Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Daniel

N̄WED ukabadeikọ Bible oro ẹkotde Holman Illustrated Bible Dictionary ọdọhọ ete: “N̄wed Daniel edi kiet ke otu inem inem n̄wed oro odude ke Bible. Mme akpanikọ oro ẹdude ke nsinsi ẹyọyọhọ n̄wed emi.” Mbụk Daniel ọtọn̄ọ ke isua 618 M.E.N., kpa isua emi Edidem Nebuchadnezzar eke Babylon edide edinam nna akanade Jerusalem, ada ekọn̄ odụk Judah onyụn̄ atan̄ “ndusụk nditọ Israel” aka ntan̄mfep ke Babylon. (Daniel 1:1-3) Daniel emi odude ke iduọk isua 13 esịm 19 edi kiet ke otu mmọ. Utịt mbụk emi owụt ke Daniel osụk odu ke Babylon. Idahaemi, Abasi ọn̄wọn̄ọ ọnọ Daniel emi ekekperede ndisịm isua 100 ete: “Afo ọyọduọk odudu, onyụn̄ ada ke udeme fo ke utịt mme usen.”—Daniel 12:13.

Ẹwet akpa ikpehe n̄wed emi ke adiana ke adiana nte owo en̄wen etịn̄, ke adan̄aemi ẹwetde akpatre ikpehe nte Daniel ke idemesie etịn̄. Daniel ekewet n̄wed emi, ndien enye esịne mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹban̄ade nte mme ukara ererimbot ẹdidahade ẹda ye nte mmọ ẹdiduọde, ini oro Messiah edidide, ye mme n̄kpọ oro ẹditịbede ke eyo nnyịn. * Prọfet emi ama okodụk idem akani owo mi osụk eteti se iketịbede inọ enye ke anyan ini emi ẹbede, onyụn̄ obụk mme n̄kpọ oro ẹkemede ndisịn udọn̄ nnọ nnyịn ika iso isọn̄ọ ida ye Abasi. Etop Daniel enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.—Mme Hebrew 4:12.

NSO KE MME MBỤK ORO ẸWETDE KE ADIANA KE ADIANA ẸKPEP NNYỊN?

(Daniel 1:1 esịm 6:28)

N̄kpọ emi etịbe ke isua 617 M.E.N. Daniel ye n̄kpri ufan esie ita, Shadrach, Meshach, ye Abednego, ẹdu ke ufọkubọn̄ Babylon. N̄kparawa emi ikpọn̄ke Abasi mmọ ke ofụri isua ita oro mmọ ẹbọde ukpep ke ufọkubọn̄. Ke n̄kpọ nte isua itiaita ẹma ẹkebe, Edidem Nebuchadnezzar adaba enyene-ndịk ndap. Daniel asiak ndap oro onyụn̄ etịn̄ se enye ọwọrọde. Edidem enyịme ke Jehovah edi “Abasi mme abasi ye Ọbọn̄ ndidem; edi enye ayarade ndịbe-ndịbe n̄kpọ.” (Daniel 2:47) Nte ededi, etie nte Nebuchadnezzar ọsọp efre emi. Ke ini mme ufan Daniel ita mînyịmeke ndituak ibuot nnọ akamba mbiet oro ẹwụkde, edidem ọdọhọ ẹtomo mmọ ẹdọn̄ ke akwa ikan̄ eke asakde. Ata Abasi anyan̄a n̄kparawa ita emi, ndien emi anam Nebuchadnezzar enyịme ke idụhe “baba Abasi efen eke ekemede ndinyan̄a ntem.”—Daniel 3:29.

