɛ gbo.” Shi ená ekãa ni ekɛwie akɛ enyɛɛɛ ekane woji tɛtrɛbii lɛ amli saji lɛ fɛɛ. Ewie akɛ: “Yɛ nɔ najiaŋ ni nɔkwɛlɔ lɛ aaawie mihiɛ lɛ, ejie mi yi yɛ nɔ ni minyɛɔ mikaneɔ lɛ hewɔ. Miyi ni ejie lɛ wo mi hewalɛ aahu akɛ kɛjɛ nakai be lɛ kɛbaa nɛɛ mibɔɔ mɔdɛŋ akɛ makane woji tɛtrɛbii lɛ amli saji fɛɛ.”

Ray ni miisɔmɔ yɛ nitsumɔhe nine ko ni yɔɔ Europa lɛ kai nɔ ko ni ba gbi klɛŋklɛŋ ni eje gbɛgbamɔ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ shishi lɛ. Beni esafo lɛ mli onukpai asɛinɔtalɔ ni ji mɔ ko ni yɔɔ nitsumɔ kɛ weku mli gbɛnaai kɛ asafoŋ sɔ̃i pii lɛ bote Maŋtsɛyeli Asa lɛ mli nakai gbɛkɛ lɛ, ebɛŋkɛ Ray ni ebi lɛ akɛ, “Te oklɛŋklɛŋ gbi akɛ gbɛgbalɔ tee lɛ tɛŋŋ?” Eyɛ mli akɛ kɛbashi amrɔ nɛɛ afii 60 eho moŋ, shi kɛlɛ Ray kaiɔ mɔ hesusumɔ su ni nakai onukpa lɛ jie lɛ kpo lɛ.

Taakɛ wɔna yɛ niiashikpamɔi enyɔ nɛɛ amli lɛ, wiemɔi ni tsɔɔ suɔmɔ ní akɛjieɔ hiɛsɔɔ kpo atsɔɔ mɔ yɛ nɔ ni enyɛ efee lɛ hewɔ lɛ ji sui ni woɔ yibii kpakpai, shi jeee wiemɔ ni asusuuu he loo yiteŋ mulu woo ni shishinumɔ bɛ he. Wɔyɛ yiŋtoi babaoo ni wɔbaanyɛ wɔdamɔ nɔ wɔkɛjie wɔnanemɛi Kristofoi ni yɔɔ Kristofoi asafo lɛ mli lɛ ayi. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nibii ni wɔbaanyɛ wɔdamɔ nɔ wɔjie amɛ yi lɛ ekomɛi ji shwelɛ ni amɛyɔɔ akɛ amɛaasɔmɔ Yehowa, amɛhe ni amɛsaa jogbaŋŋ ni amɛkɛhaa saji ahetoo, su ni ji gbeyei ni amɛsheɔ akɛ amɛaadamɔ mɛi ahiɛ amɛha wiemɔ loo amɛkɛ amɛhe aaawo nifeemɔi ni yaa nɔ yɛ kpeei ashishi lɛ nɔ ní amɛmiiye, ekãa ni amɛkɛshiɛɔ ni amɛkɛtsɔɔ mɛi anii, kɛ mɔdɛŋ ni amɛbɔɔ koni amɛkɛ Maŋtsɛyeli lɛ he nibii kɛ Nyɔŋmɔjamɔŋ otii aye klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ amɛshihilɛ mli lɛ. Kɛ́ wɔjie mɛi krokomɛi ayi lɛ wɔnáa he sɛɛ babaoo. Ehaa wɔnáa miishɛɛ ni ehaa wɔsusuɔ nii ahe yɛ gbɛ kpakpa nɔ.—Bɔfoi lɛ Asaji 20:35.

Ebaahi jogbaŋŋ akɛ asafoŋ onukpai lɛ baajie amɛsafo lɛ yi yɛ nitsumɔ kpakpa ni amɛsafo lɛ tsuɔ lɛ hewɔ. Kɛ́ ehe bahia ni amɛkɛ ŋaawoo aha lɛ, amɛjɛɔ suɔmɔ mli amɛfeɔ nakai. Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, amɛkpaaa emuuyeli gbɛ kɛjɛɛɛ mɛi krokomɛi adɛŋ, ni kɛ́ mɔ ko fee nɔ ko ni tɔmɔ fioo yɔɔ he lɛ amɛbuuu mɔ lɛ akɛ eyɛ gbɔjɔmɔ ni hiɛdɔɔ yɔɔ he.

Kristofoi onukpai ni kaseɔ bɔ ni Elihu jie bulɛ kpo ni ejɛ suɔmɔ mli ekɛ Hiob wie, bɔ ni Paulo susu mɛi ni ekɛwieɔ lɛ ahe kɛ suɔmɔ mli ni Yesu jɛ esusu mɛi ahe lɛ, bafeɔ hewalɛwoo jɛɛhe kpakpa kɛha amɛnyɛmimɛi Kristofoi lɛ. Kɛ́ wɔjie mɛi ayi lɛ ehaa amɛjieɔ amɛsui kpakpa lɛ akpo ni ehaa naanyobɔɔ ni kã wɔkɛ amɛteŋ lɛ feɔ nɔ ni yɔɔ miishɛɛ ni toiŋjɔlɛ yɔɔ mli. Yesu ná miishɛɛ naakpa beni abaptisi lɛ ní eŋwɛi Tsɛ lɛ jie eyi akɛ: “Bo ji misuɔmɔ bi lɛ, bo ohe tsui mináa” lɛ! (Marko 1:11) Eba akɛ wɔɔha wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ atsui anyɔ amɛmli kɛtsɔ tsuiaŋ tɔ̃ɔ ni wɔɔjɛ wɔkɛ anɔkwa wiemɔi ajie amɛyi.

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 15]

Akɛni Paulo susuɔ mɛi ahe dani ekɛ amɛ wieɔ hewɔ lɛ ewo yibii kpakpai, wɔ hu ebaanyɛ eba lɛ nakai yɛ wɔgbɛfaŋ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 16]

Suɔmɔ kɛ tsui mli ni aaajɛ ajie mɛi ayi lɛ baanyɛ awo yibii kpakpai