Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Danièl

Edepenti fu a buku Danièl

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Danièl

„A BUKU Danièl na wan fu den moro moi buku fu Bijbel. A abi tru tori na ini di warti ala ten”, na so wan buku e taki (Holman Illustrated Bible Dictionary). Den tori na ini a buku Danièl e taki fu sani di pasa sensi 618 bifo Krestes, di Kownu Nebukadnesar fu Babilon kon feti nanga Yerusalem. Nebukadnesar e teki Yuda abra èn a e tyari „wan tu fu den manpikin fu Israel” go na ini katibo na Babilon (Danièl 1:1-3). Danièl na wán fu den yonguwan disi, èn a kan taki a de wan tini ete. A lasti pisi fu a buku e sori, taki Danièl de ete na ini Babilon. Now, Danièl abi pikinmoro 100 yari, èn Gado e pramisi en: „Yu sa rostu, ma yu sa opo tanapu go na a presi fu yu na a kaba fu den dei.”—Danièl 12:13.

Den sani na ini a fosi pisi fu a buku Danièl skrifi soleki fa den pasa, a wan baka a trawan. A gersi leki wan tra sma e fruteri a fosi pisi fu a tori, aladi na ini a lasti pisi wi e si taki Danièl srefi e fruteri a tori. A buku disi di Danièl srefi skrifi, abi profeititori na ini di abi fu du nanga den grontapumakti di opo kon èn di fadon bakaten. A buku e taki tu fu a ten di a Mesias doro, èn fu den sani di e pasa na ini a ten fu wi. * Na owru profeiti e fruteri tu fa a libi fu en waka, èn a e taki fu sani di e gi wi deki-ati fu de mansma nanga umasma di e anbegi Gado na wan opregti fasi. A buku Danièl de libilibi èn a abi krakti.—Hebrewsma 4:12.

SAN A TORI FU DANIÈL E LERI WI?

(Danièl 1:1–6:28)

Na ini a yari 617 bifo Krestes, Danièl nanga dri yongu mati fu en, namku Sadrak, Meisak, nanga Abedneikow, de na ini a kownu-oso fu Babilon. Na ini den dri yari di den yonkuman e kisi leri fa fu dini na ini a kownu-oso, den e tan getrow na Gado. Sowan aiti yari bakaten, Kownu Nebukadnesar e kisi wan dangra dren. Danièl e fruteri en san a dren èn a e fruklari a dren tu. A kownu e taki dati Yehovah „na wan Gado fu den gado, Masra fu den kownu èn wan Sma di e tyari kibritori kon na krin” (Danièl 2:47). Ma wan syatu pisi ten baka dati, Nebukadnesar e frigiti san a ben ondrofeni. Di den dri mati fu Danièl weigri fu anbegi a bigi popki, dan a kownu meki sma fringi den go na ini wan faya onfu. A tru Gado e frulusu den dri yonkuman, èn a sani disi meki taki Nebukadnesar ben musu fu agri taki „nowan tra gado de di man gi sma frulusu leki a wan disi”.—Danièl 3:29.

Nebukadnesar e kisi wan tra prenspari dren. A e si wan bigi bon di sma e koti trowe èn den e tai en nanga banti so taki a no e gro moro. Danièl e fruklari a dren. Wan pisi fu a dren e kon tru te Nebukadnesar e lasi en frustan èn e kisi ensrefi baka. Someni tenti yari bakaten, Kownu Belsasar e hori wan bigi fesi gi den heihei man fu en, èn a e prefuru fu gebroiki den kan di a teki na ini a tempel fu Yehovah. A srefi neti dati, den e kiri Belsasar, èn Darius a Mediasma e tron kownu fu Babilon (Danièl 5:30, 31). Na a pisi ten te Darius e tiri leki kownu, dan na owru profeiti Danièl abi moro leki 90 yari. Den heihei man di e dyarusu na en tapu e suku fu kiri en. Ma Yehovah e frulusu en „fu den srapu nangra fu den lew”.—Danièl 6:27.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:11-15—A de so taki na fu di den yonkuman fu Yudea ben e nyan soso gruntu, meki a fesi fu den ben fatu moro a di fu den trawan? Nôno. Nowan enkri sortu nyan kan tyari den kenki dati kon na ini tin dei nomo. Na Yehovah ben meki a fesi fu den Hebrew yonkuman kenki. Iya, a ben blesi den fu di den poti den frutrow na en tapu.—Odo 10:22.