Nebuchadnezzar afiak adaba ata akpan ndap enwen. Enye okụt akwa eto oro ẹsịbede, emi owo mîyakke afiak esehe. Daniel anam ẹfiọk se ndap oro ọwọrọde. Ndap oro osu ke ini ibuot ebede Nebuchadnezzar, ndien ekem idem afiak ọsọn̄ enye. Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, Edidem Belshazzar anam akwa usọrọ ọnọ ikpọ owo esie  onyụn̄ ọsọn̄ enyịn ada mme cup oro ẹketan̄de ke temple Jehovah ọn̄wọn̄ n̄kpọ. Ke okoneyo oro, ẹwot Belshazzar, ndien Darius eyen Media, ada ubọn̄. (Daniel 5:30, 31) Ke eyo Darius, ke Daniel ama ekebe isua 90, ikpọ mbon ukara, kpa mbon idiọkesịt ẹyom ndiwot prọfet emi ama okodụk idem akani owo mi. Edi Jehovah anyan̄a enye osio “ke ubọk mme lion.”—Daniel 6:27.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

1:11-15—Ndi mme n̄kpọ in̄wan̄ oro ẹkenọde n̄kparawa Judah inan̄ emi ẹkenam idem eye mmọ? Baba-o. Idụhe udia oro ekemede ndinam idem eye owo ntre ke usen duop kpọt. Jehovah akanam idem eye n̄kparawa Hebrew emi ke ntak oro mmọ ẹkebuọtde idem ye enye.—Mme N̄ke 10:22.

2:1—Ini ewe ke Nebuchadnezzar akadaba ndap aban̄ade akamba mbiet? Mbụk oro ọdọhọ ke emi eketịbe ke “udiana-akpa isua ubọn̄ Nebuchadnezzar.” Enye akada ubọn̄ ke Babylon ke isua 624 M.E.N. Ntre, udiana isua ubọn̄ esie ọkọtọn̄ọ ke 623 M.E.N.—oro edi, ediwak isua mbemiso enye akadade ekọn̄ odụk Judah. Daniel ikpokodụhe ke Babylon ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ usenọfiọn̄ emi ndisiak ndap oro. Anaedi ẹketọn̄ọ ndibat “udiana-akpa isua” emi ke isua 607 M.E.N., kpa isua oro edidem Babylon okosobode Jerusalem onyụn̄ akabade edi andikara ererimbot.

2:32, 39—Didie ke obio ubọn̄ silver mîkọfọnke nte ibuot o-gold, ndien didie ke obio ubọn̄ okpoho mîkọfọnke nte silver? Obio Ukara Media ye Persia, emi silver ke mbiet oro akadade aban̄a ikọfọnke nte Babylon, emi ekedide ibuot o-gold koro idịghe enye akakan Judah. Ukara ererimbot oro eketienede ekedi Greece, emi okpoho akadade aban̄a. Greece n̄ko ikonyụn̄ ifọnke nte Media ye Persia, kpa nte okpoho mîfọnke nte silver. Okposụkedi Obio Ukara Greece akatarade etieti, owo ikọnọhọ enye ifet ndinyan̄a ikọt Abasi nsio ke ntan̄mfep nte ẹkenamde ye Media ye Persia.

4:8, 9—Ndi Daniel ama akabade edi owo-n̄wed (“oku mfọni,” NW)? Baba-o. Ikọ oro, “etubom mme oku mfọni,” (NW) akam owụt ke enye ekedi “etubom kpukpru mme ọfiọkn̄kpọ owo Babylon.”—Daniel 2:48.

4:10, 11, 20-22—Akamba eto oro Nebuchadnezzar akadabade ke ndap akada aban̄a nso? Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, eto oro akada aban̄a Nebuchadnezzar nte andikara ererimbot. Nte ededi, sia ukara esie akatarade esịm “utịt ererimbot,” enyene se eto oro ọwọrọde akan oro. Daniel 4:17 abuan ndap oro ye ubọn̄ “Ata Edikon̄.” Ke ntre, eto oro n̄ko ada aban̄a ukara Jehovah ke ofụri ekondo, akpan akpan isọn̄. Mmọdo, ndap oro okosu ikaba—oro edi, ke ukara Nebuchadnezzar ye eke Jehovah.