2:1—O ten Nebukadnesar kisi a dren di ben abi fu du nanga a bun bigi popki? A buku e taki dati a kisi a dren disi „na ini a di fu tu yari fu a kownumakti fu Nebukadnesar”. A ben tron kownu fu Babilon na ini 624 bifo Krestes. Sobun, a di fu tu yari fu a tiri fu en ben de na ini 623 bifo Krestes, èn dati ben de wan heri pisi ten fosi a teki Yuda abra. A no kan taki Danièl fruklari a dren na ini 623, fu di a no ben de ete na ini Babilon na a ten dati. A de krin taki den wortu „a di fu tu yari”, abi fu du nanga a ten sensi 607 bifo Krestes, di a kownu fu Babilon pori Yerusalem èn di a tron tiriman fu a grontapu makti Babilon.

2:32, 39—Fu san ede a gowtu pisi, namku na ede di e prenki wan kownukondre, ben prenspari moro leki a solfru pisi, èn fu san ede a solfru pisi ben prenspari moro a kopro pisi? A solfru pisi di e prenki a Gran Kownukondre Medo-Persia, no ben prenspari leki na ede fu gowtu di ben e prenki Babilon, fu di a no ben pori Yuda. A kopro pisi e prenki Grikikondre, a grontapumakti di opo kon baka Medo-Persia. Neleki fa solfru warti moro leki kopro, na so Medo-Persia ben prenspari moro Grikikondre. Aladi a kontren fu a Grontapumakti Grikikondre ben moro bigi, toku a no kisi a grani fu frulusu a pipel fu Gado di ben de na ini katibo. Ma Medo-Persia kisi a grani dati.

4:8, 9—A de so taki Danièl ben tron wan priester di ben e du towfruwroko? Nôno. Den wortu „edeman fu den priester di e du towfruwroko”, abi fu du nomo nanga a posisi di Danièl kisi leki „a moro prenspari ede-granman fu ala den koniman fu Babilon”.—Danièl 2:48.

4:10, 11, 20-22—San a bun bigi bon na ini a dren fu Nebukadnesar ben e prenki? Na a fosi presi, a bon ben e prenki Nebukadnesar leki tiriman fu wan grontapumakti. Ma fu di a tirimakti disi ben doro „te na a moro farawe presi fu grontapu”, meki a e prenki wan moro bigi sani. Danièl 4:17 e sori taki a dren abi fu du nanga „a Moro Heiwan” di e tiri heri grontapu. Sobun, a bon e prenki a reti di Yehovah abi fu tiri ala sani, spesrutu grontapu. Fu dati ede, a dren di ben abi fu du nanga a bon, abi fu du nanga tu difrenti sani. Na a fosi presi, a abi fu du nanga a tirimakti fu Nebukadnesar, èn na a di fu tu presi a abi fu du nanga a reti di Yehovah abi fu tiri ala sani.

4:16, 23, 25, 32, 33—O langa den „seibi ten” ben de? Den sani di pasa nanga Kownu Nebukadnesar e sori taki den „seibi ten” no ben de seibi trutru dei, ma wan moro langa pisi ten. Te a abi fu du nanga Nebukadnesar, dan den „seibi ten” na seibi yari fu 360 dei, sobun, ala nanga ala dati na 2520 dei. Te a abi fu du nanga a moro bigi kontru fu a profeititori dati, dan den „seibi ten” na 2520 yari (Esekièl 4:6, 7). Den 2520 yari bigin sensi 607 bifo Krestes èn den kon na wan kaba di Yesus tron Kownu na hemel na ini 1914.—Lukas 21:24.

6:6-10—Fu di a de so taki sma no abi fu sidon noso tanapu na wan spesrutu fasi te den e begi Yehovah, dan fu san ede Danièl no begi Gado na wan kibri fasi na ini den 30 dei? Ala sma ben sabi taki Danièl ben e begi dri leisi wan dei. Dati meki den feanti fu en taigi a kownu fu meki wan wet di ben o tapu sma fu begi. Efu Danièl no ben o begi Gado moro soleki fa a ben gwenti, dan sma ben o denki taki a ben e hori ensrefi na a wet di kownu meki, èn kande den ben o denki tu taki a no ben e dini Yehovah nanga en heri ati.

Sani di wi kan leri:

1:3-8. A fasti bosroiti di Danièl nanga den mati fu en ben abi fu tan getrow na Yehovah, e sori wi krin taki den papa nanga mama fu den ben gi den bun leri. Papa nanga mama di abi frede gi Gado, e poti na anbegi na a fosi presi na ini den libi, èn den e leri den pikin fu den fu du a srefi sani. Te den e du dati, dan den pikin o man kakafutu te den e kisi tesi na skoro èn na tra presi, noso te sma e dwengi den fu du sani di no fiti.

1:10-12. Danièl ben frustan fu san ede „a moro prenspari dinari fu a kownu-oso” ben e frede a kownu, èn fu dati ede a no dwengi en moro fara. Ma bakaten, Danièl go na „a waktiman”, fu di a kan taki a man dati no ben muilek so. Te wi de na ini muilek situwâsi, dan neleki Danièl, wi musu man si sani krin, wi musu handri nanga koni, èn wi musu gebroiki wi frustan.

2:29, 30. Neleki Danièl, wi musu gi Yehovah ala grani te a Bijbel leri di wi e kisi fu en e meki taki wi e kisi sabi, bun fasi, nanga koni.

3:16-18. Den dri Hebrew yonkuman no ben o abi so wan fasti bosroiti efu den no ben weigri fu nyan den switi nyanyan di den ben kisi. Wi musu meki muiti tu fu de „getrow na ini ala sani”.—1 Timoteyus 3:11.

4:24-27. Fu man preiki a Kownukondre boskopu, so taki sma e kon sabi den krutuboskopu fu Gado, dan wi musu de leki Danièl. Iya, wi musu abi a srefi bribi nanga deki-ati di Danièl ben abi di a ben meki bekènti san ben o pasa nanga Nebukadnesar èn san a kownu ben musu du, so taki ’sani sa tan waka bun gi en’.

5:30, 31. A sani di Yesaya ben musu ’opo taigi a kownu fu Babilon’ ben kon tru (Yesaya 14:3, 4, 12-15). Satan Didibri di abi bigimemre neleki den kownu fu Babilon, sa kisi pori na wan syen fasi tu.—Danièl 4:30; 5:2-4, 23.

SAN DEN FISYUN FU DANIÈL E TYARI KON NA KRIN?

(Danièl 7:1–12:13)

Na ini 553 bifo Krestes, Danièl e kisi a fosi fisyun fu en èn na a ten dati a abi moro leki 70 yari. Danièl e si fo bigi meti di e prenki den grontapumakti di sa opo kon baka makandra, èn den makti disi sa bigin opo kon na ini a ten fu en teleki a ten disi. A e kisi wan fisyun pe a e si na ini hemel fa „wan sma di gersi wan manpikin fu libisma” e kisi „tirimakti di e tan te ten di no skotu” (Danièl 7:13, 14). Tu yari baka dati, Danièl e kisi wan fisyun di abi fu du nanga Medo-Persia, Grikikondre, nanga wan sma di e tron ’wan kownu di abi wan ogri fesi’.—Danièl 8:23.

Now wi de na ini a yari 539 bifo Krestes. Babilon fadon, èn Darius a Mediasma tron tiriman fu a kownukondre fu den Kaldeasma. Danièl e begi Yehovah fu meki a mamakondre fu en kon bun baka. Danièl e begi ete te Yehovah e seni na engel Gabrièl fu meki a „frustan sani moro krin” fu a ten di a Mesias sa kon (Danièl 9:20-25). Wan tu yari e pasa, èn now wi de na ini a pisi ten fu 536/535 bifo Krestes. Wan fikapisi drai go baka na Yerusalem. Ma sma e gens den te den e bow a tempel baka. A sani disi e gi Danièl broko-ede. A e begi Yehovah fu a tori disi, èn Yehovah e seni wan engel di abi wan hei posisi, go na Danièl. Baka te na engel e gi Danièl deki-ati, a e fruteri en wan profeititori di abi fu du nanga a feti di a kownu fu a noordsei sa feti nanga a kownu fu a zuidsei, fu tron a moro maktiwan. A feti na mindri den tu kownu disi e bigin te a kownukondre fu Aleksander a Bigiwan e prati na mindri den fo legre-edeman fu en, èn a e go doro te na a ten te a Bigi Granman Mikael „sa opo tanapu”.—Danièl 12:1.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

8:9—San „a Moimoi sani” e prenki? Na ini a tekst disi, „a Moimoi sani” e prenki a situwâsi fu den salfu Kresten di de na grontapu na a ten di na Anglo-Amerikan Grontapumakti e tiri.