4:16, 23, 25, 32, 33—“Ini itiaba” (NW) oro ẹkebịghi adan̄a didie? Kpukpru ukpụhọde oro ẹkedade itie ke ini ukara Edidem Nebuchadnezzar owụt ke “ini itiaba” oro ẹbịghi ẹkan ata ata usen itiaba. Eke Nebuchadnezzar ekedi isua itiaba emi isua kiet ekedide usen 360, m̀mê usen 2,520 ke ofụri isua mbitiaba. Ke akwa edisu ntịn̄nnịm ikọ emi, “ini itiaba” oro ẹdi isua 2,520. (Ezekiel 4:6, 7) Enye ọkọtọn̄ọ ke ini oro ẹkesobode Jerusalem ke isua 607 M.E.N., onyụn̄ etre ke ini oro ẹkeyaride  Jesus ntinya ke heaven ke 1914 E.N.—Luke 21:24.

6:6-10—Sia mîdụhe akpan usụn̄ m̀mê idaha oro ẹkpedade ẹbọn̄ akam ẹnọ Jehovah, ndi ikpọkọfọnke Daniel ọbọn̄ akam ke ndịbe ke ofụri usen 30 oro? Mme owo ẹma ẹfiọk ke Daniel esibọn̄ akam ikata ke usen. Oro akanam mbon idiọkesịt oro ẹdọhọ ẹbọp ibet oro edikpande ubọn̄ akam. Edieke Daniel okpokokpụhọrede nte enye esibọn̄de akam esie, ndusụk owo ẹkpekekere ke etie nte enye akan̄ mbuọtidem esie ke Abasi onyụn̄ ekeme ndiwọrọ ke enye ikponoke Jehovah ke ofụri esịt.

Se Nnyịn Ikpepde:

1:3-8. Daniel ye nsan̄a esie ndikebiere ndisọn̄ọ nda ye Jehovah ama enen̄ede owụt ke ukpep oro ete ye eka mmọ ẹkenọde mmọ ama enen̄ede ọfọn. Ke ini mme ete ye eka oro ẹbakde Abasi ẹnịmde mme n̄kpọ eke spirit akpa ke uwem mmọ ẹnyụn̄ ẹkpepde nditọ mmọ ndinam ntre, enen̄ede etie nte nditọ oro ẹyekan idomo ye mfịghe ekededi oro mmọ ẹsobode ke ufọkn̄wed m̀mê ke ebiet en̄wen.

1:10-12. Daniel ama ọfiọk ntak emi “etubom mme eunuch” ekefehede edidem, ndien enye ikeyịreke ite ẹnam se imọ iyomde. Nte ededi, Daniel ama afiak aka ebịne ‘owo emi ẹkedoride ẹte ese mmọ enyịn,’ kpa owo oro ekemede ndidi ama enyịme ndikpan̄ utọn̄ nnọ mmọ. Ke ini idude ke afanikọn̄, ana inam n̄kpọ ye mbufiọk ye ọniọn̄ kpa nte n̄kparawa emi ẹkenamde.

2:29, 30. Ukem nte Daniel, nnyịn ikpenyene nditoro Jehovah ke ifiọk, nti edu, m̀mê ukeme ekededi oro nnyịn inyenede ke ntak ukpep eke spirit oro enye ọnọde nnyịn.

3:16-18. N̄kparawa Hebrew ita emi ikpekekemeke ndisọn̄ uyo mbọrọ edidem nte mmọ ẹkenamde edieke mmọ mîkpọkọsọn̄ọke ida ke ini ẹkedade udia ẹdomo mmọ. Nnyịn n̄ko ikpenyene ndidomo ‘ndinam akpanikọ ke kpukpru n̄kpọ.’—1 Timothy 3:11.

4:24-27. Man ikeme nditan̄a etop Obio Ubọn̄, emi esịnede ikpe oro Abasi obiomde mme owo, oyom inyene ukem mbuọtidem ye uko oro Daniel ekenyenede ke ini enye akasiande Nebuchadnezzar se iditịbede inọ enye ye se akpanade enye anam man ‘ifụre esie ebịghi.’

5:30, 31. ‘Ikwọ emi ẹkekwọde ẹban̄a edidem Babylon’ ama osu. (Isaiah 14:3, 4, 12-15) Satan kpa Devil, emi atan̄de idem ukem nte ndidem Babylon ayadia akpatre o-bụt.—Daniel 4:30; 5:2-4, 23.

NSO KE MME N̄KUKỤT DANIEL ẸWỤT?

(Daniel 7:1 esịm 12:13)

Daniel odu ke iduọk isua 70 ke ini enye okụtde akpa n̄kukụt esie ke 553 M.E.N. Daniel okụt ikpọ unam inan̄ emi ẹdade ẹban̄a ukara ererimbot ke adiana ke adiana, ọtọn̄ọde ke eyo esie tutu esịm eke nnyịn. Ke n̄kukụt oro aban̄ade se iketịbede ke heaven, enye okụt nte ẹnọde “owo eke ebietde eyen owo . . . nsinsi ubọn̄ eke mîdikụreke.” (Daniel 7:13, 14) Isua iba ke ukperedem, Daniel okụt n̄kukụt aban̄a Media ye Persia, Greece, ye enye oro akabarede edi edidem oro ‘ọsọn̄de iso.’—Daniel 8:23.

Isua 539 M.E.N. edisịm! Babylon ọmọduọ, ndien Darius eyen Media akabade edi andikara ke obio ubọn̄ mme Chaldean. Daniel ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah ete enye anam ẹfiak ẹbọp obio emana imọ. Ke ini enye osụk ọbọn̄de akam emi, Jehovah osio angel Gabriel ọdọn̄ man edinam Daniel “etịm ọfiọk n̄kpọ” aban̄a edidi Messiah. (Daniel 9:20-25) Ibịghike isua 536 ye 535 M.E.N. edisịm. Nsụhọ nditọ Israel ẹfiak ke Jerusalem. Edi mme owo ẹbiọn̄ọ utom ubọp temple. Emi afịna Daniel. Enye emen n̄kpọ emi ebịne Jehovah ke akam, ndien Jehovah osio akwa angel kiet ọdọn̄ ebịne enye. Ke ama ọkọsọn̄ọ Daniel idem onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ enye, angel oro etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ oro aban̄ade en̄wan ukara edidem edere ye edidem usụk. En̄wan ndidem iba emi ọtọn̄ọ ke ini emi ẹbaharede obio ubọn̄ Akwa  Alexander ẹnọ ikpọ mbon ukara esie inan̄ tutu esịm ini oro ‘Michael Akwa Ọbọn̄ adahade ada.’—Daniel 12:1.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

8:9—Nso ke “edinem isọn̄” ada aban̄a? “Edinem isọn̄” oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi ada aban̄a idaha mme Christian oro ẹyetde aran, emi ẹdude ke isọn̄ ke ini Ukara Britain ye America ẹkarade ofụri ererimbot.

8:25—Anie edi “ọbọn̄ mbọn̄”? Ikọ Hebrew oro, sar, emi ẹkabarede “ọbọn̄” ọwọrọ “etubom,” m̀mê “adaibuot.” Jehovah kpọt edi “ọbọn̄ mbọn̄” emi, kpa Ọbọn̄ kpukpru mbọn̄ angel, esịnede “Michael akpan mbọn̄.”—Daniel 10:13.

9:21—Ntak emi Daniel okotde angel Gabriel “owo”? Emi edi koro Gabriel ekedi nte owo edise Daniel kpa nte enye ekedide ke n̄kukụt oro Daniel ekebemde iso okụt.—Daniel 8:15-17.

9:27—Ewe ediomi ke ‘ẹkesọn̄ọ ẹnịm ẹnọ ediwak owo’ tutu esịm utịt ọyọhọ urua 70, emi ẹkebatde usen kiet kiet nte isua, m̀mê ọyọhọ isua 36 E.N.? Ibet ediomi ama etre ke ini ẹkekọn̄de Jesus ke eto ke isua 33 E.N. Nte ededi, sia Jehovah okosụk enenịm ediomi oro enye akanamde ye Abraham aban̄a nditọ Israel tutu esịm isua 36 E.N., Jehovah ama afiak esịk ini mbọm oro enye ekenyenede ọnọ mme Jew ke ntak oro mmọ ẹkedide nditọ Abraham. “Israel Abasi” ke ẹdodu ke ediomi oro ẹkenamde ye Abraham.—Galatia 3:7-9, 14-18, 29; 6:16.