8:25—Suma na „a Granman fu den granman”? Fu taki en leti, a Hebrew wortu sar di vertaal nanga „granman” wani taki „edeman”. A nen „Granman fu den granman” abi fu du nanga Yehovah Gado wawan, fu di en na a Edeman fu ala den engel di de granman, èn a de na Edeman tu fu „Mikael, wan fu den moro prenspari granman”.—Danièl 10:13.

9:21—Fu san ede Danièl e kari na engel Gabrièl „a man”? A e du disi fu di Gabrièl kon na en na ini wan libisma skin, neleki fa a ben go kaba na Danièl na ini wan tra fisyun.—Danièl 8:15-17.

9:27—Sortu frubontu ben ’tan wroko gi furu sma’ teleki a kaba fu a di fu 70 yariwiki, noso teleki a yari 36? Di sma spikri Yesus na a pinapostu na ini a yari 33, dan sma no ben abi fu hori densrefi moro na a Wetfrubontu. Ma Yehovah meki a frubontu di a ben sroto nanga Abraham tan abi krakti gi a bun fu a nâsi Israel, teleki a yari 36. Na so fasi a sori bun-ati na den Dyu fu di den ben de bakapikin fu Abraham. A frubontu di Gado sroto nanga Abraham abi krakti ete tapu „na Israel fu Gado”.—Galasiasma 3:7-9, 14-18, 29; 6:16.

Sani di wi kan leri:

9:1-23; 10:11. Danièl ben abi sakafasi, a ben e dini Gado na wan getrow fasi, a ben lobi fu ondrosuku Gado Wortu, èn fu di a ben e horidoro na ini begi, meki a ben de „wan tumusi warti sma”. Den fasi disi yepi en tu fu tan getrow na Gado te na a dede fu en. Meki wi abi a fasti bosroiti fu teki na eksempre fu Danièl.

9:17-19. Te wi e begi Gado fu tyari a nyun grontapu kon pe „regtfardikifasi o tan”, dan a moro prenspari sani di wi musu hori na prakseri, na taki a nen fu Yehovah musu kon santa èn taki sma musu kon sabi taki na En abi a reti fu tiri hemel nanga grontapu. Den tesi nanga den problema di wi e kisi, no musu de a moro prenspari sani.—2 Petrus 3:13.

10:9-11, 18, 19. Neleki na engel di ben kon na Danièl, wi musu yepi makandra èn wi musu trowstu makandra. Na so wi sa gi makandra deki-ati.

12:3. Na ini den lasti dei, „den wan di man si sani krin”, namku den salfu Kresten, „skèin leki a krin leti na loktu” èn den yepi „furu sma fu kon de regtfardiki”. Den du dati tu nanga a „bigi ipi” fu „tra skapu” (Filipisma 2:15; Openbaring 7:9; Yohanes 10:16). Den salfuwan sa ’skèin leki stari’ dorodoro na a ten fu a Dusun Yari Tiri fu Krestes. Na a ten dati den sa wroko makandra nanga Krestes fu meki libisma na grontapu di e gi yesi, kisi wini dorodoro fu a lusu paiman. Den „tra skapu” musu hori baka gi den salfuwan na wan getrow fasi, èn den musu de klariklari fu yepi den na ala fasi.

Yehovah ’e blesi den wan di abi frede gi en’

San a buku Danièl e leri fu a Gado di wi e anbegi? Luku den profeititori di skrifi na ini a buku dati, iya, den wan di kon tru kaba èn den wan di musu kon tru ete. Den profeititori disi e sori krin taki Yehovah na wan Sma di e du san a taki!—Yesaya 55:11.

San a tori fu Danièl e leri wi fu a Gado fu wi? Den fo Hebrew yonkuman di ben weigri fu teki den gwenti fu den Babilonsma abra, kisi ’sabi nanga koni’ (Danièl 1:17). A tru Gado seni en engel fu frulusu Sadrak, Meisak, nanga Abedneikow fu a faya onfu. A frulusu Danièl fu a lew-olo. Yehovah e ’yepi èn a e kibri den wan di e frutrow na en tapu’, èn ’a e blesi den wan di abi frede gi en’.—Psalm 115:9, 13.

[Futuwortu]

^ paragraaf 2 Efu yu wani poti prakseri finifini na ibri vers na ini a buku Danièl, dan luku a buku ¡Poti Prakseri na a Profeititori fu Danièl! Yehovah Kotoigi tyari a buku disi kon na doro.

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Fu san ede Danièl ben de „wan tumusi warti sma”?