Se Nnyịn Ikpepde:

9:1-23; 10:11. Daniel ama ‘enem Abasi esịt’ koro enye ama osụhọde idem, abak Abasi, esịn idem ekpep n̄kpọ, onyụn̄ ọkọbọ ke akam. Mme edu emi ẹma ẹn̄wam enye n̄ko aka iso ọsọn̄ọ ada ye Abasi tutu esịm n̄kpa. Nnyịn ikpakam ibiere ndikpebe uwụtn̄kpọ Daniel!

9:17-19. Idem ke ini ibọn̄de akam iyom obufa ererimbot Abasi edi, emi ‘edinen ido edidụn̄de,’ ndi akpan udọn̄ nnyịn ikpakam idịghe edinam enyịn̄ Jehovah asana ndinyụn̄ n̄wụt ke enye enyene unen ndikara nnyịn utu ke ndidi edikọk mme ọkpọkpọ mfịna nnyịn?—2 Peter 3:13.

10:9-11, 18, 19. Ukem nte angel oro ekedide edisịn udọn̄ ọnọ Daniel, nnyịn ikpenyene ndisịn udọn̄ nnọ nditọete nnyịn nnyụn̄ nsọn̄ọ mmọ idem ebe ke ndin̄wam nnyụn̄ ndọn̄ mmọ esịt.

12:3. Ke mme akpatre usen emi, “mmọ eke ẹnyenede eti ibuot”—kpa mme Christian oro ẹyetde aran—ke ‘ẹyama nte se inọde un̄wana’ ẹnyụn̄ ‘ẹnam ediwak owo ẹkabade ẹdi edinen,’ esịnede “akwa otuowo” eke “mme erọn̄ en̄wen.” (Philippi 2:15; Ediyarade 7:9; John 10:16) Mbon oro ẹyetde aran ‘ẹyeyama nte ntanta ọfiọn̄’ ke ata ata usụn̄ ke ini Tọsịn Isua Ukara Christ ke ini mmọ ẹditienede enye ẹnam mme okopitem ubonowo ẹbọ ufọn ẹto ufak ke ọyọhọ ọyọhọ usụn̄. “Mme erọn̄ en̄wen” ẹkpenyene ndika iso ndiana ye mbon oro ẹyetde aran, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹbere ye mmọ ke kpukpru usụn̄.

Jehovah ‘Esidiọn̄ Mbon Oro Ẹbakde Enye’

Nso ke n̄wed Daniel ekpep nnyịn aban̄a Abasi oro nnyịn ituakde ibuot inọ? Kere ban̄a mme ntịn̄nnịm ikọ esie—mbon oro ẹma ẹkesosu ye mbon oro mîsụhu kan̄a. Mmọ ẹnen̄ede ẹwụt ke Jehovah edi Abasi oro esinamde se enye ọn̄wọn̄ọde.—Isaiah 55:11.

Nso ke ikpehe n̄wed Daniel oro mîdịghe ntịn̄nnịm ikọ ekpep nnyịn aban̄a Abasi nnyịn? Ẹma ẹnọ n̄kparawa Hebrew inan̄ oro mîkamaha nditiene nnam n̄kpọ nte mbon ufọkubọn̄ Babylon, ‘ifiọk, eti ibuot ye ọniọn̄.’ (Daniel 1:17) Ata Abasi ama ọdọn̄ angel esie akanyan̄a Shadrach, Meshach, ye Abednego osio ke akwa ikan̄ eke asakde. Enye ama anyan̄a Daniel osio ke obube mme lion. Jehovah edi ‘andinyan̄a ye otuekọn̄ mbon oro ẹbuọtde idem ye enye,’ oyonyụn̄ ‘ọdiọn̄ mmọ eke ẹbakde enye.’—Psalm 115:9, 13.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 18]

Nso ikanam Daniel edi owo emi “enemde Abasi esịt”?